صلح حسنی و حماسه حسینی؛ دو روی یک سکه

علیرضا آزاد در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، در مورد شرایط تاریخی صلح امام حسن(ع) اظهار کرد: امام حسن(ع) در شرایطی حکومت را در دست گرفت که معاویه با بهره‌گیری از شرایط اجتماعی بعد جنگ صفین و نیز پس از شهادت امام علی(ع) روز به روز قدرت بیشتری پیدا می‌کند و اصحاب امام(ع) به تدریج در شرایط ضعیف‌تری قرار می گرفتند. حتی چند تن از فرزندان امام علی(ع) توسط عوامل معاویه کشته شدند. این روند با فتنه حکمیت شروع و تا اواخر حکومت امام علی(ع) ادامه پیدا کرد و بعد هم در زمان امام حسن(ع) تشدید شد و در عاشورا به اوج خود رسید.
وی خاطرنشان کرد: شرایطی که امام حسن(ع) در آن قرار گرفت، یک اتفاق نبود بلکه یک روند بود. نمی‌توانیم دوره امام حسن(ع) و تصمیم او را یک چیز متفاوت در نظر بگیریم بلکه آن هم بخشی از پروسه کلان و شرایط تاریخی است که از سقیفه تا دوران امام علی(ع) و از صفین تا عاشورا ادامه پیدا می‌کند. شرایط حضرت علی(ع) هم در واقع ساخته تحولاتی است که در دوران سه خلیفه پیشین رقم خورده و در زمان حضرت علی(ع) به ظهور می‌رسد. حکمیت فقط جرقه‌ای بود که هیزم‌های انباشته در این سال‌ها را به آتش کشید.

چرا عده‌ای از افراد صلح امام حسن(ع) را نپذیرفتند
عضو هیات علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص چرایی اینکه عده‌ای از افراد صلح امام حسن(ع) را نپذیرفتند، اضافه کرد: این شرایط برای حضرت علی(ع) هم بود و عده‌ای با او مخالفت کردند. باید ببینیم ائمه(ع) توسط چه کسانی مورد پذیرش قرار نمی گرفتند. اگر به زمان امام علی(ع) نگاه کنیم، افرادی مانند سعد ابن ابی وقاص و زید ابن ثابت با حضرت علی(ع) بیعت نکردند و کاملا مشخص بود که نوع نگاه آن‌ها چگونه است. یک نکته عمیق تاریخی را باید مورد توجه قرار داد و آن این است که بافت اجتماعی عراق در آن زمان چگونه بوده است.
وی در ادامه افزود: مردم عراق در آن زمان بیش از دو سوم ایرانی و یک سوم اعراب مهاجر از حجاز بودند. این اعراب اغلب از نسل اعرابی بودند که در حمله به ایران مشارکت داشتند و پس از مشاهده سرزمین حاصل خیز عراق که از شرایط آب و هوایی بهتر و ذخایر ثروت بیشتری برخوردار بود، در آن سکنی گزیدند و فرزندانشان اینک در عراق حضور داشتند.
آزاد بیان کرد: اعراب به دلیل ثروت بیشتر و آب و هوای بهتر در عراق ماندگار شدند؛ هرچند که برای جنگ آمده بودند اما به خاطر ثروت ماندگار شدند و رفاه‌طلبی با زندگی آن ها عجین شده بود. بنابراین تعجبی ندارد که چه در زمان حضرت علی(ع) و چه در زمان امام حسن و امام حسین(ع) آن عهدشکنی‌ها، خمودگی‌ها و دنیاطلبی‌ها را از خود نشان دهند و حضرت علی(ع) را به ستوه آوردند به حدی که می فرماید «چون در تابستان شما را به جهاد و جنگ فرا می خوانم، می گویید اینک هوا در اوج گرماست؛ مهلتمان ده تا گرمای سخت فروکش کند و چون در زمستان دستور بسیج می دهم و به جهاد می‌خوانمتان، می‌گویید اینک اوج سرماست؛ مهلتمان ده تا سرمای سوزان بگذرد! تمام فرصت‌ها در فرار از گرما و سرما گذشت و به راستی وقتی شما چنین از گرما و سردی هوا گریزان هستید، به خدا سوگند از برق شمشیرها گریزان‌تر خواهید بود».

