دریچه‌ای به سوی نماز و آثار اجتماعی آن

به گزارش ایکنا از یزد، نماز همانند رودخانه ای جاری بر در خانه است که انسان در هر شبانه روز پنج بار خود را در آن شستشو می دهد، غسل می کند و هیچ آلودگی و چرکی بر بدن او باقی نمی ماند و این چنین نماز هم انسان را از گناه نگه می دارد و هم اثر گناهان را با خود می برد. پیامبر(ص)
یکی از مواردی که همه پیامبران الهی مردم را به آن دعوت می کردند، «پرستش خداوند» بوده است. اصل عبادت و پرستش خداوند در همه شریعت های الهی وجود داشته ولی شکل و کیفیت آن متفاوت بوده، نماز از بدو تولد حضرت آدم(ع) به عنوان یک اصل اساسی در حیات آدمی مطرح بوده است.
نماز یکی از عبادات طاهر و پاک کننده است که از قبل از پیامبر خاتم نیز بر بندگان عرضه شده است. قبل از حضرت محمد(ص) در آیین حضرت عیسی(ع) هم نماز بوده است، قرآن کریم از زبان او نقل می کند که خداوند مرا به نماز سفارش کرده است و قبل از او موسی کلیم الله(ع) بوده که خداوند به او خطاب می کند «اقم الصلوه لذکری» و قبل از موسی پدرزن او حضرت شعیب بوده که نماز برپا داشته است و قبل از همه آنها ابراهیم خلیل الله(ع) بوده که از خداوند برای خود و ذریه اش توفیق اقامه نماز را خواسته است. 
اما این فریضه الهی در زمان پیامبر(ص) و در شب معراج بر امت پبامبر واجب شد. حدود 1000 آیه و 19 هزار روایت از معصومین همگی حاکی از توجه به نماز است. تمام حکمت نماز در این است که انسان را به سمت خصایص شایسته هدایت کند و بالاترین اثر نماز این است که انسان باور کند که همیشه در محضر خداست و در محضر خداوند جای هیچگونه خطا و اشتباهی نیست.
نماز نه تنها قرب و نزدیکی به خداوند را برای انسان به ارمغان می آورد بلکه تاثیرات آن در زندگی فردی و اجتماعی انسان نیز بی شمار است، آثاری که در بهبود زندگی آدمی نقش بسزایی دارد و بی شک با برپا داشتن نماز با توجه به آثار و فواید بی شمار آن جامعه رفته رفته به سوی کمال و سعادت پیش می رود. نماز یکی از پایه های دین و در راس همه عبادت ها است.
اسلام بدون نماز هرگز معنایی ندارد، نماز در جریان اجتماعی شدن بسیار مهم است عمده ترین فریضه مذهبی که در فرآیند اجتماعی شدن افکار، نگرش و رفتارهای مذهبی کودکان و نوجوانان را تحت تاثیر قرار می دهد، نماز است.
اگر نماز به عنوان یک هنجار مذهبی در رفتار و کردار جوانان درونی شود، قدم اساسی برای تربیت دینی آنها برداشته شده است. نماز در ایجاد و حفظ شخصیت سالم مذهبی افراد جامعه نقش دارد و دارای اثرات مثبت اجتماعی است. بعد اجتماعی یکی از ابعاد مهم وجود انسان است.
از دیدگاه برخی جامعه شناسان مهمترین نیازهای انسان عبارتند از نیازهای جسمی، نیاز به روابط اجتماعی و نیاز به ارزش و احترام و عزت نفس که روابط اجتماعی انسان را شکل می دهند. جامعه شناسان نظام اجتماعی را دارای اجزای به هم پیوسته می دانند که برای حفظ ثبات نظام کارکرد یا تاثیر مثبت دارند. یکی از مهمترین این اجزاء دین است. دورکیم از نخستین جامعه شناسان دینی است بر این باور است که یک اجتماع مذهبی همواره از طریق آیین که اقدامی رسمی و دارای سبک خاص است مانند نماز، ورد یا ذکر و تزکیه به سوی امر مقدس هدایت می شود و لذا آیین جزء ضروری دین و مذهب است و در اسلام نماز یکی از شاخص ترین آیین هاست.
اولین جزء نماز اراده و قصد است. در جامعه شناسی کارکردی نیز به قصد و هدفی که از اعمال کنش ها در نظر گرفته می شود قصد و نیت گفته می شود و به چنین کنشی، کنش هدفمند اطلاق می شود که کارکردهای خاصی را به دنبال دارد. آثاری که در نیت نمازگزار مطرح بوده اند کارکرد آشکار و آنچه از ابتدا در نیت او مطرح نبوده است کارکرد پنهان نام دارد.
