اسلوب‌های اسلامی «مقابله به مثل»؛ زدی ضربتی ...
گروه سیاسی ــ قاعده «مقابله به مثل» در تنظيم روابط ميان دولت اسلامى با دیگر دولتها و بيان خط مشى حكومت اسلامى در سياست خارجى، نقش چشمگيرى دارد و يكى از قواعد عمده و رايج در حقوق بينالملل اسلامى است.
با پیروزی انقلاب اسلامی، نه تنها آمریکا یکی از متحدین راهبردی خود در منطقه را از دست داد بلکه مخالفت نظام نوپای اسلامی با سیاست‌های سلطه‌طلبانه آمریکا در منطقه و موج بیداری حاصل از این حرکت در میان دیگر کشورهای اسلامی، منافع ایالات متحده را در منطقه با خطر جدی مواجه ساخت. از این‌رو دولتمردان آمریکا بر آن شدند با طراحی و اجرای برنامه‌های مختلف با این انقلاب مقابله و آن‌را به انفعال و شکست بکشانند.
جمهوری اسلامی ایران با مدنظر قرار دادن ابعاد مختلف سیاست خارجی و سیاست داخلی طی این 4 دهه که از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذرد، تلاش کرده تا با برنامه‌ریزی‌های تخریبی ایالات متحده آمریکا و سایر دشمنان نظام اسلامی مقابله کند.
دین مبین اسلام برای تقابل با دشمنان اصول و چارچوبی را تعریف کرده و یکی از آن قاعده «مقابله به مثل» است که قرآن توصیه می‌کند حکومت اسلامی برای دفع شر از سوی کفار و مشرکان به آن تمسک جوید. حتی در آثار حقوق بین‌الملل، نويسندگانى كه اقدام تلافی‌جويانه را مطرح كردهاند و آن را به صورت يک قاعده روشن و مكتوب نمی‌دانند ولى وجدان عرفى بينالمللى اين اقدام را با رعايت شرايط تأييد مىكنند.(روسو، 1369: 16)
قاعده مقابله به مثل، در تنظيم روابط ميان دولت اسلامى با دیگر دولتها و بيان خط مشى حكومت اسلامى در سياست خارجى، نقش چشمگيرى دارد و يكى از قواعد عمده و رايج در حقوق بينالملل اسلامى است. مقابله به مثل، ترکیبی از دو واژه «مقابله» و «مثل» است. مقابله نیز به مواجه شدن، روبرو شدن و مقایسه کردن در فارسی معنا شده و نیز به معنای مقایسه، تساوی، برابری، عوض کردن و تلافی کردن و رویارویی، ضدیت و مخالفت آمده است. مثل، هم مترادف، مانند، نظیر همتا و شبه آمده است و ترکیب دو واژه؛ یعنی «مقابله به مثل» را به معنای تلافی کردن و بدی یا نیکی کسی را بعینه عوض دادن آورده‌اند. (فیروزآبادی، 1394: 133)
اما قرآن کریم برای مقابله به مثل با دسایس دشمنان اصولی قائل شده است. آیه 194 سوره بقره می‌فرماید: «فَمَنِ اعْتَدى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى عَلَيْكُمْ» یعنی (هركس بر شما تعدى كرد، همان‌گونه كه بر شما تعدى كرده بر او تعدى كنيد). .این آیه يكى از آياتى است كه مقابله به مثل را مطرح ساخته است البته فقط مقابله به مثل با گرايش منفى و این آیه تأکید می‌کند که با دشمن برخوردى داشته باشیم كه همانند تجاوز او تلخ و رنج آور باشد. همچنین آیه 190 سوره بقره تأکید می‌کند: «وَقاتِلُوا فى سَبِيلِ اللَّهِ الَّذينَ يُقاتِلونَكُم؛» یعنی (در راه خدا با كسانى كه با شما مى‌جنگند، بجنگيد). در این آیه بر اصل تعیین ابعاد و حد و مرز مقابله تأکید شده است و از آن به‌عنوان یک اصول مهم و انسانی نام می‌برد و عبارت «ولایعتدوا» نقطه اتکای این آیه است. حتی امام علی(ع) در حکمت 268 نهج‌البلاغه در این باره می‌فرماید « در دوستی با دوست مدارا کن، شاید روزی، دشمن تو گردد و در دشمنی با دشمن نیز مدارا کن، زیرا شاید روزی دوست تو گردد».
همچنین یکی از دیگر راه‌های مقابله به مثل دسایس دشمنان تلاش برای هدایت دشمن است واین مسئله در سیره پیامبران الهی و ائمه(ع) که از طریق استدلال و بیان دلیل و برهان به دنبال هدایت دشمن در وهله نخست بوده‌‌اند، قابل مشاهده است. در این رابطه نامه 55 نهج‌البلاغه نشان می‌دهد که حضرت امیر(ع) برای نجات دشمن خود از ضلالت و گمراهی، او را از خداوند بر حذر می دارد و می‌فرماید: «از خدا بترس» و حتی دوستانه و از سر دلسوزی و ارشاد، به دشمن خویش از وجود شیطان در او هشدار می‌دهد و می گوید: «با شیطانی که مهار تو را می‌کشد مبارزه کن».
رعایت اخلاق و ادب و پرهیز از ناسزاگویی از دیگر اصول مقابله به مثل با دشمنان است و یکی از ضروری‌ترین راه‌های مقابله با دشمنان به شمار می‌رود. به‌گونه‌ای که وقتی حضرت امیرالمومنین(ع) در در جنگ صفین شنید، یاران او شامیان را دشنام می‌دهند، فرمود: «من خوش ندارم که شما دشنام دهنده باشید، اما اگر کردارشان را تعریف و حالات آنان را بازگو می‌کردید به سخن راست نزدیک‌تر و عذر پذیرتر بود». در خطبه 206 نهج‌البلاغه آمده است حتی حضرت علی (ع) به یاران خود توصیه می‌کردند که به جای ناسزاگویی و دشنام، برای آن‌ها دعا کنید و این شیوه، اخلاقی‌ترین برخوردی است که می‌توان در مورد دشمنان اعمال کرد: «خوب بود به جای دشنام آنان، می گفتید: خدایا! خون ما و آنان را حفظ کن وبین ما و آنان اصلاح فرما»
و در پایان اینکه برای مقابله به مثل با دشمنی قدار همچون آمریکا و رژیم صهیونیستی باید تلاش کرد این اصول را مدنظر قرار داد تا با تمسک جستن به اسلوب اسلامی بتوانیم مسیر تقابل را هموار کنیم و یا به الگویی در مبارزه برای سایر ملل مسلمان تبدیل شویم. زیرا در مرام مقابله با دشمنی‌های بی‌پایان، آداب اسلامی حرف اول را می‌زند و حتی اگر در جنگ نظامی و اقتصادی کمی عقب‌تر از دشمن قرار داشته باشیم اما با بهره‌گیری از اصول اسلامی مقابله به مثل می‌توانیم تأثیرگذاری بیشتری در صحنه نبرد داشته باشیم.
منابع:
1- روسو، شارل(1369)، حقوق مخاصمات مسلحانه، ترجمه سيّد على هنجنى، تهران، دفتر خدمات حقوق بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، جلد 1
2- هوشمند فیروزآبادی، حسین (1394)، قاعده مقابله به مثل در قرآن، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره 47، زمستان
یادداشت از سعید امینی - فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد مطالعات خاورمیانه
