معرفی مکان‌های گردشگری و مذهبی شهر اردبیل
گروه فرهنگی: شهرستان اردبیل دارای مکان‌های گردشگری و مذهبی فراوان و فوق‌العاده‌‌ای است که در این یادداشت به معرفی تعدادی از آن اشاره می‌شود.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از اردبیل، مجموعه تاریخی روستای کلخوران از توابع اردبیل، آرامگاه شیخ امین‌الدین جبرائیل است که به پدر شیخ صفی‌الدین اسحق، جد سلاطین صفوی تعلق دارد و در نیمه اوّل قرن دهم هـ.ق احداث شده است.
شناسنامه بقعه شیخ امین الدین جبرائیل صفوی
نام مکان: بقعه شیخ امین الدین جبراییل 2- نوع اثر: تاریخی 3- دوره تاریخی ساخت، تشکیل و بوجود آمدن آن: بقعه کلخوران، آرامگاه پدر شیخ صفی‌الدین اسحق اردبیلی جد سلاطین صفوی است و در روستای کلخوران در سه کیلومتری اردبیل واقع شده‌است. روستای کلخوران نیز گاه به نام این بقعه «کلخوران شیخ» خوانده می‌شود.
آرامگاه امین‌الدین جبرائیل، كه به پدر شیخ صفی‌الدین اسحق، جد سلاطین صفوی تعلق دارد و در نیمه اوّل قرن دهم هـ.ق احداث شده است.
مسجدجامع شیخ کلخوران منسوب به عهد قاجار
بقاع متبرکه سیدحمزه ازاولاد امام موسی کاظم ع در محوطه حیاط شیخ امین الدین درکلخوران شیخ وسید صدرالدین د راراضی قدیم کلخوران که اکنون به علت توسعه اردبیل درآن واقع گردیده است.
مقابر سید محمداعرابی و سیدقطب الدین و سیدغنی اردبیلی در محوطه حیاط شیخ امین الدین.
ساختمان اولین مدرسه کلخوران منضم به حیاط بقعه که اکنون به میهمانسراتبدیل شده است.
جمعه مسجد
مسجد جمعه اردبيل در شمال شرقي شهر كه بر روي تپه باستاني قرار دارد بازماندة مسجد عظيم، گسترده و كم نظيري است كه در دوره هاي مختلف اسلامي بخصوص دوره سلجوقي شكل گرفته و تا اوايل صفوي معمور و آباد بوده است. كاوش هاي باستان شناسي ردپاي مسجد را در قرون اوليه اسلامي به وضوح تشخيص داده است. مسجد دوره سلجوقي و ايلخاني بسيار گسترده تر و وسيع تر از بناي مكعبي فعلي بوده و بناي سرپاي موجود صرفاً گنبدخانه و ايوان مسجد بزرگ را تشكيل مي داده است. اين مسجد گنبد آجري بزرگي داشته است كه دو پوش ساخته شده و حوادث ايام هر دو پوشش گنبد اين مسجد را فرو ريخته و تنها دو قسمت قوسي شكل ناقص از گنبد خارجي و قسمت محدودي از گچبرهاي گنبد داخلي در چهار گوشه فوقاني ديواره هاي شبستان اصلي براي نمايش عظمت تاريخي آن باقي مانده است.
مأذنه مسجد اثر ديگري است كه به صورت گلدسته استوانه اي شكل در ضلع غربي شبستان اصلي مسجد و به فاصله تقريبي 15 متري قرار دارد. ايوان مسجد متصل به گنبدخانه مي باشد كه در قسمت شمالي آن واقع شده و در حال حاضر با تيرهاي چوبي پوشانده شده و نمازخانه فعلي را بوجود آورده است.
مسجد جمعه اردبيل از بناهاي كم نظير ادوار اسلامي ايران است كه در دوره هاي مختلف ازجمله ايلخاني، سلجوقي، صفوي، قاجار مرمت شده است.
مسجد اعظم اردبيل
اين مسجد تا اندازه اي نوساز، با سبك نو و در ابعاد قابل توجه كه از گنبد الله الله شيخ صفي تقليد شده است. منبر مسجد متناسب با شبستان بزرگ آن از چوب بادوام و به صورت زيبا با اشكال منظم از تصاوير خاتم كاري شده است موذنه مسجد در گوشه شمال غربي خارج شبستان واقع شده و تزئينات آن از پايين به بالا آجر با كاشي فيروزه اي است كه چهار خانه هاي رادر متن آجر ها به وجود آورده است. بالاي آن مقرنس آجري و يك رديف الله است كه هفت بار تكرارشده و هفت پنجره دارد. موذنه مسجد در زمان قاجاريه و به سبك آن دوره ساخته شده ولي مسجد در سالهاي اخير باز آفريني شده است.
