خساست از دیدگاه قرآن/ آفتی که کام خانواده‌ها را تلخ می‌کند
گروه اجتماعی: «خساست» حالتی است که انسان به‌جای اینکه در حد معتدل نیازهای خود و خانواده‌اش را برآورده کند و حقوق واجب اموالش مثل خمس، زکات و کفارات را بپردازد، بر خود، خانواده و دیگران سخت‌گیری کند و به قول معروف «نم پس ندهد».
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، «خساست» یکی از ویژگی‌هایی است که برخی افراد آن را دوست دارند و برخی از افراد نیز دوست ندارند، خساست باعث می‌شود در زندگی مشکلاتی به‌وجود آید.
خساست این است که انسان برای پول ارزش قائل باشد و سخت به پول وابسته باشد و همه معیارها را در قالب پول تعریف کند و در یک کلام خود و خانواده‌اش را در خدمت پول قرار دهد نه اینکه پول را در خدمت خانواده.
پس می‌توان گفت خساست حالتی است که انسان وقتی گرفتار این حالت شود، به جای اینکه در حد معتدل نیازهای روزانه خویش و خانواده‌اش را برآورده کند و حقوق واجب اموالش نظیر خمس، زکات و کفارات را بپردازد و اهل انفاق و کمک‌های مستحبی به دیگران نیز باشد، بر خود، خانواده و دیگران سخت بگیرد و به قول معروف «نم پس ندهد».
ریشه خساست در دوران کودکی
برخی روانشناسان معتقد هستند ریشه خساست به کودکی فرد برمی‌گردد و این خصوصیت در دو تا چهار سالگی می‌تواند در کودک ریشه بدواند، برخی نیز معتقدند خساست از پدر و مادر و اطرافیان به فرد می‌رسد و فرد با مشاهده خساست پدر و مادر و اطرافیان یاد می‌گیرد خسیس باشد.
همچنین دسته‌ای از روانشناسان انسان‌گرا معتقدند فرد اول می‌بیند بعد هم با اراده خود به‌عنوان یکی از ارزش‌ها آن را برای خودش تعریف می‌کند و به‌کار می‌گیرد.
خساست یک صفت روان‌شناختی است که اگر از حد خود بگذرد تبدیل به بیماری می‌شود و این نوع بیماری درمان قطعی نخواهد داشت.
دیدگاه قرآن در رابطه با بخل و خساست
خداوند در قرآن در تبیین صفت بخل می‌فرماید که این صفت در انسان به‌عنوان غریزه‌ای با جان آدمیان عجین شده است. چنان‌که در آیه ۱۲۸ سوره نساء در این باره می‌فرماید: «وَإِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِن بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًا فَلاَ جُنَاْحَ عَلَیْهِمَا أَن یُصْلِحَا بَیْنَهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ خَیْرٌ وَأُحْضِرَتِ الأَنفُسُ الشُّحَّ وَإِن تُحْسِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ اللّهَ کَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرًا؛ و اگر زنى از شوهر خویش بیم ناسازگارى یا رویگردانى داشته باشد بر آن دو گناهى نیست که از راه صلح با یکدیگر به آشتى گرایند که سازش بهتر است و[لى] بخل [و بىگذشت بودن] در نفوس حضور [و غلبه] دارد و اگر نیکى کنید و پرهیزگارى پیشه نمایید قطعاً خدا به آن‌چه انجام مىدهید آگاه است».
همچنین خداوند در آیه ۱۰۰ سوره اسراء می‌فرماید: «قُل لَّوْ أَنتُمْ تَمْلِکُونَ خَزَآئِنَ رَحْمَةِ رَبِّی إِذًا لَّأَمْسَکْتُمْ خَشْیَةَ الإِنفَاقِ وَکَانَ الإنسَانُ قَتُورًا؛ بگو اگر شما مالک گنجینههاى رحمت پروردگارم بودید باز هم از بیم خرج کردن قطعا امساک مىورزیدید و انسان همواره بخیل است».
همچنین خداوند متعال در آیه ۹ سوره حشر اصل را بخل و خست آدمی قرار می‌دهد و می‌فرماید که انسان به‌طور طبیعی موجودی آزمند، خسیس و بخیل است و تنها عده‌ای هستند که با مبارزه با این قوه غریزی و مهار آن می‌کوشند تا از شر آن مصون بمانند. از این رو می‌فرماید: «وَالَّذِینَ تَبَوَّؤُوا الدَّارَ وَالْإِیمَانَ مِن قَبْلِهِمْ یُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَیْهِمْ وَلَا یَجِدُونَ فِی صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِّمَّا أُوتُوا وَیُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَن یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛ و [نیز] کسانى‌که قبل از [مهاجران] در [مدینه] جاى گرفته و ایمان آوردهاند هر کس را که به‌سوى آنان کوچ کرده دوست دارند و نسبت به آن‌چه به ایشان داده شده است در دلهایشان حسدى نمىیابند و هر چند در خودشان احتیاجى [مبرم] باشد آن‌ها را بر خودشان مقدم مىدارند و هر کس از خست نفس خود مصون ماند ایشانند که رستگارانند».
