آستان علی‌بن مهزیار اهوازی؛ از تخریب تا بازسازی

انتهای خیابان قدیمی 24 متری‌(آزادگان) اهواز به سمت پل سیاه‌(از پیشکسوتان پل‌های اهواز) و جامانده از جنگ متفقین، مشرف می‌شود به آستان مقدس علی‌بن مهزیار اهوازی. آستان علی‌بن مهزیار اهوازی لابلای خانه‌های قدیمی «عامری» یکی از محله‌های قدیمی اهواز، تنها پناهگاه مذهبی و زیارتی مردم اهواز، مانند گوهری درخشان ارادتمندان خاص و عامی دارد، گلدسته‌هایش از دور دیده می‌شد و نیازی به پرس‌وجو نبود.

مردم اهواز میزبان خوبی برای یار دیرینه‌ای بودند که سالیان سال در کنارشان آرمیده بود، علی‌بن مهزیار دورقی اهوازی مکنی به ابوالحسن، از فقها و دانشمندان شیعه و از محدثان موثق احادیث ائمه اطهار(ع) که در وثاقت او شک و تردیدی نیست.

علی بن مهزیار اهوازی؛ نماینده اهل بیت(ع) در خوزستان

سال 154 هجری قمری از پدری نصرانی به دنیا آمد و گویند که خود نیز در آغاز نصرانی بوده که بعدها در کودکی همراه پدرش مسلمان شده است، از اصحاب امام رضا(ع)، امام جواد(ع)، امام هادی و امام عسکری(ع) بوده و احکام دینی را نزد آنها فراگرفته و در برخی از مناطق، به‌ویژه در اهواز به‌عنوان نماینده ایشان بوده است.

علی بن مهزیار از مردم دورق(شادگان امروزی) بود که بعدها در اهواز ساکن شد. محل تولد ایشان منطقه هندیجان است ولی با توجه به اینکه در قرن سوم هجری قمری هندیجان از توابع شهر دورق بود؛ لذا او را اهل دورق معرفی کرده‌اند، اینکه در متون عربی محل و زادگاه وی را بلاد فارس نام برده‌اند منظور سرزمین ایران است، اهوازی بودن هم به‌معنای خوزستانی بودن است.

علی‌بن مهزیار اهوازی علم فقه و شناخت احکام دینی را نخست نزد حسین‌بن سعید اهوازی که از بزرگان دین است آموخت و بعدها از محضر چهار تن از امامان شیعه بهره‌مند شد، ایشان از امام رضا(ع) و امام جواد(ع) روایت کرده است و از اصحاب خاص امام محمد‌‌تقی(ع) به‌شمار می‌رفت و از جانب حضرت وکالت داشت، بدین گونه نزد آن حضرت مقامی بس بزرگ یافت و نیز از اصحاب امام هادی(ع) بود و در بعضی از نواحی وکیل آن ذات مقدس بود، بنابر روایات تاریخی هنگامی که مأمون خلیفه عباسی دستور داد تا امام رضا(ع) به‌عنوان ولیعهد او از مدینه عازم خراسان شود امام(ع) در مسیر حرکت خود در روز شانزدهم صفر سال 201 هجری قمری وارد اهواز شد و چند روزی در این شهر توقف کرد، بعدها در محل اقامت امام(ع) مسجدی به نام مسجد الرضا(ع) بنا شد که علی‌بن مهزیار وصیت کرد پس از مرگ او را در مسجد دفن کنند.

در قسمت غربی بقعه وی و پیوسته به مقبره سالنی وجود دارد که احتمالا همان مسجدی است که به آن اشاره شد، علی‌بن مهزیار فقیهی صاحب‌نام و دانشمندی سترگ و عالمی جلیل‌القدر و محدثی صادق و آشنا به سیاست بوده که سرپرستی قسمتی از کارهای اقتصادی و سیاسی منطقه را به‌عهده داشت.

