بررسی تاریخی کشتار یهود بنی‌قریظه در عصر پیامبر(ص)

به گزارش ایکنا از خوزستان، دهمین نشست از سلسله نشست‌های مجموعه فرهنگی آیت‌الله معزی شب گذشته 17 آبان با موضوع نقد و بررسی کشتار یهود بنی قریظه تشکیل شد.

حجت الاسلام والمسلمین مصطفی صادقی محقق تاریخ اهل بیت(ع) در این نشست با اشاره به موضوع عنوان شده گفت: وقتی پیامبر اسلام(ص) وارد مدینه شدند با سه گروه از یهودیان مواجه شدند که در مناطق مختلف مدینه ساکن بودند. بنی قینقاع، بنی نضیر و بنی قریظه سه قبیله مهم یهودی مدینه بودند.

صادقی اظهار کرد: وقتی پیامبر(ص) وارد مدینه شدند با این سه قبیله یهود پیمانی بستند؛ بنابر اینکه با مسالمت زندگی کنند و هر گروه آیین خود را داشته باشند. در سال دوم این گروه‌ها به دلایلی با پیامبر(ص) درگیر شدند و قاعده این بود که مسلمانان قلعه‌های آنها را محاصره می‌کردند. طبق قرار پیامبر اسلام(ص) در صورت پیمان شکنی می‌توانستند آنها را از مدینه بیرون کنند. در جریان پیمان شکنی بنی قینقاع و بنی نضیر آنها از شهر اخراج شدند.

این محقق افزود: اما بحرانی که بنی قریظه ایجاد کردند خطرناکتر بود. آن دو دفعه قبل پیمان شکنی کردند ولی در جریان بنی قریظه در یثرب ناامنی ایجاد کردند. آنها در جنگ احزاب(جنگی که ابوسفیان همه احزاب از جمله یهود را علیه پیامبر بسیج کرد) با ابوسفیان هم‌پیمان شدند و قرار شد وقتی مشرکان به مسلمانان حمله می‌کنند آنها از پشت به مسلمانان خنجر بزنند.

وی با بیان اینکه حادثه احزاب سنگین بود، ادامه داد: پیامبر(ص) وقتی شنیدند آنها پیمان شکنی کردند عده‌ای را برای تحقیق فرستادند و فهمیدند آنها خیانت کرده‌اند. بعد از جنگ آیه‌ای بر پیامبر(ص) نازل شد که تکلیف یهودیان را روشن کنند. مطابق منابع تاریخی مسلمانان آنها را دو هفته تا یک ماه محاصره کردند. آنها قلعه‌های محکمی داشتند. در نهایت پس از یک گفتگو آنها تسلیم شدند و قرار شد قضاوت شخصی از هم پیمانان خود را بپذیرند. این شخص سعد بن معاذ از بزرگان اوس بود. او با اینکه هم پیمان آنها بود حکم کرد مردان‌شان کشته شوند و زنان و کودکان اسیر شوند.

صادقی گفت: بنابراین، قبیله‌ای از یهود به جنگ پیامبر(ص) ایستاد. پیامبر(ص) به دستور الهی آنها را محاصره کردند. اینها تسلیم شدند و بنا بر روایات متعدد منابع تاریخی، اینها را اعدام کردند. همه منابع گفته‌اند مسلمانان بین هفتصد تا نهصد جنگجوی یهود را کشتند. این داستان مشهوری در منابع تاریخی ما است. این موضوع از مسائل جنجال آفرین علیه مسلمانان شده و ما از آنجایی آسیب دیدیم که منابع معتبر ما یعنی دو منبع که هسته اصلی گزارشهای تاریخی ما درباره سیره نبوی هستند این سخن را گفته‌اند.