مسجد ميرزا علي اكبر
مسجد ميرزا علي اكبر مجتهدمسجد مجهز و مجلل ميرزا علي اكبر در مركز شهر اردبيل نزديك بازار واقع شده و داراي دو در است.مسجد بناي است به ابعاد 30x24 متر و سقف آن روي 30 ستون با قطر متوسط 88 سانتي متر بنا شده است. و در پشت مسجد زنجيري وجود دارد كه ين طرف آن پاره شده و روي لوله اتصالي آن آيات قرآني نوشته شده است. اين مسجد داراي دو منبر است كه يكي مشبك چوبي و ديگري بصورت صندلي بازودار و چرخدار است كه برحاشيه مسند منبر اول، كلام نصر منالله و فتح قريب و بشر المومنين 1249 مشبك كاري شده است.
آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی
آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی یکی از مکان‌های تاریخی و باستانی شهر اردبیل در شمال باختری ایران و از آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است.
در این محوطه علاوه بر مقبره شیخ صفی‌الدین اردبیلی، مقبره‌های شاه اسماعیل اول (نخستین پادشاه صفویه) و همسر شاه اسماعیل (مادر شاه طهماسب) و نیز برخی از مشایخ و صاحب‌منصبان دوران صفوی و نیز کشته‌شدگان جنگ چالدران، قرار دارد. از دیگر بخش‌های این مجموعه چینی‌خانه، مسجد، جنت سرا، خانقاه، چله خانه، شهیدگاه و چراغ‌خانه است.
گنبد ”الله الله"
بلندي برج گنبد در حدود 5/17 متر است. سطح داخلي آن يا آيات فراوان و نقاشي روي پوشش چرمي، مقرنس كاري سقف تزيين يافته است سطح خارجي برج با چند نوع تزيينات مختلف پوشيده شده كه عبارتند از سطح جانبي با تكرار كلمه ”الله" با كاشي فيروزه اي در متن آجري تزيين يافته و به اين دليل به گنبد ”الله الله" معروف است.
عملیات مرمتی گنبد الله الله بقعه جهانی شیخ صفی الدین اردبیلی با کاشی های خشتی و معقلی به وسعت 24 متر مربع اجرا شد.
این عملیات شامل پاکسازی ، تثبیت ، استحکام بخشی کاشی ها ، تعویض کاشی های شکسته و فرو ریخته ، تثبیت و پاکسازی نهایی است.
کتیبه های کمربندی گنبد الله الله که براثر رطوبت و فرسودگی آسیب دیده بودند نیز مرمت عملیات مرمتی کتیبه های یاد شده شامل پاکسازی ، تثبت کاشی ها و بندکشی بوده که همچنان ادامه دارد.
سیده میـرزاده خانـم(س)
سیده میـرزاده خانـم(س) یکی از دختران میر‌غنی عاملی ـ صاحب مقبره در حریم بقعه شیخ کلخوران است که از ارزش و تقدس والایی در نزد مردم اردبیل، به‌خصوص اهالی محله حسینیه برخوردار است. وی از بانوان شایسته و مطرح زمان خویش بوده است.
مقبره وگنبدخانه بقعه آینه کاری شده وتوسط ازاره‌ای با سنگ مرمر سبز پوشش داده شده است. امامزاده از سمت خیابان دارای نورگیری به داخل گنبدخانه است که از این نورگیر، ضریح امامزاده به راحتی قابل رؤیت می‌باشد. از داخل مسجد نیز توسط یک درب مشبک چوبی ارتباط بصری و دسترسی لازم برقرار گشته است.
زیارت نامه ذیل مربوط به سیده میرزاده خانم(س) است:
«السلام علی جدک المصطفی، السلام علی ابیک المرتضی، السلام علی السیدین الحسن و الحسین، السلام علی خدیجه سیده نساء العالمین، السلام علی فاطمه ام الطاهرین، السلام علی النفوس الفاخره بحور العلوم الزاخره شفعائی فی الاخره و اولیائی عند عود الروح الی العظام الفاخره ائمه الخلق و ولاه الحق، السلام علیک ایها الشخصالشریف الطاهر الکریم، اشهدو ان لا اله الا الله و ان محمداً عبده و مصطفاه و ان علیاً ولیه و مجتباه و ان الامامه فی ولده الی یوم الدین نعلم ذلک علم الیقین و نحن لذلک معتقدون و فی نصرهم مجتهدون».