افراد خیلی ارزان خودشان را به معاویه فروختند
عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه گفت: در زمان صلح امام حسن(ع) هم شرایط یاران به همین سان بلکه بدتر است و افرادی هستند که به تدریج خوی اشرافی‌گری و راحت‌طلبی در آن‌ها نفوذ کرده و روحیه جنگاوری و جهاد و حق‌طلبی رخت بر بسته است. از این رو است که به راحتی خریده می‌شوند و چشم بر حقیقت می‌بندند.
این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: اگر ارقامی که معاویه به عنوان رشوه به سربازان و فرماندهان امام حسن(ع) را داد، تبدیل به رقم‌های امروزی کنیم، مشاهده می‌کنیم چندان زیاد هم نیست. افراد خیلی ارزان خودشان را به معاویه فروختند. تقریبا هر 10 درهم معادل یک دینار و 3.5 گرم طلاست. به قیمت امروز که حساب کنیم، متوجه می‌شویم رشوه‌هایی که معاویه به فرماندهان امام داده بود به حساب امروز در حد چند میلیارد تومان بود و شاید مجموع تمام رشوه‌های معاویه به سپاه امام حسن(ع) بنا بر حساب امروز، چند صد میلیارد تومان است. این ارقام برای حکومت‌ها بسیار ناچیز است. ارقامی که معاویه رشوه می‌داد، رقم‌های کلانی نبود. قیمت افراد خیلی پایین آمده بود و هوا و هوس دل‌ها را ربوده بود از این رو معاویه به راحتی آن‌ها را خرید.

مساله اصلی که باید به آن توجه کنیم تصمیم امام حسن(ع) نیست بلکه تغییر مردم است
آزاد افزود: مساله اصلی که باید به آن توجه کنیم تصمیم امام حسن(ع) نیست بلکه تغییر مردم است. پیش از او پدرش امام علی(ع) برای تصحیح این خصائص امت بسیار کوشید. او سه جنگ داخلی انجام داد که هدف هیچکدام افزایش تعداد مسلمانان نبود بلکه افزایش کیفیت مسلمانانی بود؛ به همین خاطر با طاغوت اقتصادی در جنگ جمل و با طاغوت سیاسی در جنگ صفین و با طاغوت دینی در جنگ نهروان مبارزه کرد.

صلح امام حسن(ع) مصداق کامل تقیه اجتماعی است
وی در خصوص اینکه افراد کمتر صلح امام حسن(ع) را به عنوان پشتوانه ایدئولوژیک مورد استفاده قرار دهند، بیان کرد: متاسفانه قضیه صلح امام حسن(ع) کمتر مورد توجه قرار گرفته است. همانطور که تقیه شخصی داریم، تقیه اجتماعی هم داریم و به عقیده بنده صلح امام حسن(ع) مصداق کامل تقیه اجتماعی است اما به این نوع تقیه کمتر توجه شده است. شاید این بدان خاطر است که شیعه در طول تاریخ کمتر در عرصه‌های کلان اجتماعی اجازه حضور یافته و از این رو، فقه حکومتی در شیعه فرصت گسترش و پیرایش نداشته است و از این جهت است که اموری مانند صلح امام حسن(ع) کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
عضو هیات علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد گفت: بعد از انقلاب به واسطه اینکه شیعه در راس حکومت قرار گرفت، انگیزه و ضرورت تئوریزه کردن موضوعات حکومتی به وجود آمد که از آن جمله می‌توان به مساله صلح امام حسن(ع) به عنوان یک نرمش قهرمانانه برای بقای حداقلی دین در عرصه اجتماعی اشاره کرد.
وی افزود: همه ائمه اطهار(ع) بسان یک پیکر هستند. ایشان در طول 250 سال امامت تا غیبت کبری گویی یک فرد هستند که به تناسب اقتضائات هر زمان کاری را انجام می‌دهند و عملکردشان هیچ وقت متضاد هم نیست اما تفاوت شرایط باعث تفاوت موضع گیری‌هایشان می‌شود.

