گنج سخن پیرغلامان به مداحان جوان/ توصیه‎هایی برای اثرگذاری مادحین و مقابله با آفت‌ها

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، مداحی در کشور ما امروز به یک هنر مذهبی و اثرگذار تبدیل شده است که نبايد نسبت به آن بی‌توجه بود، چراکه فعالیت مداحان به خودی خود ارزشمند است و به واسطه همین فعالیت‎‎ها، دل‌ها به اشکال مختلف متوجه اهل بيت(ع) می‌شوند.

اما این عرصه تأثیرگذار و بزرگ جامعه ما امروز دچار آسيب‌هايي از جنس‎های مختلف شده است، از این جهت آسيب‌شناسي مداحي به منظور جلوگیری از ورود هرگونه آسيب از جمله خرافات و تحریف به اين عرصه ضروري است. شکی نيست ارتقاي شعور ديني به موازات ايجاد شور ديني باید مورد توجه مداحان باشد؛ و لذا آسيب‌زدايي از اين عرصه به هوشياري فرهنگي نياز دارد.

 افت فرهنگی، مذهبی و ديني از جمله فعاليت‌هاي نامطلوب مداحان است، و همه مداحان باید به این عرصه حساس و اثرگذار توجه ویژه‌ای داشته باشند. این عرصه به حدی اهمیت دارد که به تعبير مقام معظم رهبری: «جامعه مداح و ذاكر و ستایشگران اهل بيت(ع)، طبقه‎‏اى هستند كه در سايه اين روش، بيشترين تاثير را در تعميق فرهنگ و معارف اسلامى در ذهن مردم دارند، قضيه، فقط قضيه شعر خوانى نيست. مسئله، مسئله بيان مدايح و فضايل و حقايق در قالبى است كه‏ براى همه شنوندگان، قابل فهم و درك باشد و در دل آنها تاثير بگذارد». همچنین ایشان در جاي ديگری خطاب به جامعه مداحان کشور فرمودند: «رتبت مداحي و منبر مداحي يکي از با شرافت‌ترين رتبه‌ها و منبرهاست».

بر همین اساس و همزمان با نزدیک شدن به تاسوعا و عاشورای حسینی(ع)، بر آن شدیم تا بخشی از سخنان مورد تاکید پیرغلامان اهل بیت(ع)، را که سال‎ها در این عرصه خدمت کرده‌اند و مطالبشان را در برنامه در ويژه‎برنامه «در محضر ستايشگران» که توسط خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، از سال گذشته تا کنون بیان کرده‌اند به صورت گزارشی جامع در اختیار علاقه‎مندان و مداحان جوان قرار دهیم.

در ابتدای سخن وقتي صحبت از پيرغلامي و نوكري حضرت سيدالشهدا(ع) مي‎شود، اين صفت را در كساني مي‎بينيم كه خداوند درجات دنيايي را از آنها گرفته و درجات الهي را جايگزينشان كرده، تا به مولاي خود نزديك شوند و طريق سعادت را با فهم‎تر طي كنند؛ اين زمان مي‎شود كه پيرغلامان امام حسين(ع) دعا مي‌كنند و مستجاب مي‌شود. امتيازات آن‌ها پنهان است چون ظواهر را از دست داده‌اند.

خبرگزاري ايكنا در یک از ويژه‎برنامه‌های «در محضر ستايشگران» به سراغ پيرغلام، مداح و ستايشگري با اخلاق و با اخلاص رفت كه هم اهل علم است و هم عمل؛ كسي كه مداحي را از كودكي و با مجالس تعزيه آغاز كرد و امروز افتخارات بسياري را در پرونده نوكري اهل بيت(ع) كسب كرده است. نام او حاج يدالله بهتاش است، فردي است كه علاوه بر كسوت مداحي به سخنراني،‌ تأليف كتب مختلف و تدريس مداحان جوان مي‌پردازد و افتخارش به اين است كه در محضر رهبر معظم انقلاب روضه‌خواني كرده است؛ او معتقد است مداحي فقط خواندن نيست و اولين قدم در مداحي خلوص است. وي از پير غلاماني است كه بيش از ۵۰ سال در مجالس‌هاي عزاداري ابا عبداالله الحسين(ع) مداحي مي‎كند و مسئوليت‏‌هايي را هم در اين عرصه از جمله رئيس شوراي عالي قشر سازمان بسيج مداحان و عضو هيئت مديره خانه مداحان اشاره كرد.

