لزوم پرهیز از نگاه شعاری و مواجهه منطقی با پدیده‌های اجتماعی در تئاتر دفاع مقدس
گروه هنر ــ قطعاً نحوه پرداختن به تئاتر جنگ و دفاع مقدس در سال 97 با آنچه در سال 67 به آن توجه داشتیم باید متفاوت باشد؛ امروز بیش از هر نوع مواجهه احساسی و هیجانی که به پدیده دفاع مقدس شور سلحشوری و رشادت می‌بخشید باید منطقاً به پدیده‌های اجتماعی متأثر از جنگ، حتی تلخکامی‌های آن پرداخت.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ شانزدهمین جشنواره بین‌المللی «تئاتر مقاومت»، آذرماه امسال و مقارن با چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی به همت گروه هنرهای نمایشی بنیاد فرهنگی روایت فتح برگزار خواهد شد.
جشنواره‌ای که در ابعاد بین‌المللی ذیل واژه مقدس مقاومت و فرهنگ متأثر از آن، سعی در تبیین و پرداختن به مقولاتی همچون انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و مقاومت در جبهه‌های گوناگون اسلامی چه داخلی و چه فرامرزی دارد. به این بهانه با سید جواد روشن؛ نویسنده، پژوهشگر و کارگردان تئاتر و مسئول پیشین دفتر ارزشیابی، مطالعات و پژوهش مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری پیرامون جایگاه تئاتر مقاومت و تأثیر آن در ترویج و فرهنگسازی این مقوله در جوامع مختلف، گفت‌و‌گویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
ـ در ابتدا در مورد مقاله‌ای که قصد ارائه آن را به شانزدهمین جشنواره «تئاتر مقاومت» دارید، توضیح بفرمایید؟
در مقاله‌ای که قصد ارائه آن به شانزدهمین جشنواره بین‌المللی «تئاتر مقاومت» را دارم و چکیده آن مورد پذیرش قرار گرفته است، جایگاه کمدی در تئاتر مقاومت را مورد بررسی قرار دادم و اینکه تا چه اندازه می‌توان با استفاده از زبان کمدی و خلق موقعیت‌های کمدی در روایتگری تئاتر مقاومت موفق بود چرا که معدود تجربه‌های عملی در زمینه تولید و اجرای آثار دفاع مقدسی در حوزه تئاتر نشان از اقبال مخاطب در مواجهه با چنین آثاری را دارد. از نظر فلسفی این مقوله را با فرضیات و نظریه هانری برگسون (کمدی سخن از نگاه برگسون) نیز تطبیق دادم.
ـ امسال در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی واقع شده‌ایم و تا چند ماه آینده شانزدهمین جشنواره بین‌المللی «تئاتر مقاومت» برگزار خواهد شد، جایگاه تئاتر مقاومت از رهگذر اجرای آثاری با این موضوع و یا برگزاری رویدادهای تئاتری که به مقوله انقلاب و دفاع مقدس می‌پردازند را چگونه توصیف می‌کنید؟
پرسش طرح شده بسیار کلی است و نیاز به صرف و زمان زیاد برای تحلیل و بررسی عمیق دارد چرا که وقتی صحبت از مقوله «تئاتر مقاومت» می‌کنیم حداقل چند آیتم معنایی به ذهن متبادر می‌شود، نخست انقلاب اسلامی که از نقطه آغازین شکل‌گیری تا امروز، رویدادهای آن قابل بحث و بررسی و تبیین به زبان نمایش است و دوم جنگ تحمیلی هشت‌ساله عراق به ایران که بیشترین تمرکز ما در پرداختن به تئاتر مقاومت به برش تاریخی هشت سال دفاع مقدس ما معطوف می‌شود و سرآخر یک معنا و مفهوم کلی‌تر به نام دفاع مقدس که ما همه رویدادهای ارزشی، انقلاب و دینی رخ داده تاکنون را تحت لوای آن مفهوم قدسی، امری الهی و در راستای رسیدن به کمال و قرب به ذات اقدس الهی تأویل و تفسیر می‌کنیم.
البته وجه غالب ما در بررسی این ساحت تئاتری، مقاومت است به معنای هر آنچه که در جای جای این کره خاکی میان جبهه کفر و ظلم و عصیان با جبهه حق و یقین و پاکی وجود دارد که می‌توان با توسل به چنین وجهی به شکل بلافصل و نامتنابه، اثر نمایشی تولید کرد؛ همچنانکه با وجود نزدیک به سی‌سال از پایان جنگ، مقولاتی چون مدافعان حرم و... می‌تواند دستمایه و سوژه تئاتر مقاومت قرار گیرد.
