«ترجمه خواندنی قرآن»؛ برگردانی خوش‌فهم برای نوجوانان و جوانان

گروه ادب: مولف «ترجمه خواندنی قرآن» گفت: این ترجمه اثری خوش‌فهم، رسا، روان و به‌روز برای عامه مردم به ویژه مخاطبان جوان و نوجوان است و به زودی منتشر خواهد شد.

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، تاکنون ترجمه‌های گوناگونی از قرآن ارائه شده است و شاید این گوناگونی از نظر مخاطبان متفاوت باشد؛ چرا که مترجمان سعی‌شان بر این بوده تا برای مخاطبان که سطح علمی و سواد متفاوتی دارند، ترجمه‌ای ویژه ارائه کند. «ترجمه خواندنی قرآن» یکی از این ترجمه‌ها است که ویژه نوجوان و جوانان بوده و از سوی حجت‌الاسلام والمسلمین علی ملکی انجام شده است. از ویژگی‌های این ترجمه روان بودن و سادگی، ویرایش به روز زبانی، ترجمه قرآ به قرآن، معادل‌یابی فارسی و به روز زبان و ... عنوان شده است.

برای آشنایی با این ترجمه گروه فرهنگی ایکنا با حجت‌الاسلام ملکی گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه از نظر می‌گذرد؛

-چرا وارد کار ترجمه شدید و این کار از چه زمانی کلید خورد؟

حدود هشت سال پیش وقتی فرزندانم قرآن می‌خواندند، مدام درباره معنای آیه و ترجمه آن از من سؤال می‌کردند و به نوعی معنای ترجمه‌های فارسی قرآن را متوجه نمی‌شدند، به همین دلیل احساس کردم که جای ترجمه قرآن برای نوجوانان و جوانان خالی است؛ چرا که وقتی یک نوجوان و دانش‌آموز دوره راهنمایی و متوسطه نیاز به ترجمه قرآن دارد، به ناچار باید به ترجمه بزرگسالان مراجعه کند. به همین دلیل تصمیم گرفتم ترجمه‌ای برای این گروه ارائه کنم.

-برای این ترجمه چه میزان زمان صرف کرده‌اید؟

از سال 1387 به صورت تمام وقت مشغول ترجمه قرآن هستم که در ابتدا جزء 30 ترجمه چاپ و با استقبال خوبی مواجه شد و از این کار بازخوردهایی گرفتیم و بر ادامه کار مصمم شدیم.

این ترجمه چه زمانی به اتمام رسید؟

در سال 1392 کار ترجمه قرآن به پایان رسید و ویرایش آن آغاز شد. این ویرایش به گونه‌ای بود که مترجم و ویراستار در کنار هم بودیم و برای برخی واژه‌ها ساعت‌ها وقت می‌گذاشتیم تا معادل مناسبی را بیابیم. تا اینکه اواخر 1394 به پایان رسید و بازنگری و بازخوردگیری‌های آن شروع شد و سپس اوایل امسال برای گرفتن مجوز به اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحویل داده شد.

-درباره ویژگی‌های این ترجمه بیشتر توضیح دهید؟

این ترجمه، ترجمه‌ای است که روان و ساده بوده و دارای ویرایش به‌روز زبانی است. همچنین از ویژگی‌های دیگر آن می‌توان به گرفتن بازخورد مستمر از گروه‌های مختلف، مبتنی بودن ترجمه بر تفسیر، نبود دشواری‌های ترجمه، تلطیف بار معنایی واژه‌ها و مناسب‌سازی آن با فضای فکری و عقیدتی نوجوانان و جوانان، معادل‌یابی‌های فارسی برای فهم آسان و .... اشاره کرد.

-آیا تاکنون ترجمه‌ای برای این گروه سنی انجام شده یا این نخستین ترجمه برای نوجوانان و جوانان است؟

تاکنون ترجمه‌ای برای این گروه انجام نشده است، اگر هم بوده چندان موفق نبوده است، اما ما سعی کرده‌ایم کار متفاوتی ارائه کنیم به عنوان مثال سعی شده، تأثیر متن مبدا و مقصد یکسان‌سازی شود، یعنی تأثیری که زبان مبدأ دارد باید در ترجمه به زبان مقصد هم همان تأثیر وجود داشته باشد که معتقدم این موضوع در ترجمه‌های کنونی کمتر اتفاق افتاده است. البته یکسان‌سازی تأثیر متن مبدأ و مقصد نیز کار آسانی نبوده و نیست و ما نیز مدعی نیستیم که حق مطلب را ادا کرده‌ایم ولی تلاشمان این بوده که، این ترجمه بین فارسی معیار رسمی و فارسی گفتاری باشد و سپس به تناسب موقعیت کلام، سعی شده لحن مناسب هم مورد توجه قرار گیرد؛ چرا که در آیه‌های قرآن جمله‌های ادبی، فلسفی، کلامی، حکمی و ... وجود دارد، گاهی درباره ناسزاهای مشرکان به پیامبران سخن گفته شده و گاه عتاب‌های خداوند به منافقان آمده است.