ایشان به اهل بیت(ع) و ائمه هدی علاقه فراوانی داشت و هیچگاه از پشتیبانی خود نسبت به این خانواده غفلت نکرد، از شاگردان برگزیده امام هشتم حضرت رضا(ع) و از جانب آن حضرت جانشین عبدالله‌بن جندب وکیل امام صادق و امام کاظم(ع) شد، امام جواد(ع) به او فرمودند: ای ابوالحسن؛ علی‌بن مهزیار اگر بگویم در تمام عمرم شخصی به خوبی شما ندیده‌ام امیدوارم که در سخنم راستگو باشم. در نامه‌ای دیگر خطاب به او می‌فرماید: خداوند تو را خشنود گرداند به بهشت.

علامه شیخ شوشتری صاحب قاموس الرجال، شخصیت او را از نواب اربعه بالاتر می‌داند، وی متجاوز از سی‌وسه کتاب در روایات و احادیث تألیف کرده که از نظر علمای شیعه همه روایات و اخباری که از او نقل شده مستند و موثق است.

کاظم علی‌نژاد، مسئول دبیرخانه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی خوزستان در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خوزستان، درباره شخصیت والای علمی، فرهنگی و صد البته قرآنی حضرت علی بن مهزیار اهوازی اظهار کرد: این عالم برجسته توسط حسن بن سعید اهوازی از شخصیت‌های شیعی خوزستان به محضر مبارک امام رضا(ع) معرفی شد، تا آن‌جایی که مسلم است، ایشان از اصحاب سه تن از ائمه اطهار(ع)؛ امام رضا(ع)، امام جواد و امام هادی(ع) هستند، البته در برخی منابع امام حسن عسکری(ع) نیز ذکر شده است.

437 روایت از علی بن مهزیار اهوازی ثبت شده است

وی با تأکید بر ثقه بودن برخی روایات و اینکه روایات نقل شده از علی بن مهزیار ثقه هستند، اظهار کرد: روایات بسیاری از ایشان به جا مانده است، به طوری که تعداد روایات نقل شده از علی بن مهزیار اهوازی 437 مورد هستند، 33 کتاب نیز از ایشان به ثبت رسیده است.

علی‌نژاد تصریح کرد: بسیاری از کتب ایشان به‌صورت دست‌نوشته بوده و از کتاب و تألیفات امروزی متفاوت بوده است، «الصوم»، «الصلاة»، «بشارات» و ... از جمله کتب حضرت علی بن مهزیار اهوازی هستند که در منابع شیعه ثبت شده‌اند؛ همچنین تعداد قابل توجهی از روایات ایشان در کتاب بحارالانوار علامه مجلسی به جا مانده است.

مسئول دبیرخانه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی خوزستان با بیان اینکه حضرت علی بن مهزیار اهوازی، یکی از استوانه‌های فقه شیعی است، گفت: وی تعالیم دینی را از ائمه اطهار(ع) دریافت می‌کرد، با توجه به باور اینکه ائمه اطهار(ع) مصداق قرآن زنده هستند، به برقراری ارتباط نزدیک علی بن مهزیار اهوازی با قرآن کریم پی خواهیم برد، می‌توان گفت که علی بن مهزیار اهوازی به حقیقت قرآن از اهل‌ بیت(ع) پی برده است.

وی ادامه داد: در کتب رجال «کَشی»، رجال شیخ طوسی و دیگر کتب رجالی از علی بن مهزیار اهوازی روایات بسیاری نقل شده است، در کتاب معجم رجال الحدیث علامه خوئی نیز روایاتی در این باره به جا مانده که این مهم در جلد هفتم قاموس‌الرجال شیخ به ثبت رسیده است.

علی بن مهزیار اهوازی؛ قرآن پژوهی متخلق به قرآن

علی‌نژاد ادامه داد: علی بن مهزیار اهوازی شخصیتی متخلق به اخلاق قرآنی بود که در زمینه قرآن‌پژوهی، مصداق سفیر قرآنی است و دارای منش قرآن بوده، کتاب حروف الحروف قرآن شیخ طوسی و رجال نجاشی نیز از منبع عمده و مؤید شخصیت قرآنی علی بن مهزیار اهوازی است. در کتاب «الذریعه الی التصانیف الشیعه» شیخ آقابزرگ تهرانی از وی یاد شده است.