با این وجود اگر مقاومت و مفهوم جنگ را قصد داشته باشیم به زبان تئاتر بیان کنیم همانند آنچه که در تئاتر دنیا مرسوم است می‌توان آن را در قالب‌های گوناگونی همچون اجتماعی، فرهنگی و... نیز ارائه کرد و مثلاً از منظر یک داستان ملودرام و عاشقانه به پدیده جنگ و فرهنگ مقاومت نگریست و یا برداشت سیاسی از آن کرد.
ـ شایسته‌ترین نحوه پرداختن به تئاتر مقاومت و دفاع مقدس در شرایط کنونی چیست؟
قطعاً نحوه مواجهه با این پدیده در سال 97 باید بسیار متفاوت‌تر از نگاه ما در سال 67 و تأثیری که از دوران دفاع مقدس داشتیم باشد؛ آن زمان ما همچنان نگاهی حماسی، تشویقی و تهیجی داشتیم، تشویق به سلحشوری و رشادت و اینکه همچنان خطر تهاجم و تجاوز دشمن جدی است و باید به لحاظ روحی و جسمی آماده دفاع بود اما در شرایط کنونی نگاه ما از شکل هیجانی و احساسی آن دور شده و نسبت به این پدیده که فی‌النفسه از منظر جنگ شوم و خانمان‌سوز است اما از منظر دفاع، وجهی مقدس و ارزشی دارد، نگاهی منطقی پیدا کرده و نقادانه به جنگ و تبعات منفی آن می‌پردازیم.
ما در شرایط فعلی با پدیده‌هایی روبرو هستیم که نمی‌توانیم نسبت به آنها بی‌تفاوت باشیم، برخی از نسل‌های پس از جنگ که همچنان اثرات روحی و روانی و مخرب جنگ بر روی روان آنها باقی است، خانواده‌هایی که عزیزانشان را در جنگ از دست داده حتی اگر نگاه آرمانی موجب شده است که آنها در دوران دفاع مقدس شرکت کنند اما در حال حاضر خلأ وجودی آنها در محیط خانواده احساس می‌شود و نظایر آنها که جای پرداختی جامع در مقولات مختلف فرهنگی و هنری و از جمله تئاتر را داراست.
بگذارید یک نقل قول از علیرضا نادری، درام نویس و کارگردان نام‌آشنای تئاتر دفاع مقدس داشته باشم و نقل به این مضمون که اگر در هر اثری که نوشته می‌شود اشاره‌ای به جنگ شده است دلیلش این است که این پدیده با هر نگرشی حتی مثبت و مقدس و یا منفی در زندگی امروز ما نیز ریشه دوانده و سایه انداخته است و نباید نسبت به آن بی‌تفاوت بود.
ـ به چه شکل می‌توان همچنان به تئاتر مقاومت و تولید و اجرای آثاری در حوزه تئاتر دفاع مقدس پرداخت و در عین حال نظر مخاطب را نسبت به این گونه تئاتری جلب کرد؟ آیا تئاتر مقاومت ما بُرد بین‌المللی نیز دارد؟
پرهیز از نگاه مناسبتی، مقطعی و سفارشی، روی آوردن به این گونه تئاتر با نگاهی عمیق و پرهیز از نگاهی سطحی و شعاری. نهادها و سازمان‌های فرهنگی و دولتی ما باید با چنین عزمی به سراغ تئاتر دفاع مقدس و مقاومت بروند تا این ساحت تئاتری جولانگاه هنرمندان پیشکسوت و حرفه‌ای تئاتر نیز شود که بتوانند آزادانه به نقل روایات براساس برداشت‌های اجتماعی حاکم بر فضای جامعه بپردازند.
واقعیت این است که تئاتر مقاومت همچنان مشکل جذب مخاطب داخلی را دارد و تا آزادی در بیان و شیوه پرداختن به موضوعات مرتبط به دفاع مقدس که موجب جذب مخاطب حداکثری به تئاتر مقاومت می‌شود به وجود نیاید نمی‌توان جایگاهی برای این‌گونه تئاتری در سطوح بین‌المللی قائل شد.
گفت‌و‌گو از امیرسجاد دبیریان
انتهای پیام