زيارتگاه مباركه«امامزاده صالح»
زيارتگاه مباركه«امامزاده صالح» درميدان عالي قاپو، روبروي مسجد ملا مومن شهر اردبيل و در جوار بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي واقع شده است.
نسب امامزاده صـالح(ع) به حضرت امام موسي كاظم(ع) و در بعضي کتب مانند کتاب «اختران تابناک» به حضرت امام حسن مجتبي(ع) می‌رسد.
مزار شریف ایشان از دوران های گذشته مورد توجه خاص و عام بوده و خاندان جلیل القدر صفویه نسبت به آن حضرت ارادت ویژه داشتند. بنا بر قول مشهور و با استناد به کتب ” ریاض الانساب” "کنز الانساب” ، ” ناسخ التواریخ” ، ” حیاه الامام موسی بن جعفر(ع)” و بسیاری دیگرازکتب تاریخی فرزند بلا فصل امام هفتم شیعیان حضرت امام موسی الکاظم(ع) و برادر امام علی ابن موسی الرضا(ع) به شمار می رود.
این بزرگوار همانند جناب امامزاده سیدصدر الدین(ع)، در نیمه اول قرن سوم هجری به اردبیل تشریف آورده اند و بنا به نظر صاحب«بحرالانساب» یكی از سه اولاد بلافصل امام موسی كاظم(ع) می‌باشد كه به این منطقه آمده اند.
امام زاده صالح(ع) از جمله سادات عالی رتبه و از امامزادگان صحیح النسبی است که بعد از شنیدن خبر ولیعهدی امام رضا(ع) و در اواخر قرن دوم از عراق به سمت ایران کوچ می کند و مقبره وی در محله ملا مؤمن به نام مقبره امامزاده صالح يا "اوغلان امامزاده سى" شهرت داشته است.
تاريخ ولادت و وفات آن حضرت مشخص نيست. طبق اسناد موجود در کتب تاریخی علم انساب این امامزاده در اردبیل می‌زیسته است که پس از شهادت سر مبارک ایشان از تن جدا و برای حاکم ری فرستاده می شود و شیعیان و دوستداران خاندان عصمت و طهارت سر مبارک این امامزاده عظیم الشان را در روستایی نزدیک ری(میدان تجریش امروزی) به خاک سپرده و همینک این امامزاده واجب التعظیم دارای دو زیارتگاه می باشند.
زیارتگاه امامزاده سیدصدرالدین(ع)
آستان امامزاده سیدصدرالدین (علیه السلام) در جاده اردبيل ـ مشکين شهر (3 کيلومتري اردبيل) در وسط اراضی زراعی واقع شده است. قدمت آن به دوره صفوي مي رسد و تاريخ ثبت اين بنا 81/10/10 با شماره ثبتي 6688 مي باشد. اين بنا داراي پي سنگي با ديواري آجري با ملات ماسه آهک مي باشد. دور تا دور آن کلافي چوبي ايجاد شده گنبد آجري کم ارتفاع قسمت محل مدفن را پوشش داده است. اين امامزاده به عنوان زيارتگاه مورد استفاده عموم قرار مي گيرد.
ایشان از فرزندان امام موسی کاظم(ع) می باشد که از بغداد روی به ولایت ری نهادند و چون به این شهر رسید از آنجا روی به ولایت اردبیل نهاد و در شهر ساکن شد و در اردبیل درگذشت. امامزاده حضرت سید صدرالدین (علیه السلام) یکی از امامزادگان مهم و عظیم الشأن شمال ایران در اردبیل است. بنا بر اظهار و نقل تبار شناس نامی جمال الدین احمد بن علی حسینی معروف به ابن عنبه متوفی به سال 828 هجری قمری در کتاب (بحر الانساب) حضرت ایشان از فرزندان بلافصل امام موسی کاظم (علیه السلام) است که با برادران خود «امامزاده صالح» و «امام زاده حمزه(علیه السلام)» به دارالارشاد اردبیل آمده و در آن اقامت گزیده اند و در این شهر حسینی به ترویج معارف قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) و نشر احکام الهی پرداخته اند.
در برخی از نسخ بحرالانساب از ایشان به عنوان صدرالدین بن عون بن موسی بن جعفر(علیه السلام) و در برخی نسخ دیگر با عنوان صدر الدین بن صالح بن موسی بن جعفر (علیه السلام) یاد شده است.
تهیه و تنظیم: سیما میرقاسمی- خبرنگار ایکنا