علی‌نژاد به کتاب تفسیر ابن مهزیار از تألیفات علی بن مهزیار اهوازی اشاره کرد و گفت: وی پرسش‌های قرآنی متعددی را از محضر ائمه(ع) مطرح می‌کرد، از جمله از امام هادی(ع) درباره خمس و زکات پرسش‌هایی را مطرح کرده که پاسخ‌های نیز به وی ارائه شده است.

مسئول دبیرخانه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی خوزستان با بیان اینکه شیعه در تاریخ مظلوم بوده است، گفت: ائمه اطهار(ع) نیز از این قاعده مستثنی نبوده‌اند و شاهد بودیم که یا در حصر خانگی به سر می‌بردند و یا اینکه برقراری تماس با آنها سخت بود. همه این بزرگواران نیز به شهادت رسیدند و حکومت‌ها نه تنها به‌دنبال آزار و اذیت شیعیان بودند بلکه هر جا اثری از آنان بود را از بین برده‌اند، بیشترین عوامل تخریب کتب دینی نیز دلیل سیاسی داشته و بسیاری از روایات شیعه از بین رفته است.

وی در ادامه به پرسش‌های دیگری که علی بن مهزیار اهوازی از محضر امام جواد(ع) مطرح کرده‌اند، اشاره کرد و گفت: وی از حضرت درباره سوگندهای قرآنی سؤال کرده‌اند که خداوند به موارد متعددی در کتاب الهی سوگند یاد کرده است، آیا ما می‌توانیم به این شکل سوگند یاد کنیم؟

علی بن مهزیار اهوازی؛ شخصیتی عامل به قرآن

علی‌نژاد با اشاره به اینکه دلیل سوگندهای خداوند سبحان، متذکر شدن نعمت‌های الهی به بندگان است، تصریح کرد: مطرح کردن این سؤال بر جنبه قرآنی شخصیت علی بن مهزیار صحه می‌گذارد. از سویی دیگر کتب قرآنی «حروف» و تفسیر وی نیز مؤید این مهم بوده است، علی بن مهزیار اهوازی شخصیتی عامل به قرآن بوده‌اند، همچنین بحث «جهادی» بودن وی نیز مورد تأکید است اما مورد غفلت واقع شده است، ایشان مسئول تشکیلات شیعیان در خوزستان و در برخی موارد خارج از استان نیز بوده و فعالیت عمده‌‌ای در سایر کشورها داشته و در مقابله با بنی‌العباس کوشا بوده است.

وی تصریح کرد: نباید فقط به این نکته توجه کرد که علی بن مهزیار اهوازی فردی متدین بوده که هر روز چندین رکعت نماز بیشتر از دیگر افراد جامعه می‌خواند، البته ذکر این نکته فراموش نشود که وی در نماز صبح هزار نفر از مؤمنان را یاد می‌کرد، اما باید به بحث اخلاق، تحقیق و پژوهش وی نیز اهتمام لازم صورت گیرد.

علی‌نژاد ادامه داد: در روایتی آمده است که امام جواد(ع) خطاب به علی بن مهزیار اهوازی فرموده‌اند اگر بگویم تاکنون از لحاظ عمل، دین و تلاش، شخصی مانند شما را ندیده‌ام، امیدوارم که سخن گزافی نگفته‌ باشم. این حدیث مؤید این مهم است که هیچ شخصی از یاران ائمه(ع) افتخاری مثل این نصیب آنها نشده است.

وی در ادامه به روایتی مبنی بر دعای امام جواد(ع) در حق مردم خوزستان اشاره کرد و گفت: نقل شده که زمین‌لرزه‌های متعددی در خوزستان و به‌ویژه شهرستان اهواز صورت می‌گرفت، مردم این شهرستان نیز خدمت حضرت علی بن مهزیار اهوازی رسیدند و از ایشان درخواست کردند که دعایی در حق‌شان کند تا آرامش به خوزستان برگردد، ایشان نیز با نوشتن نامه خطاب به امام جواد(ع) از ایشان این درخواست را می‌کنند، امام جواد(ع) نیز با نوشتن دعایی نسبت به این امر اقدام می‌کنند و از آن هنگام تاکنون وقوع زلزله‌ شدیدی در استان خوزستان ثبت نشده است.

