احیای قرائت حمزه در «حمزه و سبک او در قرائت قرآن»

احمد شفازاده، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج اخیرا کتابی را تحت عنوان «حمزه و سبک او در قرائت قرآن» به رشته تحریر درآورده است که در آن شخصیت حمزه به عنوان یکی از قاریان سبعه مورد کنکاش قرار گرفته و اصول حاکم بر قرائت وی نیز تجزیه و تحلیل شده است.
شفازاده در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به ارائه توضیحاتی پیرامون این کتاب پرداخت و با اشاره به انگیزه تألیف آن بیان کرد: از دوران نوجوانی به مباحث قرائت قرآن علاقه‌مند بودم، تا جایی که در کلاس اول دبیرستان کتاب «النشر فی قرائات العشر» اثر ابن جزری را تهیه و مطالعه کردم.
وی در ادامه افزود: علاقه بنده به اختلاف قرائات بیشتر شد، مخصوصا این که وقتی تلاوت قاریان بزرگ مصری را می‌شنیدم که بعضا نحوه قرائتشان با آنچه که از قرائت حفص از عاصم در مقابل ما بود، تفاوت داشت؛ لذا کنجکاوی و علاقه من نیز بیشتر شد، از طرفی در دانشگاه نیز در رشته علوم قرآن و حدیث مشغول به تحصیل شدم و به پیشنهاد استاد لسانی فشارکی ترغیب شدم تا این موضوع را به صورت جدی دنبال کنم.
وی تصریح کرد: بین قراء سبعه حمزه را انتخاب کردم که برخی از شخصیت‌های بزرگ و معروف نظیر احمد بن حنبل در مورد ایشان مخالفت‌هایی داشته‌اند، چنان که احمد در جایی نوشته است «خوش ندارم پشت سر کسی که به قرائت حمزه قرآن می‌خواند، نماز بخوانم». از طرفی حمزه از شاگردان امام صادق(ع) بوده و هجمه‌ها علیه وی و مظلومیتی که این قاری داشت، موجب شد تا من نیز بیش از پیش ترغیب شوم و قرائت ایشان را بررسی کنم.
شفازاده در ادامه بیان کرد: اکثر منابع در حوزه اختلاف قرائات توسط عالمان اهل سنت نگارش شده است و در این کتاب نیز سعی شده تا از اکثریت آنها استفاده شود، برای نمونه می‌توانم به کتاب «السبعه ابوبکر بن مجاهد و کتبی نظیر التیسیر» اشاره کنم.
عضو هیئت علمی دانشگاه تصریح کرد: اولین کاری که در این کتاب انجام داده‌ام این است که علم قرائت و فواید آن را تعریف و به علل پیدایش اختلاف قرائات اشاره کرده‌ام، در واقع فصل اول این کتاب تاریخچه علم قرائات و کلیاتی در مورد علل پیدایش اختلاف قرائات و معرفی قراء سبعه است.
وی در ادامه اظهار کرد: در فصل دوم به شخصیت حمزه پرداخته شده و سلسله اساتید او نیز مورد بررسی قرار گرفته است، در واقع حمزه از شاگردان بلاواسطه امام صادق(ع) بوده که به صورت مستقیم از ایشان قرائت قرآن را دریافت کرده است، امام صادق(ع) نیز از پدرانشان تا امام علی(ع) و ایشان نیز از پیامبر(ص)، بدین ترتیب سلسله سند قرائت این راوی به رسول خدا(ص) می‌رسد.
شفازاده در ادامه تصریح کرد: در بخش دوم از فصل دوم این کتاب هم، طبقه و جایگاه حمزه و راویان او در طبقات قاریان مورد ارزیابی قرار گرفته که در اینجا هشت طبقه از قاریان مشهور را آورده‌ام که حمزه در طبقه چهارم قرار گرفته است. بخش سوم از این فصل نیز مربوط به مذهب حمزه است که شیعه بودن وی اثبات شده و آراء و نظرات دانشمندان پیرامون وی گزارش شده است.
مؤلف کتاب «حمزه و سبک او در قرائت قرآن» در ادامه گفت‌وگویش با ایکنا به بخش چهارم از فصل دوم این کتاب اشاره و بیان کرد: در این بخش پیرامون راویان حمزه یعنی خلف و خلاد بحث شده است و در بخش پنجم نیز ترتیب قرائت راویان و طرق حمزه در کتب التیسیر، اشعار شاطبیه و النشر مورد بررسی قرار گرفته است.
وی در ادامه افزود: در فصل سوم این کتاب اصول قرائت او آمده است، اینکه مثلا وی به چه شیوه‌ای استعاذه را تلاوت می‌کرده است، آیا «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم» می‌گفته یا از عبارت «اعوذ بالله السمیع العلیم من الشیطان الرجیم» برای استعاذه استفاده می‌کرده است، همچنین این استعاذه با اخفا بوده یا اظهار، که همگی این موارد مورد کنکاش قرار گرفته اشت.
شفازاده تصریح کرد: علاوه بر این، در همین بخش بررسی اصول قرائت حمزه، از نحوه قرائت بسمله و روش او در وقف آخر کلمات و احکام میم ساکنه و این که چطور اشباع‌ها را انجام می‌داده و ... سخن به میان آمده و بعد از آن با قرائت حفص از عاصم تطبیق داده شده است، همچنین در این کتاب از حدود 110 منبع موثق استفاده و این قرائت جمع‌آوری شده است و به لطف خداوند اولین نفری هستم که در جهان اسلام قرائت حمزه را به صورت خاص مورد بررسی قرار داده‌ام.
وی در ادامه بیان کرد: در بخش دیگری از کتاب تحت عنوان «فرش الحروف»، از ابتدای قرآن تا انتهای آن مبتنی به قرائت حمزه مورد بررسی قرار گرفته و در فصل چهارم نیز برای تمامی اختلاف‌ها مستندات ذکر شده است، مثلا این که در قرائت حمزه کلمه «مَالِكِ» در آیه چهار سوره حمد «مَلِک» قرائت شده است منابع دیگری نیز برای این مورد دیده شده و گزارش کرده‌ام که در کتاب‌های دیگر نیز این کلمه بدین صورت آمده و مستندات آن جمع‌آوری شده است. به عبارت دیگر منابعی که این اختلاف را نقل کرده‌اند را آورده‌ام.
شفازاده با اشاره به فصل دیگری از کتاب گفت: در فصل دیگری از این تألیف به احادیث پیرامون قرآن، قرائت و قاریان پرداخته شده و حدود 170 روایت در این زمینه با ذکر ترجمه و بررسی سندی ارائه شده است، فصل ششم نیز مربوط به ماخذشناسی علم قرائت است، یعنی کتاب‌های مرجع که پژوهشگران می‌توانند از آنها استفاده کنند تک تک آمده و توضیح مختصری پیرامون ساختار و محتوای آنها ارائه شده است.
وی در انتها و در مقام جمع‌بندی بیان کرد: کسانی که می‌خواند با روایت حمزه قرآن را تلاوت کنند با مطالعه این کتاب می‌توانند اطلاعاتشان را متقن نمایند و به صورت علمی با حمزه و قرائت او آشنا شوند، ضمن این که شخصیت حمزه نیز به صورت مستوفی معرفی شده است.