شرقی‌ترین سرزمین قاره سیاه و افول مکتب‌خانه‌های قرآن/ وقتی حلاوت تلاوت تلخ می‌شود

به گزارش ایکنا؛ سومالی شرقی‌ترین کشور قاره آفریقا است که بیش از ۹۸٪ جمعیت آن مسلمان است. اسلام در قرن اول هجری قمری وارد این کشور شد. بیشتر مسلمانان این کشور، شافعی و بخشی نیز شیعه هستند.سومالی شرقی‌ترین کشور قاره آفریقا است که بیش از ۹۸٪ جمعیت آن مسلمان است. اسلام در قرن اول قمری وارد این کشور شد.

کشور سومالی در قسمت شاخ آفریقا در شرقی‌ترین بخش این قاره قرار گرفته و از شمال غربی با جیبوتی، از غرب با اتیوپی و از جنوب غربی با کنیا همسایه است و در شمال با خلیج عدن و در شرق با اقیانوس هند مرز ساحلی دارد. تنگه راهبردی «باب‏‌المندب» که رابط میان خلیج عدن و دریای سرخ است، در شمال این کشور قراردارد.

واقع‏ شدن این کشور در مجاورت دریای سرخ و اقیانوس هند، موقعیت استراتژیکی برای آن رقم زده است. پس از افتتاح کانال سوئز که دریای مدیترانه را از طریق دریای سرخ و تنگه عدن به اقیانوس هند متصل‏ می‏‌ساخت، بر اهمیت این کشور افزوده شد. این کشور با ۳۳۳۰ کیلومتر خط ساحلی، طولانی‏‌ترین خط ساحلی را در قاره آفریقا داراست. بر اساس برآوردهای سازمان c.i.a در سال ۲۰۱۷ جمعیت سومالی ۱۱.۰۳۱.۳۸۳ نفر بوده است.

 حفظ و قرائت قرآن کریم از اهمیت والایی نزد مسلمانان سومالی برخوردار است و به همین خاطر مکتب‌خانه‌های سنتی آموزشی قرآن که از آن‌ها با نام «الدکسی» یا «الخلوة» در سومالی نام برده می‌شود، از اهمیت و جایگاه والایی نزد مردم این کشور برخوردار است.

در همین راستا، «یوسف حسن محمود»، پژوهشگر حوزه مطالعات اجتماعی در سومالی با انتشار مقاله‌ای با عنوان «ضياع خلاوي القرآن الكريم فى الصومال»(نابودی مکتب‌خانه‌های سنتی آموزش قرآن در سومالی) در پایگاه خبری «الصومال الجدید»(سومالی جدید)، به واکاوی مکتب‌خانه‌های سنتی آموزش قرآن در این کشور و دلیل ضعف و افول آن‌ها پرداخته است.

در این مقاله آمده است: «سومالی در طول تاریخ اسلام، شاهد مراکز و مکتب‌خانه‌های قرآنی در شهرها و روستاها بسیاری بوده و این مراکز تا قبل از این که در زمان استعمار مدارس دولتی کنونی تأسیس شود، از جایگاه و اهمیت ویژه‌ای نزد مردم این کشور برخوردار بود و اهتمام جامعه سومالی به حفظ قرآن به خاطر این است که شهروندان سومالی در طول تمامی قرون مسلمان بوده‌اند».

الدکسی؛ مکتب‌خانه‌ سنتی قرآن
همچنین مردم این کشور از گذشته، تمایل بسیاری نیز به امر حفظ قرآن داشتند. مردم سومالی به مدارس حفظ قرآن «الدکسی» می‌گویند و کودکان سومالی قبل از رفتن به مدرسه در این مراکز، به حفظ قرآن می‌پردازند.

الدکسی یا همان مدارس سنتی آموزش حفظ قرآن در سومالی، آیین‌نامه خاصی برای پذیرش و ثبت‌نام ندارد که این وجه امتیاز این مراکز نسبت به مدارس دولتی است، به طوری که در همه سنین می‌توان در این مراکز مشغول حفظ قرآن شد. اما به قرآن‌آموزان این مراکز «کُتّاب» گفته می‌شود که غالبا کودکان 4 یا 5 ساله هستند که برای یادگیری قرآن به این مراکز می‌آیند و اکثرا در این سن قادر نیستند که به درستی الفاظ و کلمات قرآن را تلفظ کنند.