این محقق خوزستانی در ادامه به بحث توسل نسبت به حضرت علی بن مهزیار اهوازی اشاره کرد و گفت: ایشان صاحب کرامت هستند و توسل به ایشان باعث برآورده شدن حاجت مردم می‌شود.

علی‌نژاد همچنین به تشابه اسمی در خصوص برادرزاده علی بن مهزیار اهوازی اشاره کرد و گفت: علی بن ابراهیم بن مهزیار اهوازی برادرزاده حضرت علی بن مهزیار هستند و در خصوص اینکه ایشان خدمت حضرت حجت(عج) رسیده‌اند نیز اختلاف هست، برخی از محققان از جمله شیخ شوشتری معتقد هستند که برادرزاده حضرت علی به مهزیار اهوازی به خدمت حضرت حجت(عج) مشرف شده‌اند، البته بر اساس روایات زمان رحلت علی بن مهزیار اهوازی سال 229 و یا 250 بوده است، روایات نیز مورد اختلاف هستند و اتفاق نظری در این باره وجود ندارد.

وی ادامه داد: در سال 1377 و زمان برگزاری کنگره بزرگداشت مقام علی بن مهزیار اهوازی در اهواز 80 شخصیت علمی و حوزوی و دانشگاهی گردهم آمدند و درباره ایشان ارائه مقاله داشتند، یکی از مقالات وارده در این باره بود که در شهر جاجرم بسطام در استان خراسان مرقد دیگری با عنوان علی بن مهزیار اهواز است، البته وجود دو شخصیت و دو قبر منافاتی با هم ندارند.

لزومی به تخریب یکباره بقعه علی بن مهزیار اهوازی نبود

مسئول دبیرخانه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی خوزستان در ادامه در خصوص بحث بازسازی و تخریب بقعه حضرت علی بن مهزیار اهوازی گفت: باید بازسازی به‌صورت مرحله مرحله و به مرور انجام می‌شد و لزومی نداشت که بقعه به‌صورت کامل تخریب شود.

وی با اظهار امیدواری از اینکه بحث بازسازی بقعه پس از سپری کردن مراحل تأمین مالی صورت گیرد، گفت: بازسازی بارگاه حضرت علی بن مهزیار اهواز باید به شکل شایسته‌ای درآید و از هر نقطه شهرستان قابل رؤیت باشد، بازسازی به شکل شایسته و بایسته‌ای صورت گیرد، تأمین اعتبار نیز به‌زودی زود تأمین شود.

حجت‌الاسلام فائز فائزی، رئیس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان اهواز در این باره به ایکنای خوزستان، گفت: تخریب 20 اردیبهشت 90 آغاز و از 5 مهر این سال عملیات اجرایی بازسازی آن شروع شد.

وی با بیان اینکه پیش‌بینی اولیه برای پایان فاز اول، دو سال بود، عامل اصلی عملیاتی نشدن آن را در فرصت مقرر، مشکلات مالی دانست و اظهار کرد: اعتبار دو میلیارد تومانی که دولت برای انجام مرحله اول (سفت‌کاری)، اختصاص داده بود، در فرصت تعیین شده پرداخت نشد و تا سال گذشته فقط 500 میلیون تومان تمام اعتباری بود که اداره اوقاف شهرستان برای بازسازی حرم و اجرای این پروژه دریافت کرد.

فائزی ادامه داد: در یک سال اخیر اعتباری بالغ بر 4 میلیارد تومان توسط عبدالحسن مقتدایی استاندار خوزستان به این پروژه اختصاص داده شد، 50 درصد پروژه که مربوط به سفت‌کاری بقعه است در یک سال گذشته انجام شد و با توجه به اعتبار دریافت شده اول محرم امسال فاز اول شبستان افتتاح می‌شود.

وی با بیان اینکه اول محرم بقعه برای مردم قابل استفاده خواهد بود، عنوان کرد: از هفته آینده سنگ‌کاری کف آغاز می‌شود، سیستم‌های تهویه نیز سفارش داده شده است که تا پیش از ماه محرم نصب می‌شوند، کاشی‌کاری دیوار مرحله دیگری است که کار زمان‌بری است و حداقل انجام آن دو سال وقت نیاز دارد.