بهتاش در پاسخ به این سؤال که مداحان جوان ما براي الگو بودن و موفق شدن در جامعه مداحي چه مواردي را بايد رعايت كنند؟، گفت: رهبر معظم انقلاب بسيار كارشناسانه جواب اين مسئله را داده‎اند؛ ايشان در يكي از ديدارها گفتند كه مردم فقط به خواندن شما نگاه نمي‎كنند، بلكه به رفتار و اعمال شما هم نگاه مي‎كنند؛ امام صادق(ع) هم مي‎فرمايند: «شما زينت ما باشيد و ما را زشت جلوه نكنيد»؛ لذا زماني كه ما مداحان مي‎خوانيم، اين خواندن علاقه ايجاد مي‎كند و خود الگويي براي جامعه مي‎شود؛ لذا بايد رفتار ما به گونه‎اي باشد كه اين الگو آبروي اهل بيت(ع) باشد. بايد روي منبر و غير آن يك رنگ و الگويي براي اهل بيت(ع) باشيم؛ تمام رفتار ما زير نظر است و چون ما آبروي خود را از اهل بيت(ع) گرفته‎ايم بايد رفتار و كردارمان طوري باشد كه الگو و آبرويي براي اين بزرگواران باشيم.

مجالس از محتوا افتاده

وی درخصوص معضلات فعلي جامعه مداحان و علل پيشرفت اين آسيب‌ها هم می‌گوید: هرچيزي كه اثرگذار است آفت را به جانش مي‌اندازند؛ اگر ما مداحان در جامعه اثرگذار نبوديم شايد تا اين حد مورد هجمه قرار نمي‎گرفتيم و آفت به جان ما نمي‎انداختند. امروز مي‎بينيم فرد وقتي هيئت آمد، چند ساعتي سينه‎زني و شور گرفت اما در آخر كه از هيئت بر مي‎گردد، هچ چيزي را كسب نكرده و معرفتي حاصل نمي‎شود؛ لذا مجالس از محتوا افتاده، اگر واقعا اين محتوا در مجالس بود بعد از هيئت يا بعد از ايام محرم وضعيت جامعه بايد تغيير كند، اما باز مي‎بينيم تا زماني كه در هيئت هستند به سر و سينه مي‌زنند و اشك مي‎ريزند و همين كه از هيئت بيرون مي‎آيند گويا كه هيچ وقت هیئت نبوده‌‏اند و هيچ تغييري نكرده‎اند.

استاد دیدن؛ مهمترین اصل مداحی

در گذشته خیلی‌ها با عشق و شور خاصی وارد عرصه مداحی می‌شدند که نگاهشان با شرایط امروزی فاصله‌ زیادی دارد؛ آنها این حرفه را برای خدمت و عشق قبول می‌کردند و امروز بیشتر با نیت‌های دیگر؛ لذا در ادامه برنامه در محضر ستایشگران به سراغ سید علی سادات رضوی که بیش از ۴۰ سال در این عرصه خدمتگذاری کرده رفتیم تا به این سؤال پاسخ دهد که آیا عرصه ستایشگری فضای مناسبی برای معروف شدن است و یک مداح بعد از ورود به این عرصه چه وظایفی را بر عهده دارد؟

سادات رضوی معتقد است کار مداحی امروز با اصل آن فاصله گرفته و برخی مداحان بجای پرداختن به بعد حماسی و مدح، بیشتر به مظلومیت و روضه می‌پردازند و این را یک آسیب جدی برای این عرصه می‌داند. وی مهم‌ترین اصل مداحی را استاد دیدن می‌داند و مداحی و ستایشگری را به عنوان یک نوع تبلیغ و ارائه هنر می‌‌داند و صدای خوش و سبک ویژه مداحی‌اش او را بارها به آستان مقدس معصومین(ع)، دعوت کرده است.

وی با اشاره به آسیب‌ها و خط قرمزهای این عرصه معتقد است: شیوه سنتی مداحی، امروز رو به‌ فراموشی است و باید آن را زنده کرد.  امروز هم افرادی با عشق وارد این عرصه می‌شوند، اما آنچه مهم است عشق به چه چیزی داشتن است. متأسفانه یکی از مسائلی که امروز درگیرش هستیم هجوم دوستان به این عرصه بدون استاد و با الهام گرفتن از نوار‌ها و فیلم‌ها است که در چنین شرایطی می‌بینیم بُعد مسائل اخلاقی، اخلاصی و تقوایی با چند علامت سوال روبرو می‌شود. وقتی استاد باشد تجربه‌ها و دانش‌های لازم منتقل می‌شود اما وقتی استاد نباشد این روند اتفاق نمی‌افتد.

