آسمان کرده به تن پیرهن تعزیه/ طبل عزا را بنواز ای فلک!
گروه اجتماعی ــ تعزیه‌خوانی از جمله مراسمی است که همزمان با ماه محرم رنگ و بویی دیگر به خود می‌گیرد و این مراسم در خراسان جنوبی در قالب سوگواره تعزیه برگزار میشود.
به گزارش ایکنا از خراسانجنوبی، تعزیه یا شبیه‌خوانی نمایشی است که در آن یکی از وقایع کربلای حسینی را به نمایش می‌گذارند.
انواع تعزیه در ماه محرم در روستاهای مختلف برگزار میشود که در روستای «خنگ» تعزیه صحرای کربلا در روز عاشورا و تعزیه حضرت ابوالفضل(ع) در روز تاسوعا انجام میشود.
در روستای «مهمویی» نیز تعزیه‌های حر، حضرت امام حسین(ع)، حضرت علی اکبر(ع)، حضرت ابوالفضل(ع) و وفات پیغمبر(ص) رایج است.
در روستای «درخش و آسیابان» در روز هفتم محرم تعزیه‌خوانی مسلم‌بن عقیل، در روز هشتم تعزیه علی اکبر(ع)، روز نهم تعزیه حضرت ابوالفضل (ع) و در روز عاشورا تعزیه صحرای کربلا برگزار میشود.
تعزیه‌خوانی؛ نمایشی مذهبی به یاد حادثه عاشورا
علیرضا اکبرزاده، سرپرست گروه تعزیه‌خوانی اهل بیت(ع) در گفتوگو با ایکنا گفت: تعزیه و تعزیت هم به معنای تسلیت گفتن به یک داغدار از مصیبت است، هم به معنای اجرای نوعی نمایش مذهبی به یاد حادثه عاشورا که «شبیه‌خوانی» هم گفته میشود.
وی افزود: مضمون شبیه‌خوانی، رویارویی دو نیروی خیر و شر یا نیکی و بدی است مضمونی که به نوعی ریشه در بنیان فکری، مذهبی و اعتقادی ایرانیان دارد.
اکبرزاده با اشاره به اینکه مراسم شبیه‌خوانی به دو نوع ثابت و سیار اجرا میشود، اظهار کرد: در عزاداری‌های روز عاشورا گروه‌های شبیه‌خوانی سیار سوار بر اسب با عبور از خیابان‌های شهر صحنه‌های کربلا را روایت می‌کنند.
سرپرست گروه تعزیه‌خوانی عاشقان اهل بیت(ع) تصریح کرد: در برخی از روستاهای استان میدانی بزرگ به عنوان نمادی از میدان جنگ مهیا شده و یاران و اهل بیت امام حسین(ع) در یک گوشه و لشکریان عمر سعد ملعون در گوشه‌ای دیگر قرار می‌گیرند و با ورود اصحاب امام به کارزار حماسه کربلا و در نهایت با شهادت امام حسین(ع) و آتش زدن خیمه‌ها شبیه خوانی به انجام می‌رسد.
اکبرزاده تقابل رنگ سبز و سرخ که به عنوان بازآفرینی نمادین خیر «حسینیان» و شر «یزیدیان»، کاه بر سر افشاندن برای ابراز حزن و اندوه، کاسه یا تشت آب نماد نهر فرات، پیاله یا مشک آب برای نشان دادن بی آبی، عطش و غیره را از جمله نشانه‌های نمادین که در تعزیه استفاده میشود ذکر کرد.
وی بیان کرد: بازیگران اشقیا و اولیاء در دو سوی میدان قرار می‌گیرند، چنانچه در تعزیه قرمز نهاد مخالف‌خوان است و سبز و سفید نهاد موافق خوان بر همین اساس لباس سبز و سفید لباس اولیاء و لباس قرمز ویژه اشقیاء است.
نگاهی به آئین تعزیه یا «شبیه‌خوانی»
سیداحمد برآبادی، مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسانجنوبی نیز در گفتوگو با ایکنا گفت: تعزیه در لغت به معنای نمایش مذهبی، سوگواری، عزاداری و یاد بود عزیزان است.
وی افزود: تعزیه در اصطلاح نوعی نمایش مذهبی است که برخلاف معنی لغوی آن، غم انگیزبودن شرط حتمی آن نیست و ممکن است گاهی خنده آور نیز باشد.
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسانجنوبی اظهارکرد: در بعضی از روستاهای خراسانجنوبی هنوز تعزیه برگزار میشود و تعزیه یکی از اصلی‌ترین مراسم عزاداری ماه محرم به شمار می‌رود.
وی با اشاره به اینکه به تعزیه «شبیه خوانی» نیز گفته میشود و نمایشی است که در آن یکی از وقایع کربلای حسینی را اجرا می‌کنند، گفت: قبل از شبیه‌خوانی عده‌ای مقدمات مجلس را مهیا می‌کنند و ابزار و لوازم شبیه را در جای خود قرار می‌دهند که این کار با علم و خیمه برپا کردن، شروع میشود.
وی تصریح کرد: وقتی مقدمات فراهم شد، شخصی به وسیله بوق «نوعی شیپور» و یا بلندگو و یا نواختن طبل افراد محل را به شبیه خوانی دعوت می کند.