رئیس اداره اوقاف اهواز در خصوص تخریب کامل بقعه در ابتدای اجرای پروژه گفت: این کار با شتاب‌زدگی انجام شد و اگر بقعه به‌طور کامل تخریب نمی‌شد، بلکه مرحله به مرحله صورت می گرفت بهتر بود، اما اینکه گفته می‌شود، در ابتدا بازسازی تنها بخشی از بقعه مد نظر بود اما به‌دنبال ریزش سقف، مجبور به تخریب و بازسازی کامل بقعه شدیم صحت ندارد و تخریب کامل بقعه تصمیم مسئولان بود.

محرم امسال؛ زمان افتتاح فاز اول بقعه علی بن مهزیار

فائزی با بیان اینکه مراحل سفت‌کاری به پایان رسیده و نازک‌کاری بقعه آغاز شده است، اظهار کرد: مرحله اول شبستان در حال آماده‌سازی است، کاشی‌کاری‌های اطراف شبستان رو به پایان است و ان‌شاءالله برای افتتاح پیش از محرم آماده می‌شود، درهای حرم و ضریح نیز تا خرداد سال آینده آماده خواهند شد.

وی در خصوص اعتبارات موردنیاز برای مرحله نازک‌‌کاری پروژه بازسازی حرم علی‌بن‌مهزیار اهوازی گفت: اعتبار این مرحله 6 تا 10 میلیارد تومان برآورد شده است.

رئیس اداره اوقاف اهواز در زمینه نذورات مردمی گفت: شماره حسابی برای دریافت کمک‌های مردمی در بازسازی حرم، اعلام شده است، مردم می‌توانند کمک‌های خود را به شماره حساب بقعه علی‌‌بن‌مهزیار اهوازی بانک ملی به شماره 0107648478002 واریز کنند.

فائزی با اشاره به حضور کم‌رنگ خیران در امر بازسازی حرم علی‌بن مهزیار تصریح کرد: بیش‌تر از نذورات و کمک‌های مردمی استفاده شده است و خیران کمتر به امر بازسازی حرم علی بن مهزیار توجه کرده‌اند که انتظار می‌رود به این بقعه شاخص استان که جایگاه ویژه‌ای در مباحث فرهنگی و مذهبی دارد، توجه بیشتری داشته باشند تا زودتر بازسازی شود و مورد استفاده همه مردم قرار گیرد.

استاندار خوزستان؛ تنها حامی مالی اوقاف در ساخت بقعه در سال گذشته

وی عنوان کرد: شرکت‌ها و سازمان‌هایی همچون شرکت نفت، ملی حفاری و ... تاکنون هیچ همکاری با اداره اوقاف شهرستان در بازسازی حرم نداشته‌اند و به تقاضای مشارکت اداره اوقاف اهواز برای بازسازی حرم پاسخ منفی دادند، استانداری تنها جایی بود که پیگیر اجرای این پروژه بود و در یک سال گذشته چهار میلیارد تومان به این امر اختصاص داد.

رئیس اداره اوقاف اهواز در ادامه با اشاره به عدم تحقق وعده‌های شهرداری اهواز مبنی بر تملک خانه‌های مجاور حرم گفت: مقرر بود شهرداری اهواز سه خانه را برای توسعه حرم تملک کند و در اختیار اداره اوقاف بگذارد که همچنان بی‌نتیجه مانده است، شهرداری به این منظور باید به شورای شهر لایحه‌ای بدهد و آن را مصوب کند تا این کار قانونی شود و کمیسیون‌ها کار را انجام دهند. با پیگیری که از سوی اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان اهواز انجام شد، با وجود اینکه شهردار اهواز در این زمینه قول مساعد داد اما عملاً لایحه موردنظر را به شورای شهر نداده است.

فائزی ادامه داد: نامه دیگری در خصوص نامگذاری ساحل شرقی (از پل سوم تا پل سیاه) به شهرداری ارسال کردیم و طی آن پیشنهاد دادیم که بلوار ساحلی شرقی را که به حرم علی بن مهزیار منتهی می‌شود، به نام علی بن مهزیار نامگذاری کنند که این پیشنهاد نیز هنوز عملی نشده است.