وقتی کُمیت مداح لنگ می‌زند

وی معتقد است، امروزه چون برخی از مداحان استاد نمی‌بینند، گرایش‌های دیگری را پیدا می‌کنند؛ می‎گوید: وادی ستایشگری یک حوزه مقدس است و بحث خلوص و تقوا حرف بسیار بزرگی در این وادی است؛ مداح باید همه ابزار مداحی را یعنی صوت، صدا، محفوظات، دعا‌خوانی، مقتل‌خوانی، مولودی‌خوانی و اعتقاد را داشته باشد که اگر این موارد نباشد کُمیت مداح لنگ می‌زند و زمانی که این کمیت لنگ شد اهداف دیگری در اذهان به وجود می‌آید.

این پیشکسوت عرصه مداحی در پاسخ به این سوال که وظیفه و نقش مداحان و ستایشگران را در تبیین و تبلیغ مبانی اسلامی و دینی چگونه است، گفت: بزرگان ما و رهبر معظم انقلاب بر این نکته تأکید داشتند که مداح با یک بیت می‌تواند کار یک منبر یک ساعته را انجام دهد. کار مداحی فعالیتی اثر‌گذار و به‌ عنوان یک نوع تبلیغ و ارائه هنر است؛ در این عرصه ابزار هنری به‌کار رفته و مخاطب‌پسند است که می‌تواند بسیار اثرگذار باشد. در طول تاریخ بارها دیده‌ایم که اثرگذاری کار مداحان و خوانندگان مذهبی به چه شکل بوده؛ در زمان جنگ، دفاع مقدس و پیروزی انقلاب، مداحی اثرگذاری بسیاری داشته است؛ اما مهمترین مسئله در تمامی این اثرگذاری‌ها اخلاص، اعتقاد و شناخت رسالتی است که به گردن مداح است.

سادات رضوی با بیان اینکه در مسئله مداحی، دو بعد اصلی وجود دارد، ادامه داد: که یک بعد حماسی و بعد دیگر مظلومیت این عزیزان است؛ اما اصل بُعد حماسی است که باید بیشتر تقویت شود؛ رشادت‌ها، حرکات، بزرگواری‌ها و از خودگذشتگی‌ها و بعد هم مظلومیت این بزرگواران باید انجام شود. بُعد مظلومیت بعد از بحث حماسی است؛ البته در بُعد مظلومیت و بیان مصائب ایشان، همه می‌دانیم که اشک بر امام حسین(ع)، چه فضیلت بسیاری دارد؛ اما متاسفانه برخی از دوستان جای این دو عامل را عو‌ض می‌کنند و بیش از بعد حماسی به بعد مظلومیت می‌پردازند.

اما واقعا چه می‌شود که برخی افراد در این عرصه نام و یادشان زنده و پایدار می‌ماند؟ برای پاسخ به این سوال به سراغ سید محسن گرسویی رفتیم؛ او اصالتا اهل تهران و بزرگ شده بازارچه نایب السلطنه از بازارچه‌های قدیمی ری است؛ از کودکی و بخاطر شور و علاقه‌ای که به ذاکری و مداحی داشته در این مسیر وارد می‌شود و در نهایت با سپری کردن و شاگردی در محضر بزرگان و سالها تلاش در این عرصه به جایگاه فعلی خود رسیده است.

وی در پاسخ به سؤال ما گفت: مهمترین اصل در این موضوع به این است که ما بدانیم در کجا قرار گرفته‌ایم، برای چه کسی نوکری می‌کنیم، جایگاه خودمان را از نظر نوکری بدانیم و خودمان را قدردان این نعمتی که خدا به ما داده است بدانیم؛ قدیمی‌ها در مسیر نوکری فقط اخلاص را قرار دادند و آنچه برایشان مهم بود رضایت حضرت سیدالشهداء(ع) از آنها بود؛ تمام کارهای این افراد چه منبر نشستن و سخنرانی و مداحی کردن بوی امام حسین(ع) را می‌داد و تنها رضایت خدا، سیدالشهداء(ع) و رضایت حضرت فاطمه(س)، برایشان اهمیت داشت. امیدوارم خدا ما را هم در این مسیری که قرار داده، اخلاص دهد. اگر اخلاص بود و دانستیم در چه جایگاهی و برای چه کسی نوکری می‌کنیم ماندگاری ان شا ءالله حاصل خواهد شد.

