مرثیه‌ای به بلندای سکوت زینبی و عشق ولایی دعبل خزاعی
گروه اجتماعی: اولین مرثیه‌سرای کربلا، بانوی صبر و استقامت حضرت زینب(س) بوده‌اند که در رثای برادر خون گریست و به سوگ نشست. دعبل خزاعی شاعر پرآوازه و محب اهل بیت(ع) نیز مرثیه‌ای را نزد امام رضا(ع) و در سوگ اهل بیت(ع) سروده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خوزستان، ادبیات در هر سرزمینی با توجه به بافت اجتماعی و ساختار هر جامعه‌ای، انعکاسی از افکار، باورها و گرایش‌های آن قوم است. حضور شعر و شاعری در جامعه نیز مؤیدی است بر اینکه مردم آن سرزمین علاقه‌مند حفظ و نگهداری فرهنگ خود هستند.
بزرگان شعر و ادب هر خطه و سرزمین در موقعیت‌های متعدد تاریخی اقدام به شعرگویی و سرودن می‌کنند. در این میان اگر واقعه ملی باشد بیش از دیگر مواقع مورد اهمیت قرار می‌گیرد. از سویی دیگر اگر این واقعه جوامع متعددی را دربرگیرد بر اهمیت آن افزوده می‌شود.
یکی از این دست وقایع فراملی، حماسه کربلا بوده است که شاعران بسیاری تاکنون سعی در ماندگاری و پایایی نهضت عاشور داشتند. شاعرانی که سروده‌های خود را گرچه در محضر پادشاهان سروده‌اند، اما نمی‌توان عشق و ارادتشان به اهل بیت(ع) را منکر شد. بسیاری از شعرهایی که برای امام حسین(ع) سروده شده، توسط عالمان شیعه بوده است که فقط برای تقرب به اهل بیت(ع) شعر می‌سرودند. اینکه یک شاعر بر خود وظیفه بداند که درباره واقعه کربلا بسراید نشات گرفته از عشق و ارادت وی به اهل بیت(ع) است.
زینب(س)؛ نخستین مرثیه‌سرای کربلا
اما نباید این نکته را فراموش کرد که اولین مرثیه‌سرای کربلا، بانوی صبر واستقامت حضرت زینب(س) بوده است که در رثای برادر خون گریست و به سوگ نشست.
یکی از بارزترین شاعران مدیحه‌سرای شیعی اهل بیت(ع) شاعری کوفی است بنام دِعبِل خُزاعی. محمدبن علی خزاعی معروف به دِعبِل خُزاعی که در سال ۲۶۴ قمری درگذشت. شاعر و ادیب بود. کنیه وی «ابوعلی» و یا «ابوجعفر» بوده است. از شعرای مشهور شیعه و در رده اول شاعران عالی در دوره اول عباسی بود که در عصر امام جعفر صادق(ع) در کوفه و در خانواده‌ای مشهور به علم و فضل و شعر و دوستدار اهل بیت(ع) متولد شد.
دوران کودکی و نوجوانی را در کوفه گذراند، سپس به بغداد رفت و مشغول تحصیل علم شد. خاندانش از بیوتات قدیم شیعه و راوی حدیث و شاعر بودند. برادرش علی و پسر عمویش «ابوالشیص» همگی از شعرای فاضل و شیعه اهل بیت(ع) بودند. شعر و ادب عربی را از مسلم بن ولید انصاری ملقب به «صریح الغوانی» که شاعر هارون الرشید و خاندان برامکه بود، فرا‌گرفت و از همان جوانی به سرودن شعر پرداخت.
عشق به اهل بیت(ع) در شخصیت دعبل خزاعی
دعبل از شیعیان و دلدادگان علی‌بن ابی‌طالب(ع) بود. وجود مقدس امام جعفر صادق(ع)، امام موسی کاظم(ع)، امام رضا(ع) و امام جواد(ع) را درک کرد. زندگی پر‌برکت دعبل تا زمان امام حسن عسکری(ع) ادامه داشت و او در مدح این امام بزرگوار نیز شعر سروده است.
