پیش‌نویس سند طرح ملی حفظ قرآن بررسی شد
گروه فعالیت‌های قرآنی: در نشست ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن که عصر روزگذشته برگزار شد، ضمن بررسی پیش‌نویس «سند طرح ملی حفظ قرآن» قرار شد کارگروهی برای انطباق پیش‌نویس این سند با سایر اسناد بالادستی تشکیل شود.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست ستاد راهبری حفظ قرآن کریم، عصر یکشنبه، 19 مردادماه در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی، سیدعلی سرابی، قائم مقام شورای عالی قرآن، محمدحسین محمدزاه، مدیر رادیو قرآن، حجت‌الاسلام کوششی، مدیرعامل اتحادیه مؤسسات قرآنی مردم نهاد، حسن محمدی، مدیرعامل اتحادیه تشکل‌های قرآن و عترت، حجت‌الاسلام طاهری، مدیرکل فرهنگی نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه‌ها، حجت‌الاسلام سیدمصطفی حسینی، نماینده حوزه علمیه قم در ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن، رحیم قربانی، رئیس مرکز قرآن و عترت سازمان بسیج دانشجویی کشور، حجت‌الاسلام محمد مشهدی، نماینده دفتر عقیدتی ـ سیاسی فرماندهی کل قوا در نیروهای مسلح، حجت‌الاسلام موسوی از سوی سازمان اوقاف و امور خیریه، مرتضی خدمتکار، مدیر اداره کل آموزش معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و محمد انجم‌شعاع برگزار شد.
این نشست به منظور بررسی دو دستور، بررسی پیش‌نویس «سند راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم» و ارائه گزارش مدیرعامل اتحادیه مؤسسات قرآن و عترت کشور در مورد فعالیت‌های انجام شده در زمینه حفظ قرآن کریم برگزار شد.
در ابتدای این نشست که از ساعت 18 تا 19:45 ادامه داشت، حجت‌الاسلام سیدمصطفی حسینی، نماینده حوزه علمیه قم در ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم، به بیان توضیحاتی در مورد فصول چهار تا هفتم پیش‌نویس سند راهبری حفظ قرآن کریم پرداخت.
بررسی فصل‌های چهارم تا هفتم پیش‌نویس سند
وی با اشاره به موضوعات فصولی که در جلسات گذشته این نشست به آنها پرداخته شده است، گفت: فصل‌های ابتدایی این سند مربوط به بحث معماری آن است، برخی از موضوعات به حدی گسترده هستند که خود به عنوان یک پروژه مطرح هستند و قابلیت پردازش بیشتر آنها وجود دارد. در معماری این طرح، ابتدا از شناخت و بررسی بایدها شامل آیات، روایات، سخنان مقام معظم رهبری، اسناد بالادستی و نظرات متخصصان و راه را آغاز کرده و همچنین با مطالعه هست‌ها نیازها را احساس کردهایم، امروز نقشه جامع و نقشه راه در ارتباط با حفظ قرآن کریم نداریم و سند مصوب و مدونی در این زمینه تهیه نشده است. بیشتر آن ایده و آرزویی است که در ارتباط با حفظ قرآن کریم وجود دارد. یک شعار است که باید 10 میلیون حافظ قرآن داشته باشیم و علاوه بر آن به حفظ قرآن کریم بپردازیم.
نماینده حوزه علمیه قم در ستاد راهبری حفظ قرآن کریم تصریح کرد: از آنجایی که خط مشی در این زمینه ترسیم نشده است، نه وظایف دستگاه‌ها در ارتباط با این موضوع ترسیم شده و نه کارهایی که دارد انجام می‌گیرد، آن هم افزایی لازم را دارد. با توجه به اینکه از بررسی بایدها و هست‌ها به این رسیده‌ایم که باید سند راهبردی حفظ قرآن کریم ترسیم شود، در معماری این سند ابتدا فلسفه وجودی و پس از آن هم ارزش‌ها، چشم انداز، اهداف کلان، بررسی قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها و در نهایت به راهبردهای کلان رسیده‌ایم.
تقسیم کار بین دستگاه‌ها گام دوم سند
حجت‌الاسلام حسینی اظهار کرد: گام دومی که بعد از این مرحله باید اتفاق بیفتد تدوین برنامه‌ها و تقسیم کار بین دستگاه‌ها است و گام سوم نیز اجرا، نظارت و ارزشیابی است. در گام اول که گام تثبیت است، فلسفه وجودی این سند را مورد بررسی قرار داده‌ایم و بعد از آن هم چشم اندازها، اهداف کلان، بررسی فرصت‌ها، قوت‌ها، ضعف‌ها و تهدیدها و راهبردهای کلان مورد بررسی قرار گرفته است. مدل اجرایی این مرحله نیز به طور کامل در سند ترسیم شده است.