همچنین در آیه 180 سوره آل‌عمران آمده است: «وَلاَ یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ یَبْخَلُونَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ هُوَ خَیْرًا لَّهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَّهُمْ سَیُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُواْ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَلِلّهِ مِیرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ؛ و کسانى‌که به آن‌چه خدا از فضل خود به آنان عطا کرده بخل مىورزند هرگز تصور نکنند که آن [بخل] براى آنان خوب است بلکه برایشان بد است به‌زودى آن‌چه که به آن بخل ورزیدهاند روز قیامت طوق گردنشان مىشود میراث آسمان‌ها و زمین از آن خداست و خدا به آن‌چه مىکنید آگاه است». همچنین در آیات 36 و 37 سوره نساء، 23 و 24 سوره حدید و 76 و 78 سوره قصص و آیه 38 سوره محمد(ص) به بخل و خسادت اشاره شده است.
راهکارهای قرآنی رهایی از بخل
قرآن برای رهایی انسان از صفت بخل در سوره آل عمران آیه ۱۸۰ از او می خواهد تا در حوزه شناختی تغییر اساسی در بینش و نگرش خود ایجاد کند و بر این باور باشد که خداوند مالک بر آسمان و زمین است و اوست میراث‌دار زمین و آسمان‌ها. توجه به غنای مطلق الهی در سوره محمد آیه ۳۸ و فقر ذاتی خود موجب می‌شود تا در رفتار خویش تجدیدنظر کرده و راه احسان را در پیش گیرد.
انسانی که بداند همه دارایی‌ها از آن خداست (نساء آیه ۳۷ و ۳۹) و مشیت الهی در توسعه روزی انسان‌ها نقش دارد (اسراء آیه ۲۹ و ۳۰) درک درستی از خیر و شر پیدا می‌کند، (آل عمران آیه ۱۸۰ و محمد آیه ۳۸) و به آسانی می‌تواند از منش و صفت بخل رهایی یابد.
بنابراین برای نجات از بخل و صفت‌های نادرستی از این دست بر انسان است که نخست به شناخت درستی از وضعیت و موقعیت خود در هستی دست یابد و بفهمد که چه کسی است و در چه مقامی نشسته است آن‌گاه درمی‌یابد که خداوند است که مالک هستی است و او تنها کسی است که دارای غنای ذاتی است و همگان در فقر ذاتی بسر می‌برند و اینکه خدا عالم به همه امور است (نساء آیه ۳۷ تا ۴۰) و مشیت و اراده اوست که کسی را فقیر و یا ثروتمند می‌سازد. این‌گونه است که انسان با تغییر در بینش و نگرش خود می‌تواند در منش خود نیز تغییر ایجاد کرده و به کنترل و مهار خصلت ذاتی حرص بپردازد و رفتار خود را از بخل به احسان و نیکوکاری مبدل سازد.
از جمله عوامل زمینه‌ساز بخل و خساست می‌توان به بی‌توجهی انسان به مالکیت و بی‌نیازی مطلق الهی، جهل، تکبر و فخرفروشی اشاره کرد.
مشکل در عدم تعادل است
کوشکی، از روانشناسان لرستانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا در خصوص صفت خساست گفت: نباید در خرج کردن افراط و تفریط داشته باشیم؛ چراکه هر دوی آن‌ها می‌تواند مشکل‌ساز شود. فرد باید برای مخارج زندگی‌اش حساب و کتاب داشته باشد و خود را از ضرورت‌های زندگی محروم نسازد.
خساست فرد خسیس مدام به وی گوشزد نشود
وی با بیان اینکه خساست درمان قطعی ندارد، اضافه کرد: برای اینکه یک فرد را متوجه خساستش کنیم لازم نیست مدام این خساست را به او گوشزد کنیم؛ چراکه منجر به این می‌شود که فرد خسیس همچنان بر خساست خود پافشاری کند.
این روانشناس در بیان ویژگی‌های فرد خسیس گفت: فرد خسیس کسی است که هر چیزی اگر به پول ختم شود مدام درباره‌اش غُر می‌زند که در چنین مواردی باید به فرد خسیس اجازه داد خودش انتخاب کند.