تفاوت میان قیام امام حسین(ع) و صلح امام حسن(ع) وابسته به شرایط زمان است
آزاد عنوان کرد: داستان‌های متعددی از دوران طفولیت تا بزرگسالی امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در کتب روایی و تاریخی وجود دارد که بررسی آن‌ها نشان می‌دهد تفاوت روحی و اخلاقی چندانی بین این دو بزرگوار وجود ندارد؛ به عبارت دیگر تفاوتی که میان قیام امام حسین(ع) و صلح امام حسن(ع) مشاهده می‌کنیم، بستگی به روحیه این دو بزرگوار ندارد چراکه وابسته به شرایطی است که این دو بزرگوار در آن قرار گرفتند.
آزاد تصریح کرد: در جنگ‌های حضرت علی(ع) مشاهده می‌کنیم که امام حسن(ع) یکی از فرماندهان اصلی است و آنقدر به سپاه دشمن نزدیک می‌شود و از خود رشادت نشان می‌دهد که حضرت علی(ع) فردی را به دنبال‌شان می‌فرستد و می‌گوید «اینان امانت فاطمه(س) هستند؛ بروید و آن‌ها را بازگردانید». امام حسن(ع) جنگاوری تمام عیار است ولی با توجه به شرایط، به این نتیجه می‌رسد که باید صلح کند تا به وظیفه‌اش عمل نماید و دین الهی را ولو به صورت حداقلی حفظ نماید. سال‌ها بعد از شهادت امام حسن(ع)، امام حسین(ع) امام است اما آیا مخالفت و قیامی توسط امام حسین(ع) برای معاویه مشاهده می‌شود؛ خیر. تا زمانی که معاویه زنده بود، امام حسین(ع) نیز همان کاری را انجام داد که برادرش امام حسن(ع) انجام داد.
وی در خصوص اینکه چگونه می‌توان از رویکرد اما حسن(ع) در دنیای امروز بهره برد، خاطرنشان کرد: حضرت علی(ع) جمله‌ای دارند که تصور می‌کنم برای امروز بسیار مغتنم است و اساس صلح امام حسن(ع) بر پایه این جمله است که متاسفانه آن را فراموش کردیم و آن، اینکه امام حسن(ع) مانند پدر بزرگوارش مردم را به عمل صالح و رشادت دعوت می‌کرد اما هرگز آن‌ها را مجبور نمی کرد. حضرت علی(ع) در امر مهمی مانند گردآوری سپاه برای جنگ با معاویه و حفظ امنیت و کیان دین را به مردم می کند و می‌گوید «بر من سزاوار نیست که شما مردم را مجبور به کاری کنم که دوست ندارید» و میان دعوت و مجبور کردن تفاوت وجود دارد و قرار حضرت علی(ع) نیست و این کار را غیر ارزش می‌داند.
وی تصریح کرد: امام حسن (ع) نیز می‌توانست مردم را مجبور به جهاد کند اما این کار را انجام نداد. مبنای فکری امام حسن(ع) اجازه نمی‌دهد که او به اجبار مردم را به صف جهاد هدایت کند. همچنین مرام حضرت حسن(ع) اجازه نمی‌دهد که بخواهد به هر شکلی و به هر وسیله‌ای پیروز شود.

برای امام حسن(ع) شیوه حکومت مهم‌تر از اصل حکومت بود
آزاد اظهار کرد: امام علی(ع) در نهج البلاغه می‌فرمایند: «کسی که با گناه پیروز شود، پیروز نیست و هر کس که به وسیله شرارت‌ها غلبه کند در واقع مغلوب است». امام حسن (ع) می‌توانند همانند معاویه با رشوه سربازان دشمن را بفریبد و یا با وعده‌هایی فرماندهانش را تطمیع کند اما او حاضر نیست به هر قیمت و با حربه‌های نادرست از ارزش‌ها دفاع کند و لذا هرگز کارهایی که معاویه برای پیروزی انجام می‌دهد را در پیش نمی‌گیرد. برای امام حسن(ع) شیوه حکومت مهم‌تر از اصل حکومت است و این چیزی است که امروز باید بیش از هر زمانی به آن توجه کنیم. 

انتهای پیام