وی با بیان اینکه در این پیش نویس تأکید کردهایم که سند راهبردی یک خط مشی است، بیان کرد: ابتدا با توجه به مقالات و منابع موجود در این زمینه به چیستی، چرایی و چگونگی تدوین این خط مشی پرداخته‌ایم. علاوه بر نظراتی که در این جلسه توسط حاضران مطرح می‌شود قرار بر این شده است تا اعضای نشست، نظرات خود را به صورت مکتوب در مورد این سند به دبیرخانه ارسال کنند.
نماینده حوزه علمیه قم در ستاد راهبری حفظ قرآن کریم در ادامه به بیان برخی ویژگی‌های کلی خط مشی عمومی پرداخت و یادآور شد: زمانی که سند راهبری حفظ قرآن کریم به عنوان یک سند ملی تصویب شود، هم در تصویب قوانین می‌توان از آن استفاده کرد و هم در تصویب قوانین جدید می‌تواند اثرات خود را بگذارد. فرایند خط مشی‌گذاری در این سند در شش مرحله مشخص شده است.
ترسیم اهداف سند در سه الگو
حجت‌الاسلام حسینی گفت: اهداف سند راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم در سه مدل و فضا ترسیم شده است، اولین فضا مربوط به ساماندهی فعالیت‌های آموزشی حفظ قرآن، دومین فضا مربوط به فرهنگ‌سازی آموزش حفظ قرآن و سومین مدل نیز نظام سازی به معنای ایجاد زیرساخت لازم برای حفظ قرآن است، همان اتفاقی که در کشور ما تاکنون رخ نداده است. براساس این سه محور و رویکرد چشم‌اندازی در این پیش نویس در نظر گرفته شده است.
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام حمید محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی با بیان اینکه برای حفظ قرآن کریم سه قرارگاه عملیاتی در نظر گرفته شده است، گفت: قرارگاه دانش‌آموزی و فرهنگیان را وزارت آموزش و پرورش در اختیار گرفته است، قرارگاه دانشجویان و دانشگاهیان را نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها در اختیار دارد و قرارگاه سایر اقشار را وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحویل گرفته است.
حجت‌الاسلام محمدی افزود: فراتر از این قرارگاه سه گانه شورای راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم قرار دارد. این در دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز آمده است، قوانین، اقدامات و سیاست‌های مشترک در این شورا در حال راهبری است، مخاطب قرارگاه سایر اقشار 40 میلیون نفر، مخاطب قرارگاه دانشجویی و دانشگاهیان چهار میلیون نفر و مخاطب قرارگاه دانش آموزی و فرهنگیان نیز 13 میلیون نفر است که مجموعاً 57 میلیون نفر مخاطب طرح ملی حفظ قرآن کریم خواهند بود.
دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی همچنین تصریح کرد: کلیدی‌ترین مخاطبان ما دانش‌آموزان هستند و در واقع گلوگاه کار بخش دانش‌آموزی است که در اسناد باید به این امر توجه شود.
لزوم توجه ویژه به چالش‌ها در سند طرح ملی حفظ قرآن
حجت‌الاسلام حسینی، نماینده حوزه علمیه قرآن در ستاد راهبری حفظ قرآن کریم در ادامه در مورد بخش‌های مختلف سند پیش نویس طرح ملی حفظ قرآن کریم افزود: یکی از موضوعات که باید به آن توجه ویژه شود چالش‌های اجرای خط مشی عمومی است. در یکی از جلسات کارشناسی یکی از اساتید پرسید اگر این سند به تصویب برسد دیگر در زمینه حفظ قرآن مشکلی نخواهیم داشت؟ با توجه به اینکه در مقام تصویب سند به چالش‌های اجرای سند نیز توجه شده است، در اینجا به صورت مفصل به چالش‌های مرحله اجرا نیز توجه کرده و به آن پرداخته‌ایم.
وی تصریح کرد: چالش‌هایی که در این سند به آنها اشاره شده است یا در مقام هدف‌گذاری و تعیین خط مشی و یا چالش‌های حقوقی هستند، روشن نبودن خط مشی، تعدد اهداف، پیش‌بینی نادرست از اجرایی بودن، انحرافات ناشی از زدوبندهای سیاسی، عدم انعطاف در خط مشی، جزئی‌نگری، تضاد و تناقض و ... از جمله چالش‌هایی است که در این سند مورد اشاره قرار گرفته‌اند. چالش‌های مربوط به مجریان یکی دیگر از مواردی است که در بحث چالش‌ها مورد بررسی قرار گرفته است.