این محقق ادامه داد: این دو منبع شامل سیره ابن اسحاق (که تلخیص آن با نام سیره نبوی ابن هشام به دست ما رسیده است) و مغازی ابن واقدی هستند. روایت کشتار بنی قریظه در این دو کتاب و آثار شیعه و سنی به نقل از آنها آمده است. این روایت باعث شده یهودیان اسلام را دین خشونت تلقی کنند. اخیرا این مساله مورد نقد و بررسی قرار گرفته شده از جمله استاد جعفر شهیدی و دیگران در قالب آثار و مقالاتی این مساله را بررسی کرده‌اند که نظرات آنها در دو دسته مخالفان و موافقان ارائه می‌شود.

وی در ادامه به بیان دیدگاه موافقان کشتار یهود بنی قریظه پرداخت و گفت: این گروه با اعتماد بر این منابع، این روایت را توجیه کرده‌اند. توجیه‌شان این است که یهود در بدترین شرایط پیمان شکنی کردند و برای مسلمانان بحران به وجود آوردند و در حینی که پیامبر مشغول حفر خندق بودند در بدترین شرایط در شهر ناامنی ایجاد کردند. هر دولتی با چنین مساله‌ای مواجه شود آنها را قلع و قمع می‌کرد و این سومین پیمان شکنی یهود برابر اسلام بود؛ این توجیه موافقان است.

این مدرس دانشگاه افزود: سومین دلیل موافقان این است که مجازات طبق پیمانی بود که پیامبر با آنها داشتند. دلیل بعدی که مهم‌تر است این است که مجازاتشان براساس تورات بود و سعد بن معاذ بر اساس همین حکم کرد. اینها مهم ترین دلایل موافقان کشتار بنی قریظه است.

به گفته صادقی مهم ترین دلایل مخالفان این قضیه این است که این گزارش خلاف سیره نبوی است. در دوران ده ساله حضور پیامبر(ص) در مدینه که با گروه‌های مختلف درگیر بودند(گفته‌اند هشتاد غزوه بود که باید بدانیم بیشتر این غزوات جنگ نبوده بلکه لشکرکشی و مانور نظامی بود) چنین چیزی بی سابقه است.

وی ادامه داد: بالاترین آمار کشته شدگان در جنگ‌های پیامبر(ص) مربوط به جنگ بدر و احد است که در بدر هفتاد نفر از مشرکین و در احد هفتاد نفر از مسلمانان کشته می‌شوند و در هیچ جنگ دیگری چنین آماری وجود ندارد. در فتح مکه - که از دلایل مهم مخالفان کشتار یهود بنی قریظه است - با آن اهمیت چنین رفتاری از پیامبر اسلام نمی‌بینیم و در این رویداد هیچ جنگی رخ نمی دهد.

وی خاطرنشان کرد: پس مهم ترین دلیل مخالفان، سیره پیامبر(ص) است و اینکه ایشان به فرموده قرآن کریم پیامبر رحمت هستند. در دلایل مخالفان به رفتار پیامبر(ص) در فتح مکه در برابر کسانی که بیست سال ایشان را آزار و اذیت کردند اشاره شده افرادی مثل فردی که بدن حمزه عموی پیامبر را مثله کرد. پیامبر(ص) چنین کسانی را بخشیدند و در فتح مکه فرمودند همه در امنیت هستند.

وی تصریح کرد: با وجود این رفتار چطور ممکن است که ایشان با یک گروه یهودی که جنگی نکرده و تسلیم شده‌اند چنان رفتاری بکند؟ به نظر می رسد این نقدها، نقدهایی جدی به کشتار یهود بنی قریظه است. یکی دیگر از دلایل مخالفان، ابهام و اختلاف در شکل روایات است. نکات دیگری در این قضیه محل اشکال و گفت و گو است، از جمله این که کشتار هفتصد نفر در یک روز برای افراد جامعه مشکل روانی به وجود می آورد و چطور ممکن است دو نفر توانسته باشند چنین جمعیتی را از دم تیغ بگذرانند.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: یک دلیل دیگر مخالفان که به نظر یکی از شواهد تاریخی مهم است این است که چطور این بحث بعدها هیچ جای دیگری سر باز نکرد؟ چطور مشرکان یا یهودیان در هیچ جایی از این ماجرا حرفی نمی زنند؟ مثلا وقتی امیر المومنين در جنگ بدر چند نفر از مشرکان را کشته است بعدها این موضوع بارها مطرح می‌شود و به این دلیل برای ایشان مشکل درست می‌کنند. چطور این قتل عام سرو صدایی در تاریخ نکرده است؟ چرا فرزندان اینها در طول تاریخ علیه مسلمانان نزده اند؟ این سخن درست است و این واقعه در تاریخ بازتاب نداشته است.

