مسجد ۷۰۰ ساله «ملاحاجی» در معرض تخریب کامل/ طفره اوقاف دزفول از پاسخگویی

پس از مسجد جامع و مسجد لب‌خندق، مسجد «ملاحاجی» از مساجد قدیمی دزفول است؛ آنچه به اهمیت این مسجد می‌افزاید علمای مدفون در آن است؛ علمای وارسته و بزرگی همچون آیت‌الله‌العظمی سیدحسین بزرگ، آیت‌الله سیدمحمدی بزرگ (فرزند سیدحسین)، آیت‌الله سیدمحمود شریعتی (فرزند آیت‌الله سیدمحمدی بزرگ)، مرحوم سیدمهدی طبیب (تنها داماد مرحوم سیدحسین)، مرحوم آقا سیدابوالقاسم احمدی، سیدابراهیم ‌بن سیدعبدالمحمد بن سیدعبدالکریم و مولا محمد رشید ضیائی دزفولی در این مسجد به خاک سپرده شده‌اند.

وضعیت بنای این مسجد که پیش از این دچار شکستگی، ترک‌خوردگی و ریزش شده بود، بر اثر باران‌های اخیر و در پی آن با افزایش رطوبت بنا وخیم‌تر شده است.

سیدحسام‌الدین علی نبوی، از فعالان فرهنگی شهرستان دزفول و از نوادگان آیت‌الله نبوی، درباره وضعیت کنونی مسجد در گفت‌وگو با خبرگزاری ایکنا در خوزستان، گفت: این تصاویر مسجد مربوط به هفته گذشته است؛ متأسفانه دو مشکل در مسجد وجود دارد؛ یکی اینکه مسئولان علی‌رغم پیگیری‌هایی که انجام شده آن طور که باید و شاید به فکر ابقا و احیای مسجد نیستند. مشکل دیگر این است که کسانی که اکنون در مسجد هستند متأسفانه چهره بسیار زشتی به مسجد داده‌اند، به طوری که برخی نقاط مسجد حالت انبار و مخروبه به خود گرفته است و این مسجد مقدس چهره خوبی ندارد.

این مشکلات باید مرتفع شود. کاش مسئولان دقت بیشتری به این مسئله می‌کردند. نگه داشتن این مسجد به همین وضع در تخریب بیشتر آن تأثیر دارد. همان طور که از عکس‌ها مشخص است، دیوارهای مسجد ترک‌های جدی برداشته و جاهایی ریزش کرده است. اگر توجه نشود، به زودی شاهد فروریختن کل مسجد خواهیم بود و آن موقع نمی‌توان کاری کرد.

یکی از تصاویر مربوط به راه‌پله‌ مسجد است. این قسمت جایی است که محراب قدیم مسجد در آن بود که متأسفانه بر اثر اهمال‌کاری به این حالت درآمده و با بلوک سیمانی پوشانده شده و سرداب بزرگی در پایین پله‌ها وجود داشت که پوشیده شده است. ای کاش مسئولان امر بیشتر به فکر باشند.

هویت هر شهر و مملکتی به داشته‌های تاریخی، مذهبی و اجتماعی آن است که متأسفانه این آثار در شهرستان دزفول یک به یک در حال از بین رفتن هستند. اگر این آثار در شهرهای دیگر مثل یزد، اصفهان یا جاهای دیگر بود، قطعاً بهتر از آنها نگهداری می‌شد. امیدوارم بتوانیم شرایط بهتری برای حفظ این آثار فراهم کنیم، چراکه نسل‌های بعدی از ما در این باره سؤال خواهند کرد.

حجت‌الله آریایی‌نیا، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دزفول، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا درباره مسجد ملاحاجی گفت: قدمت این مسجد حدود 700 سال است و به قبل از دوره صفویه برمی‌گردد. این مسجد در محله لوریان بعد از بازار خراطان قرار دارد و دلیل نامگذاری آن به ملاحاجی این است که بعد از زلزله‌ای که در دوره قاجاریه رخ داد، شخصی به نام ملاحاجی بازسازی این مسجد را به عهده گرفت. مسجد ملاحاجی از سال 66 تا 88 چندین دوره مرمت شد.

وی گفت: مساحت مسجد ملاحاجی 467 مترمربع است. این مسجد در سال 81 به شماره 3772 ثبت ملی شد. بنای این مسجد یک طبقه است. سه نوع قوس‌ در بنای آن به کار رفته که در 49 مورد اجرا شده است. مسجد 24 حجره آجرکاری شده دارد که برخی از آنها تخریب شده‌اند.