نماینده حوزه علمیه قم در ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم با بیان اینکه چالش‌ها باید در زمان تنظیم برنامه‌ها که گام بعدی است، برداشته شوند، اظهار کرد: یکی دیگر از چالش‌ها مربوط به حوزه شرایط محیطی است که از جمله آن می‌توان به بالا بودن میزان تغییرات گروه‌های هدف اشاره کرد. ضمن اینکه بخش دیگری از چالش‌ها هم مربوط به انتخاب نامناسب ابزارها است.
تعیین 15 ضرورت و فلسفه وجودی در فصل ششم سند
حجت‌الاسلام حسینی در ادامه به بررسی فصل ششم پیش نویس سند راهبری حفظ قرآن کریم پرداخت و گفت: این بخش به معرفی سند راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم می‌پردازد. در این فصل ابتدا فلسفه وجودی این سند و ضرورت‌هایی که تصویب چنین سندی را اقتضاء می‌کند برشمرده شده است در این بخش 15 ضرورت و فلسفه وجودی این سند را توضیح داده است. در ادامه نیز بیانیه ارزش‌ها ارائه شده است. شفاف بودن، قابل مشاهده بودن، مبنای رشد و یا عدم رشد افراد در سازمان، پنج حوزه‌ای است که بیانیه ارزش‌ها به آن پرداخته است. حدود 24 مورد را به عنوان ارزش‌های اساسی در تدوین سند راهبری حفظ قرآن ترسیم کردهایم.
در نظر گرفتن افق ایران 1404 در سند طرح ملی حفظ قرآن
وی در بخش دیگری از تشریح پیش نویس سند راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم، به بحث در مورد چشم‌انداز این طرح پرداخت و افزود: براساس این چشم‌انداز در افق ایران 1404 شرایطی در نظر گرفته شده است که از جمله آن می‌توان به مأنوس بودن عموم مردم با قرآن کریم با بهره‌مندی از حفظ و معارف قرآن، داشتن جایگاه نخست در عرصه فعالیت‌های قرآنی در سطح کشورهای اسلامی و بین‌المللی، دستیابی به نظامی کارآمد، اثربخش و منسجم در عرصه فعالیت‌های قرآنی و ... اشاره کرد. غیر از منشور توسعه فرهنگ قرآنی و حتی در خود منشور نیز چشم‌اندازی ترسیم نشده است، با توجه به اینکه تا به حال هیچ چشم‌اندازی برای فعالیت‌های قرآنی وجود نداشته است اینجا اشاره‌ای هم به آن مورد شده است.
نماینده حوزه علمیه قم در ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم تصریح کرد: یکی دیگر از مواردی که در این سند مورد بررسی قرار گرفته است اهداف کلان آن است، در اینجا صرفاً به دو هدف کلان اشاره شده است که اولین هدف، افزایش دانایی و شناخت مردم از قرآن و مورد دوم نیز تبیین و تحقق نظام فراگیر، کارآمد، اثربخش و سرآمد حفظ قرآن کریم است که در اینجا سه زیر مجموعه برای آن در نظر گرفته‌ایم.
بخش دیگری از پیش نویس سند راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم به ضعف‌ها، قوت‌ها، تهدیدها و فرصت‌ها اختصاص یافته است، حجت‌الاسلام حسینی در توضیح این بخش نیز گفت: این مقدمه‌ای برای ترسیم راهبردهای مناسب کلان و فرعی خواهد بود. وجود نهادها، سازمان‌ها و ارگان‌های قرآنی متعدد یکی از قوت‌ها در اجرای این سند عنوان شده است. از دیگر نقاط قوت اجرایی این سند می‌توان به وجود قوانین انگیزشی جهت حفظ قرآن کریم اشاره کرد. در بحث ضعف‌ها نیز که 40 مورد آن در این سند احصاء شده است می‌توان به عدم ثبات مدیریت در نهادهای قرآنی متولی امر و نداشتن آموزش نیروهای انسانی اشاره کرد.
حجت‌الاسلام حسینی همچنین در ادامه به بیان مصادیقی از فرصت‌ها و تهدیدهایی که اجرای سند را با مشکل مواجه می‌کنند پرداخت و اظهار کرد: از دیگر موارد مد نظر، بحث راهبردها است که برای تبیین آن جدولی را طراحی کردهایم که راهبردهای کلان سند از این جداول استخراج شده است. در ادامه راهبردهای کلان راهبردهای فرعی را در نظر گرفته‌ایم که خودش یک پروژه بسیار مفصل است. در ادامه آن نیز ارزیابی و نظارت مورد بررسی قرار گرفته است که در اجرای سند باید اتفاق بیفتند.