-همانطور که از عنوان این ترجمه مشخص است به نظر می‌رسد این کار براساس نیازسنجی بوده است، به نظر شما شناخت مخاطب در ترجمه چه اندازه اهمیت دارد؟

یکی از مشکلات بر سر راه مترجمان قرآن این بوده که بزرگان ادبیات فارسی نسبت به این ترجمه چه نظری خواهند داشت، در حالی که در ترجمه‌ای که ارائه کرده‌ایم نگاه اصلی عامه مردم بوده است، یعنی اگر کسی سواد اندکی هم داشته باشد، وقتی این ترجمه را می‌خواند مشکلی در فهم آن نداشته باشد. به همین دلیل مترجم و ویراستار خود را مدام جای مخاطب گذاشته و به این موضوع توجه داشته است و در نهایت سعی کرده ترجمه‌ای مخاطب‌محور ارائه کند.

-در ترجمه‌های کنونی چه اندازه به فهم مخاطب توجه شده است؟

در اغلب ترجمه‌های کنونی، کسی که ترجمه را می‌خواند یا متوجه نمی‌شود یا ترجمه مبهم و مغلط و یا اشتباه است. در حالی که وقتی یک مخاطب ترجمه را می‌خواند باید به گونه‌ای باشد که متوجه نشود این ترجمه است. به همین دلیل در این ترجمه نگاه اصلی من به توده مردم بوده است، نه فرهیختگان جامعه.

-مطمئنا این کار سخت بوده است، چه اقدامی انجام شد تا معادل‌یابی درستی انجام شده و به اصل مفهوم قرآن خدشه‌ای وارد نشود؟

در ترجمه گاهی پیش می‌آید که مفهوم مناسب برای یک عبارت و یا ترکیب معمولی عربی دشوار می‌شود و دشواری و سختی کار وقتی است که نمی‌توان مفهوم مناسبی را به دلیل چندوجهی بودن آن عبارت یا ترکیب عربی یافت، به همین دلیل وقت و نیروی زیادی از مترجم صرف این موضوع می‌شود. از سوی دیگر برخی از آیات قرآن درباره مسائل زناشویی و یا موضوعات دیگری است که شاید این ترجمه برای بزرگسالان مناسب باشد، اما برای یک مخاطب نوجوان ترجمه مناسبی نباشد؛ از این رو یک ترجمه مناسب با فضای فکری و اندیشه‌ای نوجوانان ارائه کردیم و در این راستا برای پیدا کردن معادل یک واژه ساعت‌ها وقت می‌گذاشتیم و در این زمینه ویراستار نیز کمک می‌کرد. البته در جایی که معادل‌یابی امکان‌پذیر نبود، «لازمِ معنا» پیدا می‌کردیم، به این معنی که در این ترجمه، پیام اولیه و مفهوم عمومی آیه در اولویت قرار داشت.

به عنوان مثال واژه «وحی» دارای معانی متعددی در قرآن است، اما در زبان فارسی معیار، «وحی» فقط به معنای پیام‌رسانی به پیامبر است. از این رو نباید انتظار داشت که مخاطبان فارسی‌زبان همه معانی وحی را بدانند و از سوی دیگر هم نمی‌توان از آنها انتظار داشت که پیش از خواندن قرآن، این معانی را یاد بگیرند و سپس به خواندن قرآن بپردازند، در این صورت انتظاری منصفانه نخواهد بود.

-نمونه‌هایی از معادل‌یابی‌ها را عنوان می‌کنید؟

سوره بقره آیه 2؛ «ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ»

ترجمه انصاریان: «در [وحی بودن و حقانیت] این کتاب [با عظمت] هیچ شکی نیست؛ سراسرش برای پرهیزکاران هدایت است.»

ترجمه خواندنی قرآن: «این کتاب که هیچ شک و شبه‌ای در آن نیست، دست خود مراقبان را می‌گیرد.»

سوره مائده آیه 8: « وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ»

فولادوند: «البته نباید دشمنی گروهی شما را بر آن دارد که عدالت نکنید. عدالت کنید که آن به تقوا نزدیکتر است»

ترجمه خواندنی قرآن: «کینه‌توزی یکی از دو طرف دعوا شما را در دام بی‌عدالتی نیندازد. طبق عدالت رفتار کنید که با خودمراقبتی بیشتر جور درمی‌آید.»