این محقق در ادامه به بیان مویداتی برای نظر موافقان و مخالفان پرداخت و گفت: با نظر به ادله دوطرف، می‌بینیم در هیچ جنگی پیامبر (ص) چنین رفتاری با طرف مقابل ندارند و هیچ گاه به دنبال گرفتن اسیر نیستند. در مجموع می توان گفت یهود در آن زمان خیلی به دنبال مظلوم نمایی بودند اما وقتی به منابع مراجعه می کنیم نمی توانیم شواهد و قرائتی برای آن پیدا کنیم.

صادقی با اشاره به سه نمونه مشابه از مظلوم نمایی یهود، یک نکته دیگر در نقد کشتار بنی قریظه را آمار کشته ها عنوان کرد و گفت: اصل نزاع بر سر آمار است. به نظر می رسد در طول تاریخ همیشه در آمار مبالغه می شد. در همه گزارش های تاریخی ما مشکل مبالغه در آمار را داریم.

این محقق تاریخ اهل بیت ادامه داد: نمونه‌های زیادی در صدر اسلام داریم. برای مثال در مقاله‌ای آمار جنگ‌های امیرالمومنين(ع) را نقد کرده‌ام. این آمار براساس دو منبع دست اول متقدم است. در این کتاب‌ها آمار بسیار بالایی از کشته‌ها می‌دهند. در حقیقت می‌خواهیم شجاعت امیرالمومنين را ثابت کنیم اما برخلاف عمل می کنیم در حالیکه این رویدادها همه جنگ نبود بلکه مذاکره و گفت و گو نیز بوده است.

وی با اشاره به آمار گزارش شده از کشته‌های یهود بنی قریظه با بیان اینکه نمی‌شود به این آمار اطمینان کرد گرچه در منابع معتبر بیاید، با اشاره به نمونه‌هایی از آمارهایی غیر دقیق در کتب تاریخی اظهار کرد: برای تحقیق در صحت این آمار، یک بررسی جمعیتی درباره مدینه انجام داده ام. گفته اند مسلمانان حدود پنج هزار نفر بودند. حال باید دید جمعیت یهود چقدر بودند زنان و کودکان آنها چه تعداد بودند؟ در یک بررسی به تعدادی در حدود صد جنگجو رسیدم. با این حال نمی توان با اطمینان گفت. در برخی منابع به عدد چهل می‌رسیم. در برخی جاها چهارصد نفر ذکر شده است. این هم یک فرضیه است که در دوره هایی در منابع عدد نوشته می شد و در ثبت این اعداد اشتباه شد است.

وی تصریح کرد: در کتاب ابن هشام گاهی این آمار چهار صد نفر را می بینیم و در کتاب الاموال عدد چهل را ذکر کرده است. در برخی منابع نام جنگجوهای یهودی برده می‌شود که کمتر از ده نفر هستند و این مهمتر است. حتی در منابع ذکر شده است که به آنها گفتند ما شفاعت شما را می‌کنیم، آنها نپذیرفتند و گفتند می‌خواهیم کشته شویم. در نتیجه با توجه به سیره پیامبر(ص) و سابقه ایشان در برخورد با مخالفان و مجموعه شواهد و قرائن نمی‌توانیم این موضوع را بپذیریم و نکته مهم تر این است که این حادثه نمی تواند در تاریخ اسلام بدون بازتاب باشد.

انتهای پیام