وی افزود: فصل هفتم پیش نویس سند طرح ملی حفظ قرآن کریم به بحث در مورد ساختار سازمانی و شرح وظایف ستاد راهبری پرداخته است. مدلی که در این سند مورد استفاده قرار گرفته است به این شکل است که ابتدا بایدها مورد بررسی قرار گرفته است.
تأکید بر تهیه مدلی جدید برای تنظیم اسناد در حوزه قرآن
در ادامه این جلسه رحیم قربانی، رئیس سازمان قرآن و عترت بسیج دانشجویی در سخنان کوتاهی با اشاره به اینکه چندین سال است در همه اسناد از یک مدل خاص استفاده می‌کنیم، گفت: باید تلاش کنیم اسناد خود را در چارچوب مدل‌های دیگری طراحی کنیم، به نظر من باید مدلی ویژه برای چنین اسنادی طراحی کنیم. حداقل در برنامه‌ریزی قرآنی از چنین مدل‌هایی استفاده نکنیم بهتر خواهد بود، باید خودمان را از چارچوب‌ها و مدل‌ها رها کنیم و از آن خارج شویم.
در ادامه نیز حسن محمدی، مدیرعامل اتحادیه تشکل‌های قرآن یادآور شد: باید فرصت‌ها، تهدیدها، قوت‌ها و ضعف‌ها را بشناسیم اما ترکیب آن در سند راهبردی نیاز به الگوی جدید دارد که ما این الگو را در دانشگاه‌ها داریم. یک سری از این الگوها از طریق برخی ابزار قابل احصاء است و برخی دیگر نیز ترکیبی است که باید از آن استفاده کرد.
سیدعلی سرابی، قائم مقام شورای عالی قرآن نیز در این جلسه در سخنانی با بیان اینکه در بحث مقدمات و مبانی کار خوبی در این سند صورت گرفته است، گفت: در بخش چشم انداز باید 10 ساله یا 20 ساله بودن آن مشخص شود و اگر 10 ساله است باید دید که یک برنامه 10 ساله می‌تواند به عنوان چشم انداز مطرح شود یا خیر، یکی از کارهایی که شورا حتماً باید انجام دهد این است که چشم انداز قرآنی کشور را ترسیم کند. در این چشم انداز یک بند یا بیشتر به حفظ قرآن مربوط شود چرا که یکی از فعالیت‌های توسعه‌زا حفظ قرآن است.
سرابی افزود: چیزی را به عنوان چشم‌انداز دیدن یعنی اینکه یک مجموعه از فعل و انفعالات و موجودی‌ها را از دور ببینیم، لذا ما وقتی به پیش‌نویس سند راهبردی نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم که چشم اندازها و چیزهایی که در نظر گرفته شده است به صورت کمی نیست بلکه کلی است. مقصود باید این باشد که مثلاً 20 سال آینده این مملکت را در این سند به صورت کلان دیده باشیم. به نظر من رهبر معظم انقلاب چشم انداز کلان ما را که همان تربیت 10 میلیون حافظ قرآن است مشخص کرده‌اند و این چشم انداز کمتر از 20 سال قابل احصاء نیست.
تشکیل کارگروهی برای انطباق سند با سایر اسناد
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی با تأکید بر اینکه کارگروهی تشکیل شود تا پیش نویس سند راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم را با اسناد شورا منطبق کند، گفت: تا یک ماه دیگر که نشست آینده ستاد راهبری حفظ قرآن تشکیل می‌شود باید این کارگروه جلسات خود را برگزار کرده باشد. سند نهایی که باید تهیه کنیم در حد 10 تا 20 صفحه است که در آن مبانی، اصول، راهکارهای کلان و اقدامات در سطح ملی دستگاه‌ها را گردآوری کرده تا در جلسات آینده ارائه و پس از آن در مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی مطرح شود.
همچنین مقرر شد تا این کارگروه متشکل از هفت عضو که شامل حجت‌الاسلام موسوی، نماینده سازمان اوقاف در ستاد راهبری حفظ قرآن، حجت‌الاسلام مشهدی، نماینده دفتر عقیدتی ـ سیاسی فرماندهی کل قوا در نیروهای مسلح، نماینده‌هایی از طرف حسن محمدی، مدیرعامل اتحادیه تشکل‌های قرآنی و نماینده‌ای هم از سوی حجت‌الاسلام کوششی، مدیرعامل اتحادیه مؤسسات قرآنی مردم نهاد، داشته باشد. همچنین قرار شد تا سایر اعضا نیز از سوی شورای توسعه فرهنگ قرآنی مشخص شوند.