تخریب کاﻣﻞ ﺑﻘﻌﻪ، ﮔﻠﺪﺳﺘﻪ‌ﻫﺎ ﻭ ﺭﻭﺍﻕ

این گزارش می‌افزاید، ﺍﮔﺮﭼﻪ ﻣﺴئوﻻﻥ ﺍﻭﻗﺎﻑ، ﻫﺪﻑ ﺍﺯ ﺍین امر را ترمیم و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺣﺮﻡ ﻋﻨﻮﺍﻥ کردﻩ‌ﺍﻧﺪ، ﺍﻣﺎ ﺍین ﺍﻗﺪﺍﻡ ﻧﺎﺭﺿﺎیتی ﺑﺴیاﺭی ﺍﺯ ﻣﺮﺩﻡ ﻭ ﻋﻼﻗﻪ‌ﻣﻨﺪﺍﻥ را ﺑﺮﺍﻧﮕیخته ﺍﺳـﺖ، ﺩﺭ ﺣﺎلی که ﺗﺼﻮﺭ می‌شد ﺑﻨﺎ ﻭ ﺯیارﺗﮕﺎﻩ ﻣﻮﺭﺩ ﻣﺮﻣﺖ ﻭ ﺑﺎﺯﺳﺎﺯی ﻗﺮﺍﺭ گیرد، متأسفانه در اقدامی که بدون اطلاع قبلی صورت گرفت، تخریب کاﻣﻞ ﺑﻘﻌﻪ، ﮔﻠﺪﺳﺘﻪ‌ﻫﺎ ﻭ ﺭﻭﺍﻕ ﺁﻥ انجام ﺷﺪ، مردم ولایتمدار اهواز که ارادت قلبی به علی بن مهزیار داشتند، با مشاهده بقعه تخریب‌شده علی بن مهزیار اهوازی، انتظار تخریب بقعه را نداشتند و گفته مسئولان را مبنی بر اینکه بازسازی حرم علی بن مهزیار ﺩﺭ مدت زمان کوتاهی صورت می‌گیرد را باور کردند.

ﺑﺴیاری ﺍﺯ کارﺷﻨﺎﺳﺎﻥ ﻣیراﺙ ﻓﺮﻫﻨگی ﺗﺨﺮیب ﭼﻨین ﺑﻨﺎﻫﺎیی ﺭﺍ ﻋﻠمی ﻧمیﺩﺍﻧﻨﺪ ﻭ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ که هر ﺑﻨﺎیی ﻫﺮﭼﻪ کهن‌ﺗﺮ ﻭ ﻗﺪیمی‌ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ، ﺍﺻیل‌ﺗﺮ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻣﺮﻗﺪ علی‌ ﺑﻦ ﻣﻬﺰیار ﺍﻫﻮﺍﺯی ﺷﺮﺍیط ﺗﺨﺮیب ﺭﺍ ﻧﺪﺍﺷﺖ، با توجه به اینکه حرم امام رضا(ع) در چندین مرحله توسعه یافته بود، این امر نیز می‌توانست در مورد حرم علی بن مهزیاری صورت گیرد.

مزار نورانی این شخصیت والا زیارتگاه عموم است، مردم از جاهای دور و نزدیک به زیارت این شیفته اهل بیت(ع) می آیند و حاجات خود را از او درخواست می‌کنند و کرامت‌ها از آن بزرگوار دیده شده است.

حالا چند سالی است که مردم اهواز در مناسبت‌های مختلف مذهبی از جمله دعای عرفه و شب‌های قدر، راه‌های کوچه‌های اطراف حرم می‌شوند و همان جا به حضرت علی بن مهزیار اهوازی متوسل می‌شوند، انگار ارادات مردم خوزستان به آستان علی بن مهزیار اهوازی مصداق محبت اهل بیت(ع) است که همیشگی در جان و دلشان باقی خواهد ماند.

یادمان نرود امنیت این روزهای اهواز و آرامشی که با وجود زلزله‌های اخیر در این استان حکم‌فرماست به برکت وجود علی بن مهزیار اهوازی و دعای امام جواد(ع) در حق مردم خوزستان است.

مریم جویدراوی/ استان خوزستان