وی نیز آفت فعلی جامعه مداحان را قرار ندادن کار مناسب، در کنار حرفه مداحی می‌داند و معتقد است: بیشتر این آفت‌ها که خیلی نادر است و شاید به تعداد انگشت‌های دست هم نباشد، می‌تواند مسائل مادی باشد، که مسیر زندگی انسان را تحت الشعاع قرار می‌دهد؛ اگر مداحی بداند که این مسیر، مسیر عشق، ارادت و عرض اخلاص به ساحت مقدس سیدالشهداء(ع) است، دیگر حاضر نیست با هیچ چیز آن را عوض کند؛ اگر بدانیم که در ازای ارادتی که به ساحت مقدس سید‌الشهداء(ع) داریم و ذکری که برای این دستگاه می‌خوانیم چه قرار است به ما بدهند، حاضر نیستیم آن را با هیچ چیزی معاوضه کنیم. اهم چیزی که باید بدانیم این است که مسیر نوکری را نباید نیاز‌های مالی و مادی تغییر داد، این را باید یک آسیب جدی در این زمینه بدانیم و عزیزان مداح باید برای این موضوع چاره‌ای را بیندیشند.

شوری که شعور می‌طلبد
گرسویی در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان آفت‌های مداحی را رفع کرد و نوکر واقعی آستان معصومین(ع) باشیم؟ به (ایکنا) گفت: اتفاقاتی که امروز رخ می‌دهد بیشتر یک شور است و اگر ما در کار مداحی و ذاکری ندانیم که چقدر باید برای این مسیر کار کنیم، به اندازه زحمتی که می‌کشیم رشد خواهیم کرد. مسیر مداحی و نوکری مسیر بی‌انتهایی است. مگر کسی می‌تواند به پایان این راه برسد؟ پایان راهی که انتها ندارد؛ قطعا اگر زحمت نکشیم و تلاش نکنیم ‌در همان جا خواهیم ماند و بیشتر از آن اجازه پیشرفت نخواهیم داشت؛ لذا بهتر است بگویم به همان اندازه‌ که ما در گفته‌های خودمان شور داشته باشیم، می‌توانیم به همان اندازه رشد پیدا کنیم؛ اگر خدای نکرده شعور را داخل این محتوا نیاوریم و کسب معرفت و معنویت نکنیم به پیشرفتی هم نخواهیم داشت.

بعد از این سخنان به سراغ یکی دیگر از ستایشگران پیشکسوت رفتیم تا اصول مداحی را برای ما تشریح کند. اکثر مردم با سیمای او در حال مداحی و مناجات‌خوانی در شب‌های ماه مبارک رمضان در صدا و سیما آشنایی دارند.او حمید منتظر است؛ مداحی است که اصالتا کاشانی و از نوادگان ملا علی‌اکبر منتظر کاشانی از موذنان قدیمی مسجد آقا بزرگ کاشان، است؛ او سبک مداحی خود را از پدرش و به شیوه دستگاهی می‌خواند و معتقد است آنچه یک مداح را ماندنی می‌کند عنایت معصومین(ع)، به ایشان است نه مستمع و سبک خاصی از مداحی.

اصول مداحی
وی با اشاره به اصول مداحی گفت: مداحی چند اصل دارد که اول آن تقوا و بعد از آن، خلوص نیت و اینکه بدانی برای چه کسی نوکری می‌کنید، است؛ اگر چشمتان به بانی و مستمعتان باشد باخته‌ا‌ید؛ چشمتان باید به لطف و کرم اربابتان امام حسین(ع)، باشد؛ عقیده دارم در روضه‌ها و مجالس عزاداری، امام حسین(ع)، حضرت مهدی(عج)، حضرت زهرا(س) و سایر معصومین وجود دارند، حال وقتی این عقیده را داریم که این ذوات مقدس وجود دارند دیگر مستمع جایگاهی ندارد، جایگاه مستمع این است که او هم نوکری کند و اشک بریزد؛ اگر مداح امیدش به مستمع، بانی و میزبان باشد نوکری‌اش بی‌فایده خواهد بود.