 مسجد ملاحاجی شامل سه فضای داخل(صحن)، غریب‌خانه و آرامگاه است. تعدادی از علمای شهرستان دزفول در این مسجد به خاک سپرده شدند. این مسجد سومین مسجد قدیمی شهر دزفول بعد از مسجد جامع و مسجد لب‌خندق است که یکی قدمت هزار ساله و یکی قدمت نهصد ساله دارد.

وی درباره آسیب‌های واردشده به مسجد گفت: متأسفانه به دلیل تخریب یکی از خانه‌های همجوار مسجد، مصالح و نخاله‌ها به زیرزمین آن خانه منتقل شده و با توجه به اینکه زیرزمین‌ها در گذشته به هم راه داشتند، این امر باعث ایجاد آسیب‌هایی به بنای مسجد و ترک دیوارهای آن شده است.

یکی دیگر از عوامل تخریب دخل و تصرف کسانی است که در مسجد بودند؛ از جمله خیرین که اقدام به یک سری مرمت‌های غیراصولی کردند. البته از سال 81 که مسجد ثبت ملی شد اجازه دخل و تصرف در مسجد داده نشد.

با توجه به اینکه این مسجد و خانه‌های اطراف آن بافت منسجم و به هم پیوسته‌ای هستند، بازسازی مسجد در قدم اول نیازمند بازسازی بنای اطراف است. در اطراف مسجد یکی دو خانه وجود دارد که اجازه و مرمت آنها تاکنون داده نشده است. یکی از آنها خانه پاکارزاده است که ثبت ملی نیز شده است. اعتباری نیز برای مرمت این خانه اختصاص یافت، اما متأسفانه باید با حکم دادگاه وارد آن شویم.

این خانه قسمتی از مسجد بود که بعدها جدا شد. این خانه‌ها دورتادور مسجد هستند و بافت منسجمی را تشکیل داده‌اند. برای مثال اگر خانه‌ همجوار مسجد خراب شود، به کل مجموعه آسیب می‌رسد، چرا که به هم پیوسته هستند. امسال برای مرمت این خانه‌ها اعتباری در نظر گرفته شده، اما هنوز نتوانسته‌ایم در خانه‌های اطراف مسجد ورود کنیم. از طرفی چون این مسجد در یک محله قدیمی واقع شده دسترسی فیزیکی به آنجا با زحمت میسر می‌شود.

بیش از آنکه باران بخواهد به مسجد آسیب بزند، فاضلاب و لوله‌های آبیاری پوسیده کل محله لوریان به دیوارهای مسجد نشت کرد. در این باره نه مالک مقصر است و نه میراث و اوقاف. اداره آب و فاضلاب باید این لوله‌کشی را تعویض کند. اداره میراث فرهنگی در طرح جامع شهری این محله را به منزله یکی از محلاتی که باید به بازسازی توجه شود معرفی کرده است. یکی از مهم‌ترین عوامل آسیب به مسجد رطوبت بناست که باید رطوبت‌زدایی شود و این به سیستم آب و فاضلاب آنجا برمی‌گردد.

یکی از کارهای ضروری در مسجد ملاحاجی استحکام‌بخشی شوادون(شبستان) است. با توجه به اینکه دریچه‌های آن بسته شده، با استحکام آن راه تنفس برای زیرزمین باز می‌شود. باید لوله‌گذاری کف خصوصاً در ضلع جنوبی بنا انجام شود. مقداری از سقف گنبد شرقی پایین آمده که با اوقاف و میراث صحبت کردیم. اعتباراتی که به ما می‌دهند محدود است. با وجود اینکه اداره کل میراث فرهنگی استان اعتبارات خوبی برای دزفول در نظر می‌گیرد، این مقدار پاسخگوی نیازها نیست. برای مسجد اعتباری پیش‌بینی و درخواست کرده‌ایم و در تهران هم پیگیر شده‌ایم و همچنان پیگیریم.

اداره اوقاف شهرستان باید دقت و دلسوزی بیشتری به این بناها وجود داشته باشد. این مسجد هم به لحاظ ملی و هم مذهبی قسمتی از فرهنگ این شهر است. همه بناها برای ما ارزش دارند، اما اعتبارات خیلی محدود است. تقاضای بودجه کرده‌ایم، اما اوقاف هم نباید بی‌تفاوت باشد.

یادآور می‌شود که پیگیری‌های ایکنای خوزستان برای گفت‌وگو با حجت‌الاسلام مجتبی خمیدی، رئيس اداره اوقاف و امور خیریه دزفول، درباره وضعیت مسجد ملاحاجی بی‌نتیجه ماند. مسئول اوقاف دزفول توضیحی درباره این مسئله به ایکنای خوزستان ارائه نکرد.

انتهای پیام