ارائه گزارش اقدامات اتحادیه مؤسسات قرآنی در زمینه حفظ قرآن
در ادامه این جلسه حجت‌الاسسلام سیدحسین کوششی، مدیرعامل اتحادیه مؤسسات قرآنی مردم نهاد به ارائه گزارشی از فعالیت‌های صورت گرفته توسط این اتحادیه در زمینه حفظ قرآن کریم پرداخت و گفت: این گزارش در پنج فصل تنظیم شده است. فصل اول مربوط به طرح‌های آموزشی مربوط به حفظ قرآن کریم است که مشخصات کلی و اطلاعات آن ارائه شده است. شش طرح در این زمینه اجرا شده است.
وی افزود: اولین طرح مربوط به حفظ نیم جزء پایانی قرآن کریم است، آمار مربوط به این بخش 85392 نفر است، در بخش حفظ سوره‌های منتخب نیز 165 هزار نفر سوره‌های «الرحمن»، «حجرات» و «واقعه» را حفظ کرده‌اند که نزدیک به 100 هزار نفر آن مربوط به استان تهران بوده است. طرح آموزش حفظ سه ساله و پنج ساله کل قرآن را نیز داشته‌ایم که در نهایت در رشته حفظ کل قرآن کریم نزدیک به 200 نفر آموزش دیده و موفق به حفظ کل قرآن شده‌اند.
مدیرعامل اتحادیه مؤسسات قرآنی مردم نهاد تصریح کرد: در بخش حفظ موضوعی قرآن کریم غیر از طرح 1448 که امسال برگزار می‌شود 49190 نفر را آموزش داده‌ایم. بخش دیگر مربوط به دوره‌های تربیت معلم حفظ قرآن کریم است که در مجموع 329 دوره داشته‌ایم که 8225 نفر در این دوره‌ها تعلیم دیده‌اند. این دوره‌ها از سال 1389 تا 1393 برگزار شده است.
حجت‌الاسلام کوششی یادآور شد: بخش دیگری از دوره‌های آموزشی حفظ قرآن کریم مربوط به طرح ملی 1446 ،1447 و 1448 است در 1446 نزدیک به 105 هزار نفر، در 1447 بیش از 20552 و در طرح ملی 1448 نیز 8740 نفر آموزش‌های لازم را دیده‌اند. در مجموع در این طرح‌ها 194292 حضور داشته‌اند.
تربیت بیش از 650 هزار حافظ قرآن از سال 89 به بعد
وی بیان کرد: در مجموع در پنج رشته حفظ قرآن کریم 90 هزار و 13 نفر آمار حفاظ است. بیش از 300 مؤسسه از مجموعه مؤسسات ما به صورت ویژه فعالیت در زمینه حفظ قرآن کریم را انجام می‌دهند. آمار کلی در 14 آیتم مختلف 651 هزار و 351 نفر است که این تعداد مجموعه افرادی هستند که از سال 1389 تا سال 1393 موفق به حفظ قرآن کریم در بخش مؤسسات قرآنی شده‌اند. این آماری که ارائه شده است مربوط به 52 درصد موسسات است که 48 درصد دیگر آن نیز ارائه خواهد شد، اگر چنین شود قطعاً آمار بالاتر از این خواهد بود.
مدیرعامل اتحادیه مؤسسات قرآنی مردم نهاد در پایان در مورد تداخلاتی که در آمار اتحادیه مؤسسات و اتحادیه تشکل‌ها ممکن است وجود داشته باشد، نیز گفت: به طور کلی نزدیک به 60 مؤسسه در سطح کشور مجوزهای دوگانه دارند و اگر این تداخل هم وجود داشته باشد نمی‌تواند رقم بالایی از آمار را به خود اختصاص دهد.
در بخش پایانی این نشست مقرر شد تا نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه‌ها و بسیج دانشجویی گزارشی از عملکرد خود در زمینه حفظ قرآن کریم در جلسه آینده این ستاد که شهریورماه برگزار خواهد شد، ارائه دهند.
تأکید بر تشکیل سامانه ثبت اطلاعات حفظ قرآن
همچنین در پایان این نشست مقرر شد در مورد سامانه‌ای جهت ثبت اطلاعات تمام حافظان قرآن کریم در کشور تصمیم گیری شود.