از کارکردهای آشکار نماز می توان به ابراز بندگی و انجام امر الهی، افزایش درجه خلوص، دور شدن از بدی ها و... اشاره کرد و از عمده کارکردهای پنهان آن می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
1) تقویت روحیه نظم و انظباط در افراد(نماز روح نظم و انضباط رادر فرد ایجاد می¬کند. و یکی از ارکان مهم هر جامعه وجود نظم و انضباط است و در سایه نظم زندگی اجتماعی امکان پذیر و استمرار می یابد.)
2) ایجاد وحدت و همدلی در بین افراد(در اسلام نماز جماعت بسیار سفارش و مورد تاکید قرار گرفته است یکی از آثار نمازهای جماعت نزدیک شدن دلهای مومنان به یکدیگر است.)
3) ایجاد روحیه مردمداری(در روایات و احادیث آمده است اگر بین دو مسلمان کدورت پیش آید و روابط آنها قطع گردد نماز آنها اشکال دارد در این آیات و احادیث داشتن رابطه خوب با مردم در کنار نماز نشانه مومنان و شیعیان ذکر شده و نماز، مردمداری و مهربانی و همدردی با مردم مکمل یکدیگر معرفی شده است.)
4) نماز عامل کنترل اجتماعی است، نمازگزار عالم را محضر خدا دانسته و خداوند را همیشه شاهد و ناظر بر اعمال خود می داند. چنین انسانی هیچگاه خطا نخواهد کرد زیرا اعتقادش، وی را از گناه و خطا باز خواهد داشت.
5) تقویت روحیه خوش بینی و امید به آینده در افراد؛ یکی از برکات نماز این است که به فرد امید می دهد وی را به آینده خوشبین می کند. زیرا فرد اطمینان دارد که نماز بدیهایش را از بین می برد و حسنه ای است که پاداش الهی را به دنبال دارد.
6) ایجاد روحیه آرامش و امنیت؛ نماز باعث پاکی روح و تهذیب نفس می شود و نمازی که با خضوع، خشوع, معرفت و اخلاص بر پا شود به نمازگزار اعتماد به نفس و عزت نفس می دهد. این انسان به خاطر ایمانی که دارد، سبک بال است و تعلق خاطر و وابستگی دنیایی ندارد و آسوده خاطر و ایمن است.
7) ارتقاء آبادانی و تکامل فرد و جامعه؛ نماز یکی از عوامل موثر در رشد و تعالی فرد و جامعه است. اقامه صحیح نماز و مورد قبول خدا قرار گرفتن آن مستلزم رعایت اموری مانند نظافت، امرار معاش حلال و پرهیز از بسیاری از امور و کارها و اهتمام به امور پسندیده و نیک است. رعایت این موارد نه تنها به رشد و تعالی فرد می انجامد بلکه به توسعه و پیشرفت جامعه نیز کمک می کند.
8) تشکیل خانواده و استحکام آن؛ نمازگزار برای اینکه با نماز خود فضیلت و ثواب بیشتری کسب کند از سنت رسول الله پیروی کرده و به منظور دوری از پلیدیها و منکرات ازدواج را یکی از برنامه های زندگی خود می داند و از طرفی پایبندی وی به شریعات اسلامی عاملی در رعایت خلق و خوی صحیح با اهل خانواده و استحام آن می شود.
9) مقابله با سختیها و مشکلات؛ خداوند سبحان یکی از راههای مقابله با مشکلات سختیها و شدائد را پناه بردن به نماز و صبر و بردباری می داند و می فرماید: از صبر و نماز کمک بگیرید(سوره بقره آیه 45) نماز انسان را متوجه خدا و قدرت لایزال وی می-کند که هیچ قدرتی برتر از او نیست و در مواجهه با سختی ها آرام می گیرد و برای تمام حوادث تلخ و شیرین زندگی توجیه منطقی دارد.
نماز عملی با شرایط خاص خود است که آثار فردی و اجتماعی زیادی در بردارد. نماز با ایجاد آرامش اجتماعی، کنترل و اصلاح اجتماعی، تقویت اعتماد و هویت اجتماعی نقش بسیار سازنده و قابل توجهی در ایجاد و استمرار امنیت در جامعه دارد و لذا نقش نهادهایی چون خانواده و همچنین نهادهای آموزشی در نهادینه نمودن این امر مقدس بسیار اثربخش بوده و می تواند نقش اساسی در افزایش امنیت جامعه و کاهش آسیبها به خصوص در عصر حاضر که دشمنان کمر به نابودی ارزشهای دین و به منجلاب کشاندن جوانان بسته اند، داشته باشد.

اداره برآورد اجتماعی معاونت اجتماعی پلیس یزد
برگرفته از:
1) کتاب 114 نکته درباره نماز ( محسن قرائتی)
2) کتاب پرستش آگاهانه( محمدرضا رضوان طلب)
3) سخنرانی اساتید؛ مرتضی مخملباف، حجه الاسلام قرائتی و آیت الله بهجت

انتهای پیام