ملاقات او با امام رضا(ع) و امام جواد(ع) نیز نقل شده است. «دعبل خزاعی» این شاعر متعهد و شیعه، هنر خویش را در راه احیای حق آل محمد(ص) و ذکر و یاد شهدای عترت پیامبر و بیان فضائل «اهل بیت» قرار داده بود و نزد ائمه شیعه منزلتی داشت. اباصلت هروی گوید: دعبل بن علی خزاعی خدمت امام رضا(ع) در مرو رسید و عرض کرد: ای فرزند پیامبر! درباره شما قصیده‌ای سروده‌ام و عهد کرده‌ام که قبل از شما آن را بر کسی نخوانم. حضرت اجازه فرمود تا دعبل شعرش را بخواند و او هم خواند. در بخشی از چکامه طولانی خود این چنین آورد و عزدارای نسبت به اهل بیت(ع) را نشان داد:
«تَجاوَبن بَالإر نَان و الزَّفَراتِ/ نَوائحُ عُجمُ اللَفظَ و النَّطَقَاتِ؛ نوحه‌گران با مویه‌ها و آه‌های مفهوم و گنگ به یکدیگر پاسخ دادند»
قصیده‌اش را خواند تا به این بیت رسید:
«اَرى فَیْئَهُمْ فى غَیْرِهِمْ مُتَقَسِّما / وَ اَیْدِیَهُمْ مِن فَیْئِهِمْ صَفَراتٍ؛ می‌بینم اموال آنان[اهل بیت] به تاراج رفته و بین افراد بیگانه و نااهل تقسیم شده و دست آنان از غنائم و ارث آنان خالی است!»
در اینجا حضرت گریستند و فرمودند: «بله راست گفتی ای دعبل!»
دعبل اشعار خود را ادامه داد و در بعضی از اشعار، حضرت کلامی می‌فرمود تا به این شعر رسید:
«اِذا وُتِرُوا مَدُّوا اِلى واتِریهِمُ/ اَکُفّا عَنِ اْلاَوْتار مُنْقَبَضاتٍ.»
فرمود: بلى، واللّه منقبضات، و چون رسید به این شعر:
«لَقَدْ خِفْتُ فِى الدُّنْیا وَ اَیّامَ سَعْیِها/ وَ اِنّى لاَرْجُو اْلاَمْنَ بَعْدَ وَفائى»
حضرت فرمود: ایمن گرداند خداوند تو را روز فزع اکبر، پس چون رسید، به این شعر:
«اَفاطِمَ قَومی یابنَهٌ الخَیِرٍ/ فَاندُبی نُجوم سَمَواتٍ بارِضِ فلاتٍ
قُبِورِ بِکُوفانِ و اُخری بِطَیِبَه / و اُخری بِفَخ نالَها صَلّواتٍ
واُخری بِارضَ الجُوزجَان مَح/ و قبَر بِباخَمری لَدَی الغُرباتٍ
وَ قَبْرٌ بِبَغْدادَ لِنَفْسٍ زَکِیَّةٍ/ تَضَمَّنَهَا الرَّحْمنُ فِى الْغُرُفاتِ.
هان ای فاطمه! ای دختر بهترین انسانها! برخیز و برای فرزندانت که هر کدام در سرزمینی افتاده‌اند، ناله کن!
قبری به کوفه و قبری به مدینه و قبری به فخ و قبری به جوزجان... و فرزندت، موسی بن جعفر(ع)، نیز در بغداد مدفون گشته
در اینجا امام رضا(ع) فرمودند: «آیا من دو بیت به اشعار تو ملحق کنم تا قصیده‌ات تمام و کامل شود؟ دعبل عرض کرد: «بله یا ابن رسول الله!»
حضرت فرمود:
قَبْرٌ بِطُوسٍ یالَها مِنْ مُصیبَةٍ / اَلَحَّتْ عَلَى اْلاَحْشآءِ بِالزَّفَراتِ
اِلَى الْحَشْرِ حَتّى یَبْعَثَ اللّهُ قائِما / یُفَرِّجُ عَنَّا الْهَمَّ وَالْکُرُباتِ
زهرا جان! قبری هم از فرزندان تو در طوس است که مصیبتش جانکاه و سوزنده است تا خداوند قائمی را برانگیزد و همّ و غم ما را بزداید.
