تجسس در زندگی دیگران، ناقض اصل برائت است/ بدبینی به دیگران؛ زمینه‌ساز تجسس

حجت‌الاسلام مسعود راعی، دانشیاردانشگاه آزاد اسلامی نجف‌آباد درگفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از اصفهان با اشاره به آیه 12 سوره حجرات «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِيمٌ"»، اظهار کرد: «تجسس» به‌عنوان یکی از رذائل اخلاقی‌، به طور صریح در قرآن کریم مردود شمرده شده است.

وی با بیان اینکه متاسفانه بعضا مسئله«تجسس» در بین مسلمانان پررنگ‌تر است، گفت: ممنوعیت «تجسس » بالذات مربوط به جامعه مومنان است، لذا قرآن کریم نیز در این آیه افراد را از داشتن چنین خصوصیتی منع کرده است.
وی افزود: طبق آموزه‌های قرآن، «تجسس» به معنای دقت بی‌جا و ورود کردن به حوزه‌های شخصی افراد اعم از حیثیتی، مالی، اطلاعاتی، شخصی و... است  که معمولا افراد دوست ندارند کسی از این حوزه‌ها مطلع شود. در ادبیات حقوق بشری نیز، «تجسس» و ورود به حریم شخصی افراد ممنوع است.
دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد با بیان اینکه مقدمه «تجسس» بدبینی و سوء ظن نسبت به دیگران می‌باشد و برهمین اساس قرآن، سوءظن را ممنوع دانسته است، ادامه داد: گاهی ورود به حریم شخصی افراد با پیش‌فرض مقدس و به قصد انجام فریضه «امربه‌معروف و نهی ازمنکر» انجام می‌شود، اما حس کنجکاوی اگر توام با انگیزه ورود به زندگی و حریم خصوصی دیگران صورت گیرد، ممنوع است.
راعی خاطرنشان کرد: انجام احساس وظیفه نیز بعضا موجب «تجسس» می‌شود، به عنوان نمونه کنجکاوی والدین در امور فرزندان خویش به نیت کمک‌رسانی و احساس وظیفه جایز است، اما گاهی احساس وظیفه در امور سیاسی و حکومتی نیز جنبه تکلیف عرفی و دینی به خود می‌گیرد.
راعی گفت: براساس بیان صریح آیات و روایات، حکم فقهی و شرعی «تجسس»، حرام تعریف شده و زمانی مجازهستیم از آن خط قرمز عدول کنیم که یک اولویت مهم عقلاعی و شرعی مدنظر باشد، در این شرایط شارع مقدس اجازه می‌دهد برای یک هدف بسیارمهم و کلیدی که عدم رعایت آن باعث از بین رفتن یک مصلحت مهم اجتماعی می‌شود، دست به «تجسس » بزنیم.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه طبق روایات اهل‌البیت(ع) نباید سنگ‌بنای ممنوعیت قرآنی تجسس شکسته شود، ادامه داد: شارع مقدس با اشاره به علل مختلفی مثل حفظ حرمت و آبروی افراد، حفظ شان واحترام به کرامت انسان‌ها، جلوگیری از اختلافات بی‌مورد و پرهزینه و بعضا به علت جلوگیری از بدبینی و سست شدن بنیان خانواده و... «تجسس» را ممنوع کرده است.
وی افزود: براساس ادبیات، نگاه و لسان شارع مقدس، حفظ آبرو و مصلحت اجتماعی افراد به عنوان آیینه‌ای تمام عیار، باید ملاک و معیاری برای دوری از تجسس کردن در زندگی دیگران باشد و تا زمانی که یک مصلحت بسیار مهم شکل نگرفته، دلیلی بر تجسس وجود ندارد؛ لذا اصل بر برائت افراد می‌باشد که «تجسس» با اصل برائت افراد در تعارض است.
وی اظهار کرد: اساس «تجسس» ممنوع است و ظرافت‌ها و دقت‌های خاصی دارد، لذا ورود به این حوزه تنها در شرایط خاص جایز است، کما اینکه هرنوع رفتار تعریف نشده و غیراعتمادزا و هرنوع عمل نسنجیده در این زمینه بازتاب‌های منفی به‌همراه دارد. در همین راستا نیروهای امنیتی و حفاظتی ضمن اینکه باید پشتوانه مردم باشند، کارکردشان نیز باید این ذهنیت را درمردم ایجاد کند که در شرایط بحرانی زندگی می‌شود به آن‌ها اعتماد کرد.
راعی گفت: نیروهایی که عنوان سربازان گمنام امام زمان(عج) را دارا هستند، باید در شرایط بحرانی جامعه و برای حفظ آرامش افراد جامعه، حفظ کرامت و حریم خصوصی شهروندان تکیه‌گاه و پناهگاه مردم باشند و همواره سیره اهل‌البیت(ع) را سرلوحه کار خود قرار دهند.