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسانجنوبی یادآور شد: این رسم و آیین به شماره 27 در فهرست معنوی کشور(ناملموس) به ثبت رسیده است.
فرهنگ تعزیه از نظر تاریخی در ایران سابقه طولانی دارد
مفید شاطری، نویسنده و پژوهشگر خراسانجنوبی نیز در ادامه افزود: از 100 سال قبل به این سو در جنوب خراسان و در مرکز این حاکم‌نشین یعنی شهر بیرجند، تعزیه، با شکوه خاصی در حسینیه شوکتیه که توسط شوکت‌الملک اول، حاکم بیرجند بنا شده بود، برگزار می‌شد.
وی افزود: در دهه نخست محرم، بهترین و برجسته‌ترین تعزیه‌خوانان خراسان، چه از نظر اجرا و چه از نظر صدا، شناسایی و انتخاب می‌شدند و در این دهه برای برگزاری مراسم تعزیه به این حسینیه می‌آمدند.
نویسنده کتاب «حماسه عشق» (آداب و رسوم و تعزیه خراسانجنوبی) در خصوص مراسم تعزیه‌خوانی در منابع مکتوب اظهار کرد: فرهنگ تعزیه از نظر تاریخی در ایران سابقه طولانی دارد، اما آنچه درباره این فرهنگ و آداب و رسوم ویژه آن در منابع مکتوب آمده، عمدتاً به دوره زندیه و بعد از آن محدود میشود، اگرچه در دوره صفویه تعزیه و تعزیه‌خوانی رونق زیادی داشته، اما منابع مکتوب آن دوره اشاره زیادی به این امر نکرده و تنها چند سفرنامه به صورت گذرا به نحوه برگزاری این مراسم اشاره کرده‌اند.
عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند گفت: در حقیقت از دوره زندیه به بعد به ویژه در اوایل دوران قاجار، مراسم تعزیه‌خوانی به‌طور منظم و دقیق انجام شده است.
وی با بیان اینکه اوج برگزاری این مراسم در دوره ناصرالدین شاه اتفاق می‌افتد، افزود: در این دوره، نسخه‌های تعزیه بازنگری و بازچاپ شدند.
شاطری با اشاره به آداب و رسوم مردم خراسانجنوبی در ماه محرم تصریح کرد: در روزهای دوم تا چهارم ماه محرم در بیشتر شهرها و روستاهای استان، آیینی با عنوان «علم‌بندان» برگزار میشود.
وی ادامه داد: در این مراسم، به یاد علمی که حضرت ابوالفضل‌العباس(ع) در عاشورا برپا کرد، علم‌هایی را در سراسر روستاها و شهرهای استان می‌گردانند.
عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند گفت: تعزیه‌خوانی، مجالس روضه‌خوانی و زیارت عاشورا از دیگر مراسم این ماه است.
این نویسنده و پژوهشگر خراسانجنوبی با بیان اینکه یکی از ویژگی‌های استان در برگزاری آیین ماه محرم، وجود بانیان مشخص برای هر روز از این ماه است، تصریح کرد: برگزاری آیین‌ها و مراسم ویژه محرم در هر روز به نام یکی از اهالی ثبت شده و این فرد، مراسم آن روز را برنامه‌ریزی می‌کند.
تعزیه بهترین وسیله برای ارتباط مخاطب با اتفاقات مذهبی
احمد اشرفی، یکی از هنرمندان عرصه تعزیه در خراسانجنوبی نیز در ارتباط با تفاوت برگزاری مجلس عزاداری بر اهل بیت(ع) با عزاداری آئینی شبیه‌خوانی اظهار کرد: تعزیه بهترین وسیله برای برقرار کردن ارتباط با اتفاقات مذهبی به ویژه عاشورا است به‌طوری که مخاطب تعزیه در هنگام اجرای مجلس تعزیه غرق در تعزیه میشود و یک اجرای خوب می‌تواند مخاطب را از همه متعلقات درونی افراد جدا کند.
وی با اشاره به اینکه در تعزیه‌خوانی عموماً موسیقی فلوت، ترمپت قره‌نی، طبل، سنج و نی وجود دارد، بیان کرد: جذابیت و اجرا کردن باشور و حال یک تعزیه سبب باشکوه‌تر شدن آن مجلس و آمدن سیل جمعیت مشتاق تعزیه به ویژه جوانان و نوجوانان در تکایا و محل‌های اجرای تعزیه میشود.
اشرفی با تأکید بر اینکه نوآوری در عزاداری‌ها وقتی مورد قبول است که به اصالت عزاداری اصیل سنتی و مختص ایام محرم خدشه وارد نشود، یادآور شد: مراسم تعزیه یا شبیه‌خوانی به تناسب روزها با موضوع‌های مختلف مثل آمدن کاروان امام(ع) به کربلا و رویارویی با سپاه حر، کاخ یزید و روانه شدن شمر، عمرسعد و سپاه اشقیا به کربلا، شبیه خوانی مسلم بن‌عقیل، تعزیه قاسم بن‌الحسن و علی اکبر(ع) برپا میشود.
تعزیه در واقع تصویرگری وقایع عاشورا برای زنده نگه داشتن آرمانی بزرگ است، آرمانی که هیچ گاه نباید فراموش شود.
گزارش از سپیده قلندری اسفدن
انتهای پیام
