تدبیری برای رفع اختلاف در استهلال اندیشیده شود/ تبیین دلیل اختلاف مراجع

حجت‌الاسلام والمسلمین فلاح‌زاده، رئیس مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) با اشاره به آیه شریفه «یَسْأَلُونَکَ عَنِ الأهِلَّةِ قُلْ هِیَ مَوَاقِیتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ»(بقره/189) گفت: یکی از مسایل مهم مرتبط با مسایل عبادی، پدیده استهلال است که در اول و آخر هر ماه رخ می‌دهد و اختصاص به ماه رمضان هم ندارد، ولی در این ماه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا گرفتن روزه در ابتدای ماه مبارک و نگرفتن آن در انتهای این ماه واجب است.

فلاح‌زاده تصریح کرد: از عصر معصومان(ع)، سیره بر این بوده است که استهلال می‌کردند و از طرفی دریافت فضیلت شب قدر که برتر از هزار ماه است، برای مردم در هر دوره‌ای از اهمیت ویژه برخوردار بوده است و مردم مقید بودند که این شب جابه جا نشود، هر چند با احتمال قوی آن را انجام دهند.

رئیس مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی به طرق فقها در اثبات اول ماه عنوان کرد: اختلاف در اعلام اول و آخر ماه به اختلاف در این طرق باز می‌گردد.

طرق مختلف در اثبات رویت هلال

وی ادامه داد: براساس فتاوای مراجع، یکی از راه‌ها این است که فردی خودش هلال را در افق ببیند که در این صورت قطعی خواهد بود. همچنین یکی از طرق این است که دو نفر عادل، شهادت بدهند که خودشان ماه را دیده‌اند، البته شهادت بر شهادت کفایت نمی‌کند و باید دو نفر خودشان دیده باشند.

فلاح زاده گفت: راه دیگر این است که عده‌ای هرچند عادل نباشند، ولی از گفته آنان اطمینان حاصل شود که ماه دیده شده است، البته برخی در این مورد یقین به دیدن را مطرح کرده‌اند و راه دیگر برای اثبات این موضوع نیز یقین و اطمینان به گفته منجمان، مراجع تقلید و دفاتر آنان برای مکلف است.

وی تصریح کرد: اگر اول ماه ثابت باشد، احتساب 30 روز بعد از آن و حکم ولی امر و حاکم شرع دیگر راه‌ها برای اثبات آخر ماه است.

وی به تفاوت فتاوای مراجع در این خصوص اشاره و اظهار کرد: اختلاف ناشی از از اصل رؤیت است که آیا باید با چشم عادی دیده شود یا با تلسکوپ و چشم مسلح هم رویت هلال اثبات می‌شود. موضوع دیگر این است که اگر در یک منطقه‌ای هلال دیده شود، برای مناطق دیگر کفایت می‌کند یا نه و این دو مبنا باعث اختلاف در فتاواست.

استهلال جزء امور مستنبطه است

این محقق حوزوی با بیان اینکه این مسئله جزء موضوعات مستنبطه است و فقیه باید براساس آن فتوا بدهد، گفت: اگر کسی با چشم مسلح محدوده هلال را رصد کرد و بعد با چشم غیرمسلح آن را دید، همه مراجع می‌گویند برای اثبات دیدن هلال کفایت می‌کند، ولی در استفاده از ابزاری مانند تلسکوپ برای دیدن ماه اختلاف وجود دارد.

فلاح‌زاده عنوان کرد: تکلیف مقلدان در هر صورت روشن است و باید براساس فتوای مرجعشان برای افطار یا عدم افطار روزه آخر ماه اقدام کنند؛ اگر مرجعی چشم مسلح را ملاک نمی‌داند و با چشم عادی نیز رؤیت ماه مسلم نیست، مکلف باید براین اساس عمل کند.

وی با اشاره به برخی جوسازی‌ها و تبلیغاتی که در این باره می‌شود، تاکید کرد: تبلیغات، جوسازی و شایعه‌سازی علیه مقلدان یک مرجع، جایز نیست و هر کس موظف است طبق نظر مرجعش عمل کند و عمل به آن نیز دقیقا مانند عمل به نسخه‌های مختلف پزشکان مختلف برای بیماران است و هیچ کس، فرد دیگری را برای استفاده از نسخه پزشک سرزنش نمی‌کند.

فلاح زاده با بیان اینکه کسانی مانند رهبر معظم انقلاب اسلامی دیدن با چشم مسلح را کافی می‌دانند، تصریح کرد: موضوع دیگر در این باره حتمی بودن اتحاد افق در نزد برخی مراجع است و اگر اتحاد افق وجود داشت، دیدن ماه در یک منطقه را به همه آن منطقه تعمیم می‌دهند، برخی اتحاد در شب را کافی می‌دانند و برای کل آن نیمکره که شب بوده تعمیم می‌دهند. همچنین برخی نیز رؤیت در یک منطقه را برای کل جهان قابل تعمیم می‌دانند که مرجع طرفدار این نظر بسیار اندک است.

جوسازی جایز نیست

وی ادامه داد: گاهی مواقع برخی از شهرهای دور و کشورهای همسایه سؤال می‌کنند که در هنگام اعلام عید، تکلیف ما چیست؟ در اینجا ملاک همان طور که گفته شد، نظر مرجع تقلید است و مکلف باید نظر مرجعش را بداند که ملاک او دیدن با چشم مسلح است یا خیر و اگر نظر مرجع او برخلاف مطلب اعلام شده است، باید روزه را بگیرد، ولی نباید به جوسازی و تبلیغ علیه دیگران بپردازد.

رئیس مرکز موضوع‌شناسی احکام فقهی بیان کرد: در طول سال، بر برخی افراد که روزه نذری و قضا و ... دارند روزه گرفتن واجب است. آیا دیگران که روزه نمی‌گیرند علیه آنان تبلیغ و جوسازی راه می‌اندازند؟ بنابراین این چیزی که برخی مواقع دیده می‌شود، درست نیست.

وی افزود: در بحث حج، وقتی مفتیان سنی فتوایی می‌دهند، بسیاری از فقهای ما فرموده‌اند که از حکم آنان تبیعت کنید با اینکه مفتی سنی نظری داده و بر آن اساس مردم به عرفات و منی و ... می‌روند.

یک پیشنهاد

فلاح زاده در خاتمه تاکید کرد: من پیشنهادی دارم و آن اینکه تدبیری اندیشیده شود که این اختلافات به حد اندک برسد، زیرا اعلام سه روز به عنوان عیدفطر برای شیعیان در نقاط مختلف جهان زیبنده نیست؛ البته دو روز اختلاف به نحوی قابل تامل است، اما اینکه در برخی سال‌ها سه روز اختلاف در عید وجود داشته باشد، مناسب نیست و باید از سوی بزرگان تدبیری برای این کار اندیشیده شود.