عطار و تفسیر قرآن؛ جنبه مغفول مانده زندگی این ادیب
گروه ادب: یک پژوهشگر و مدرس ادبیات دانشگاه تهران با اشاره به اینکه عطار نیشابوری تربیت‌یافته مکتب قرآن بوده است، تصریح کرد: وی مفسر قرآن بود، ولی متأسفانه این بعد از شخصیت این ادیب مغفول مانده است.
رضا اسماعیلی، پژوهشگر حوزه ادبیات کشورمان در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، با اشاره به اشعار و زندگی عطار نیشابوری گفت: در مورد عطار نیشابوری که یکی از شاعران و عارفان نا‌م‌آور ایران است و در قرن ششم و اوایل قرن هفتم می‌زیسته و مردم، اغلب وی را با شعرهایش که ضرب‌المثل شده می‌شناسند و در ذهن و زبان مردم کوچه و بازار جا افتاده است که «هفت شهر عشق را عطار گشت/ ما هنوز اندر خم یک کوچهایم» و یا «شعر و شرع و عرش از هم خاستند/ تا دو عالم زین سه حرف آراستند» مواردی از این ابیات هستند.
عطار مفسر قرآن بوده است
وی افزود: عطار علاوه بر اینکه شاعر و عارف بزرگی بوده، حکیم و مفسر قرآن و دین‌پژوه هم شناخته شده است؛ چرا که در گذشته، عرفا و فلاسفه در کنار حکمت، عرفان و فلسفه به ادبیات علاقه‌مند بودند و عطار از نام‌آورانی است که به علوم دینی و آیات و روایات تسلط داشته است و در آثار عطار می‌توان تجلی قرآن و احادیث دینی را مشاهده کرد.
اسماعیلی ادامه داد: از دوران کودکی عطار اطلاعات دقیقی وجود ندارد و همین قدر می‌دانیم که پدرش به عطاری اشتغال داشته و بعد از درگذشت پدر، وی کار پدرش را ادامه می‌دهد و حادثه‌ای در زندگی‌اش رخ می‌دهد که سبب تحولات روحی و روانی در وی می‌شود.
متحول شدن عطار
این شاعر در ادامه گفت: روزی درویشی به دکان عطار می‌رود. در این دیدار وی از عطار، درخواستی می‌کند و می‌گوید چیزی در راه خدا بدهید. که عطار به این درخواست پاسخ نمی‌دهد. درویش در مقابل به عطار می‌گوید؛ عطار چگونه می‌خواهی از دنیا بروی؟ عطار ناراحت می‌شود و می‌گوید؛ تو چگونه می‌خواهی بمیری؟ درویش که کاسه‌ای چوبی داشته، آن را زیر سر گذاشته و با گفتن بسم‌الله از دنیا می‌رود و عطار با دیدن این صحنه متحول می‌شود و مسیر زندگی‌اش تغییر می‌یابد.
اسماعیلی با اشاره به تأثیرپذیری آثار عطار از قرآن بیان کرد: بررسی آثار عطار نشان می‌دهد که گاهی عطار در میان روایات و آثار منظوم خود، به روایات قرآنی اشاره کرده و یا بخشی از یک آیه قرآن را به کار برده است. به عنوان مثال «آن که بسم‌الله در منقار یافت/ دور نبود گر بسی اسرار یافت» از جمله این ابیات است و یا زمانی که به فهرست آثار و تألیفات خود اشاره دارد، این تأثیرپذیری از حکمت قرآنی و مضامین الهی را در این ابیات «مصیبت‌نامه زاد رهروان است/ الهی‌نامه گنج خسروان است»، «جهان معرفت اسرارنامه است/ بهشت اهل دل مختارنامه است» و «مقامات طیور ما چنان است/ که مرغ عشق را معراج جان است» مستتر کرده است.
وجه دینی و قرآنی عطار مغفول مانده است
وی تصریح کرد: این اشارات قرآنی گاهی مستقیم و گاهی هم غیرمستقیم بوده و به مضامین آیات پرداخته است و این نشان از این دارد که عطار در مکتب قرآن تربیت یافته و برخوردار از جهان‌بینی اسلامی است و در جای جای اشعار عطار نیشابوری این تأثیرپذیری به چشم می‌خورد.
این پژوهشگر حوزه ادبیات فارسی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه چرا وجه قرآنی عطار نیشابوری ناشناخته است، گفت: معمولاً وقتی درباره چهره‌های بزرگ سخن می‌گوییم، چون وجه شاعری آنها غالب است، بیشتر آنها را به عنوان شاعر می‌شناسیم؛ از این رو از وجه قرآنی و دینی آنها غافل می‌مانیم و این موارد در حاشیه قرار می‌گیرد و شاعرانی چون حافظ، عطار، بیدل و مولانا قبل از اینکه شاعر باشند، دین‌پژوه، مفسر و تئوریسین دینی بودند و بررسی زندگی و آثار آنها نشان می‌دهد که آنها نظریه دینی داشتند.
ضرورت بررسی بزرگان شعر و ادب از زاویه قرآن‌پژوهی
اسماعیلی تأکید کرد: ضرورت دارد که ما از زاویه یک دین‌پژوه، قرآن‌پژوه و عالم دینی بزرگان شعر و ادب فارسی را بررسی کنیم؛ چرا که آنها در زمان خود، کرسی تدریس داشته و شاگردانی را تربیت کرده‌اند و وعظ و موعظه کرده و علوم دینی را تدریس می‌کردند.
وی در ادامه تعداد آثار عطار نیشابوری را مورد اشاره قرار داد و افزود: در رابطه با تعداد آثار عطار گاهی غلو کرده و آن را بین 90- 140 اثر دانسته‌اند، اما آنچه که یقیناً مربوط به عطار است، «الهی‌نامه»، «اسرارنامه»، «مصیبت‌نامه» و «منطق‌الطیر» است و یکی از آثار منثور و برجسته وی «تذکرةالاولیا» است که زندگی‌نامه 96 نفر از اولیاء، مشایخ و عرفای دینی را در این کتاب روایت کرده و این نشانگر تعلق خاطر وی به علما و عرفا و از جنس عالمان دینی بوده و با آنها حشر و نشر داشته است.