سوره فصلت آیات 41 و 42: «إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِالذِّكْرِ لَمَّا جاءَهُمْ وَ إِنَّهُ لَكِتابٌ عَزِيزٌ (41) لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ»

در ترجمه «لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ» همه مترجمان گفته‌اند: «از پيش روى آن و از پشت سرش باطل به سويش نمى‌‏آيد» که جمله‌ای نامفهوم است.

فولادوند: «كسانى كه به اين قرآن- چون بديشان رسيد- كفر ورزيدند [به كيفر خود مى‌رسند] و به راستى كه آن كتابى ارجمند است. از پيش روى آن و از پشت سرش باطل به سويش نمى‌‏آيد وحى [نامه‏] اى است از حكيمى ستوده [صفات‏].»

«ترجمه خواندنی قرآن»: «کسانی که باور نمی‌کنند قرآن آمده است تا آنها را به خودشان بیاورد، جهنمی‌اند. قرآن کتابی است شکست‌ناپذیر(41) که نه حالا و نه بعدها هیچ باطلی در آن راه ندارد؛ زیرا فرستادۀ کاردرستِ ستودنی است(42)»

-یکی از ویژگی‌های این ترجمه مبتنی بودن آن بر تفسیر است، درباره این ویژگی توضیح دهید چگونه انجام شده و براساس چه تفسیری است؟

در درجه نخست از تفسیر «المیزان» و سپس تفسیر «تسنیم» بدون بهره‌گیری از قلاب و پرانتز استفاده شده است، البته نگاهی هم به تفاسیر «مجمع البیان»، «تحریر و تنویر»، «نمونه» و «روح ‌المعانی» داشته‌ایم؛ چرا که تفسیر در ترجمه اهمیت زیادی دارد و نمی‌توان ترجمه را بدون تفسیر محکم، ارائه کرد و محدود به واژه‌ها و عبارت‌های ترجمه‌ای شد. یعنی باید تا حد امکان تفسیر را در ترجمه بروز و ظهور داد وگرنه نمی‌توان مراد و منظور آیه را رساند.

-در این ترجمه چرا به حضور ویراستار تأکید زیادی شده است؟

اگر به کتاب‌های گوناگون دقت کنید، کتابی بدون ویراستار وجود ندارد، اما این موضوع در رابطه با ترجمه‌های قرآن وجود ندارد، آن هم نه ویراستار مطلبی بلکه ویراستاری که به صورت تخصصی ویرایش به روز زبانی را انجام دهد.

- این ترجمه اکنون در چه مرحله‌ای است؟

این ترجمه در مرحله صفحه‌آرایی است و به زودی از سوی نشر ویراستاران منتشر می‌شود و امیدوارم نوجوانان و جوانان از آن استفاده کرده و لذت ببرند.

-در طرح جلد و صفحه‌آرایی آن چه کارهایی انجام می‌شود تا مناسب گروه سنی نوجوان و جوان باشد؟

همانطور که این ترجمه قرآن در محتوا با ترجمه‌های دیگر متفاوت است از نظر شکلی نیز باید متفاوت بوده و جذابیت‌هایی برای این گروه سنی داشته باشد، به همین دلیل به رنگ جلد و صفحه‌آرایی و ... توجه می‌شود.

سخن پایانی؟

این مرحله نخست کار ما است و در مرحله بعدی ترجمه قرآن به زبان‌های زنده و پرمخاطب دنیا را انجام خواهیم داد تا ترجمه‌ای درست، روان، رسا و خوش‌فهم برای مخاطب غیر فارسی‌زبان ارائه شود؛ چرا که بر این باورم ترجمه درستی از قرآن به زبان‌های زنده دنیا انجام نشده است و اگر ترجمه‌ای به زبان‌های انگلیسی، اردو، فرانسوی، آلمانی و ... شده، ترجمه‌ای رسا و خوش‌فهم نیست.

شاید یکی از علل اصلی آن این باشد که این ترجمه‌ها از ترجمه فارسی گرفته شده و یا مترجمان به زبان‌های دیگر شرایط لازم برای ترجمه درست را نداشته‌اند و یا گرفتار ترجمه لغت به لغت شده‌اند؛ از این رو این ترجمه‌ها باید مورد توجه قرار گیرند تا شیرینی و حلاوتی که در آیات قرآن وجود دارد به ترجمه‌ها نیز انتقال یابد.

گفت‌وگو از سمیه قربانی

گزارش خطا