منتظر با بیان اینکه در دستگاه سیدالشهدا(ع) نوکری درجاتی دارد، افزود: ما مداحان باید حرفه‌ای مجلس را اداره کنیم و به نحو احسن آن را مدیریت کنیم؛ در مداحی باید سلیقه داشته باشیم و زیباترین و مناسب‌ترین را برای مجلس انتخاب کنیم و شعر خوب و استخوان‌داری که با مضامین زیبا نوشته شده استفاده کنیم؛ متاسفانه برخی از ابیات شاعران جوان و برخی شاعران گذشته در مورد معصومین(ع)، شاکله درستی ندارد و داری مشکل است که از ظرافت کار می‌کاهد.

وی نیز در پاسخ به این سؤال که آسیب‌های فعلی جامعه مداحان و معضلات پیش‌‌روی این جامعه چیست، گفت: امروز جوانان ما به شعر اهمیت نمی‌دهند و این خود یک معضل است؛ شاعرانی که در این عرصه‌ کار می‌کنند به دنبال شعر محاوره‌ای هستند؛ دومین معضل این است که مداحان ما به دنبال شعرها و خواندن‌هایی هستند که قبلا آهنگی شبیه آن خوانده شده است؛ مداحان جدید دنبال آهنگ‌های آن طرف آبی و داخلی هم هستند.زمانی تمام آهنگ‌سازان از صنف مداحان برای آهنگین کردن شعرهای خود استفاده می‌کردند، اما امروز همه چیز برعکس شده و مداحان جست‌وجو می‌کنند که کدام خواننده چه آهنگی خوانده که طرفدار زیادی هم پیدا کرده و از روی آن یک مداحی را ایجاد می‌کنند؛ حتی در ماه محرمی که گذشت اکثر شعرای ما روی آهنگ آقای سالار عقیلی(ایران اگر دل تو را شکستم... ) شعر ساختند؛ اما باید به این نکته هم توجه کنیم که چقدر از خواندن‌های مداحان، آهنگش از کشورهای غربی گرفته شده است؛ آیا اهل بیت این را از ما می‌خواهند؟

آیا در مقابل اهل بیت هم حاضر شوند چنین لباسی و یا رفتاری را خواهند داشت

در سوال اخر از این ستایشگر اهل بیت(ع) پرسیدیم که چرا برخی مداحان سخنان رهبر معظم انقلاب را آویزه گوش قرار نمی‌دهند؟  او در پاسخ گفت: متاسفانه هر چیزی که سختی و زحمت داشته باشد انسان آن را گوش نمی‌دهد؛ اکثر مداحان گذشته ما در حوزه‌های علمیه درس می‌خواندند و دروس حوزوی را فرا می‌گرفتند، آنها مقید به این بودند که حتما باید سواد حوزوی را در کنار مداحی داشته باشند؛ متاسفانه برخی افراد گوش‌هایشان سنگین شده و مطالب بزرگان را گوش نمی‌دهند؛ چیزی که یک پیر در خشت خام می‌بینید جوان در آینه نمی‌بینید؛ حضرت آقا در این عرصه آخر کار را دیده‌اند و اگر برای مثال می‌فرمایند بالا‌ و پایین نپرید سود و زیان آن را سنجیده‌اند؛ متاسفم که در جلسه‌ای دیدم برخی‌ مجالس، اتاقکی دارند که افراد لباس‌های روی خود را با شلوار کردی عوض می‌کنند و بعد پیراهن مشکی به تن می‌کنند، در این مجالس باب شده که حتما بدن‌هایشان هم خالکوبی شده باشد؛ اینها هیچ سنخیتی با عزاداری اهل بیت(ع)، ندارد و سوالم از این افراد این است که آیا در مقابل اهل بیت هم حاضر شوند چنین لباسی و یا رفتاری را خواهند داشت؟

منتظر ادامه داد: حضرت آقا در مورد شعر خیلی تاکید دارند و می‌فرمایند شعر و روضه‌ای بخوانید که مستند باشد، اما چقدر ما روضه بدون سند می‌شنویم؛ چیزهایی را درست می‌کنند که واقعا شنیدن آنها خجالت‌آور است و معلوم نیست از کجا می‌آورند؛ هرچیزی که دلشان می‌خواهد می‌خوانند و مستمعین هم متاسفانه توجه نمی‌کنند؛ اشعار جدیدی هم برخی مداحان می‌خوانند که هیچ وزن و قافیه‌ای ندارد و برای خواندن آن حتی ذره‌ای تحقیق نمی‌کنند؛ شعر در مداحی باید دارای چند ویژگی شامل روایت، حدیث، پند و مصیبت باشد تا مفید و اثرگذار باشد.