دعبل پرسید: یا ابن رسول الله! من چنین قبری نمی‌شناسم. در طوس قبر کیست؟
حضرت فرمود: «آنجا قبر من است. چند روزی بیشتر نمی‌گذرد که طوس محل رفت و آمد شیعیان و زائران من می‌شود.»
دعبل اشعارش را خواند تا به پایان رسید و گفت: «به خدا برای گرفتن پول نیامده‌ام و در گفتن این قصیده طمعی ندارم!» و کیسه را برگرداند و گفت: از آن حضرت لباسی از لباس‌های خودشان برایم بگیر تا به آن متبرک و مشرف شوم.
خادم رفت و برگشت و لباسی از خز برای دعبل آورد و کیسه زر را هم برگرداند و گفت حضرت می‌فرمایند: این پولها را بگیر که به آن احتیاج پیدا خواهی کرد.
هجویات دعبل علیه خلفای عباسی موجبات شهادت وی شد
آمده که هجویات دعبل به خلفای عباسی موجبات شهادت وی شد. دعبل خلفای عباسی را سخت نکوهش کرد. یکی از فرمانداران متوکل خلیفه عباسی، مالک بن طوق فرماندار دمشق بود که دعبل هم متوکل و هم مالک بن طوق را به سختی نکوهش می‌کرد. مالک‌بن طوق تغلبی که از افراد بانفوذ عرب بود، در صدد قتل او برآمد، دعبل به بصره فرار کرد و سپس راه اهواز را در پیش گرفت. مالک به شخصی ده هزار درهم داد و او را مأمور قتل دعبل کرد. زمانی که او در یکی از آبادی‌های شوش به نام طیبه بود، آن مرد بعد از نماز عشاء با نوک عصای دشنه مانند زهرآگین خود، زخمی به پشت پای دعبل زد که او را مسموم نمود و روز دیگر بر اثر جراحت آن، در گذشت. سن او موقع وفاتش بیشتر از 98 سال بود که در شوش دفن شد.
تاختن دعبل به طاغوتیان عباسی و به عبارت دیگر هجویات دعبل باعث شهادت او شد. دعبل، هارون‌الرشید را«شر الناس» توصیف کرد و سخت به امین و مأمون عباسی تاخت و معتصم عباسی را به شدت نکوهش کرد.
نکته مهمی درباره این شاعر بزرگ مشهود است اینکه چندین سال است که جشنواره بین‌المللی شعر عربی(رضوی) به عنوان یادمان دعبل خزاعی برگزار می شود.
سید راضی نوری، منتخب مردم شوش در مجلس شورای اسلامی، برگزاری این جشنواره را نمونه‌ای از ولاء و محبت به اهل بیت(ع) دانست و گفت: یکی از افتخارات ما این است که ورود امام رضا(ع) به کشور از استان خوزستان آغاز شده است. وجود آرامگاه دعبل خزاعی؛ شاعر اهل بیت(ع) نیز در شهرستان شوش مایه افتخار است و باید قدر آن را بدانیم.
سرایش خالصانه شعر برای خدا و اهل بیت(ع)؛ رمز ماندگاری دعبل خزاعی
وی با بیان اینکه شهر شوش منتسب به دعبل خزاعی است، گفت: شاعران بسیاری بودند که نسبت به امام رضا(ع) و اهل بیت(ع) ارادت خود را ابراز می‌داشتند؛ اما شاعرانی همچون دعبل خزاعی ماندگار شدند. علت ماندگاری این شاعران شعر گفتن خالصانه آنها برای خدا و اهل بیت(ع) بود و هر آنچه که رنگ خدایی داشته باشد ماندگاری دارد.
درخواست مردم شوش برای نصب تندیس دعبل در شهرشان
نوری با تأکید بر قدرشناسی وجود این شاعر در شهرستان شوش و استان خوزستان با اشاره به تندیس منتسب به دعبل خزاعی اظهار کرد: هزینه‌های زیادی برای این تندیس صرف شد اما به عللی در شهر نصب نشده است. در این مراسم به نیابت از همه مردم شوش درخواست می‌کنیم این تندیس را که نمادی برای ابراز علاقه و محبت مردم به دعبل است در شهر نصب شود؛ چرا‌که شهرستان شوش به نام دعبل شناخته می‌شود.