گوشتش برای تو و استخوانش برای من!
ثبت نام در این مراکز به این شکل است که پدر ابتدا، فرزند خود را قانع می‌کند که باید قرآن فرابگیرد و در این مراکز با مسائلی همچون محبت، رحمت و دوستی در دین خداوند آشنا شود. سپس در جلسه اول، کودک همراه با پدر یا مادر خود به الدکسی می‌رود و والدینش از معلم قرآن می‌خواهند تا 114 سوره قرآن و مکارم و فضایل خلاقی را به او یاد بدهد و نیز ضمن بیان ضرب‌المثلی که می‌گوید: «گوشتش برای تو و استخوانش برای من!» به او اختیار زدن و تنبیه بدنی کودک را نیز می‌دهند. یعنی اگر قرآن را حفظ نکرد یا دروغ گفت او را بزن، ولی نه آنقدر محکم که استخوانش را بشکنی! که به این ترتیب، والدین و معلم قرآن، با هم توافق می‌کنند و معلم مبلغی به عنوان «حق جلوس» بابت تدریس قرآن، دریافت می‌کند. کودکان در این مراکز از لوح‌های کوچک چوبی که از نوع خاصی از درختان بزرگ موجود در روستاهای سومالی ساخته شده، استفاده می‌کنند.

متأسفانه یکی از آسیب‌های این مراکز آن است که پس از گذشت چند روز، کودک در این مدارس، چیزی غیر از آنچه والدینش توصیف کرده‌اند را تجربه می‌کند؛ معلمی خشن و عصبانی با چوب‌دستی بلندی که با آن کودکان را یکی پس از دیگری می‌زند. اگر یکی از کودکان بدون دلیل موجهی غیبت کند یا در تلاوت آیه‌ای اشتباه کند، معلم به او می‌گوید: بنشین و چشمانت را ببند، سپس به سایر قرآن‌آموزان دستور می‌دهد تا همگی در حالی‌که سوره «شمس» را می‌خوانند، او را بزنند. پس از آن نیز کودک در مکتب‌خانه سنتی آموزش قرآن می‌ماند و اجازه رفتن به خانه و خوردن غذا را ندارد و طبق توافق اولیه، والدین نیز اجازه دخالت و شفاعت را ندارند و از همین جا، ترس، اضطراب و ناراحتی در کودک ایجاد می‌شود.

 

تنبیه بدنی؛ آسیبی جبران‌ناپذیر
مشکل آنجاست که بعضی از مربیان و والدین اعتقاد دارند که تنبیه فیزیکی به کودک در رشد اخلاق حسنه و صفات پسندیده کمک می‌کند، اما امروزه با گذشت زمان، مردم سومالی هم تغییر کرده‌اند و مؤسسات تربیتی به مربیان توصیه می‌کنند که از تنبیه فیزیکی کودک بپرهیزند تا مبادا کودک دچار افسردگی شود.

عوامل افول
غیر از مسائلی که در بالا ذکر شد، به طور کلی عواملی در زمینه افول مدارس و مراکز سنتی آموزش قرآن در سومالی دخیل است که از جمله آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1-عدم وجود مکان‌ها و فضاهای مناسب آموزشی برای قرآن‌آموزان مکتب‌خانه‌های آموزش قرآن به طوری‌که غالبا مکان‌های آموزشی قرآن سومالی در فضاهای نامناسبی قرار دارند.

2- در جامعه سومالی، فرهنگ وقف اماکنی برای آموزش قرآن، وجود ندارد و امور وقفی غالبا به مساجد و مقابر اختصاص دارد.

3- دولت‌ به‌ویژه وزارت اوقاف سومالی، تمایلی به مرمت، بازسازی و توسعه مکتب‌خانه‌‌های سنتی آموزش قرآن ندارد، به گونه‌ای که قرآن‌آموز بتواند در آنجا احساس راحتی کند.

4- هیچ کانون یا شورای صنفی و انجمنی وجود ندارد تا مربیان قرآن از طریق این اماکن بتوانند صدای خود را به گوش مسئولان برسانند و حقوق قانونی‌ خود را مطالبه کنند.

5- بیشتر ساختمان‌هایی که برای مکتب‌خانه‌های آموزش قرآن استفاده می‌شود، فضایی نامناسب هستند که نور و هوا و مساحت مناسبی برای امر آموزش ندارند و در کل، این اماکن مناسب قرآن‌آموزان نیست.

این پژوهشگر سومالیایی در پایان این مقاله از مردم مسلمان این کشور خواسته است که شأن و منزلت مکتب‌خانه‌های سنتی آموزش قرآن را که دارای قدمت و جایگاه ارزشمندی در زمینه حفظ قرآن هستند، حفظ کنند، چرا که از سومالی به‌عنوان سرزمین یک میلیون حافظ قرآن یاد می‌شود، همچنان که الجزایر معروف به سرزمین یک میلیون شهید و موریتانی معروف به سرزمین یک میلیون شاعر است.

 

انتهای پیام