کوشکی با بیان اینکه خساست می‌تواند به‌عنوان یک آفت کام خانواده‌ها را تلخ کند، تصریح کرد: افراد باید سعی کنند در زندگی مدیریت داشته باشند و از ولخرجی و یا خساست‌های بی‌مورد پرهیز کنند.
این کارشناس مسائل خانواده ادامه داد: از دیگر ویژگی‌های افراد خسیس این است که خساست آن‌ها تنها پولی و مادی نیست بلکه آن‌ها حتی در کارهای معنوی و ارتباطات اجتماعی نیز خساست می‌ورزند؛ البته باید توجه داشت هر کسی که خرج نکند نباید دال بر خساست وی گذاشت گاهی اوقات فرد از نظر مالی در تنگنا قرار دارد.
کوشکی با یادآوری اینکه افراد خسیس انتقادپذیر نیستند و در برابر کوچک‌ترین انتقاد بلافاصله موضع‌گیری می‌کنند، گفت: افراد خسیس مدام برای پول درآوردن حرص و ولع دارند و این افراد به دلیل خساست تنها می‌مانند؛ لذا این تنهایی منجر به افسردگی در آن‌ها می‌شود.
ضرورت پرهیز از مقابله به مثل با فرد خسیس
وی افزود: خانواده‌هایی که با افراد خسیس در ارتباط هستند نباید با افراد خسیس مقابله به مثل داشته باشند، در خریدها سعی کنند با آن‌ها مشورت شود.
کوشکی گفت: زنی که شوهرش خسیس است سعی کند با همسرش به خرید نرود؛ چراکه خساست وی به هنگام خرید باعث منجر به مشاجره و در نتیجه ایجاد کدورت بین آن‌ها می‌شود.
وی با بیان اینکه خساست با پول جمع کردن متفاوت است، اظهار کرد: اگر نیاز داریم به‌جای خرج کردن جمع کنیم آن خساست نیست؛ چراکه خساست بار معنایی دارد.
افراد خسیس را نباید به‌خاطر خساست مسخره کرد
این کارشناس مسائل خانواده با تأکید بر اینکه نباید افراد خسیس را مسخره کرد؛ چراکه اگر آن‌ها را مسخره کنیم رفتار آن‌ها شدیدتر می‌شود، یادآور شد: توصیه‌ای که به مردان خسیس می‌شود این است که در کارهایی مثل خرید غذا، لباس و ظرف که مختص به زنان است ورود پیدا نکنند و اجازه دهند مدیریت این قبیل کارها با زنان باشد؛ چراکه اگر خرید و خرجی خانه از زن گرفته شود زن به این نتیجه می‌رسد که کلفتی بیشتر نیست در نتیجه نسبت به زندگی‌اش دلسرد می‌شود.
کوشکی با بیان اینکه خساست رگه‌های خانوادگی دارد، گفت: این قبیل افراد از وقتی که چشم باز کرده‌اند دیده‌اند که خساست یک ارزش است؛ لذا باید تلاش شود به تدریج این رفتار در وی تعدیل شود و برایش جا بیفتد که خساست ضرر دارد.
حجت‌الاسلام یوسف رنجبر، مسئول تعلیم و آموزش سپاه پلدختر در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا اظهار کرد: یکی از علت‌های اصلی ایجاد خساست در افراد، حس تملک آن‌ها بر اموال و دارایی خود است به حدی که فرد حاضر نیست حتی اشیا و وسایل قدیمی خود را به دیگران ببخشد.
وی افزود: افرادی که خسیس هستند هرگز سود و منفعتی به دیگران نمی‌رسانند زیرا معتقدند اموال خود را از دست می‌دهند.
رنجبر با اشاره به اینکه قناعت کردن با خسیس بودن کاملاً متفاوت و عکس هم هستند، تصریح کرد: برخی بر این باورند که اگر من از اموال خود حفظ می‌کنم به این علت است که قانع هستم و احتیاجی به کمک دیگران ندارم که این باور کاملا اشتباه است.
مسئول تعلیم و آموزش سپاه پلدختر با بیان اینکه انسان در مواردی که توانایی احسان کردن را دارد داشته‌های خود را از دیگران دریغ نکند، ادامه داد: این در حالی‌است که افرادی با وجود داشتن ثروت و یا بهره‌مندی از توانایی در امور مختلف نسبت به احسان دیگران خساست به خرج می‌دهند .
وی ادامه داد: بخل و خساست یکی از بدترین و مذموم‌ترین اخلاق در روایات اسلامی است. روایات زیادی در مورد این اخلاق زشت وجود دارد و امام رضا(ع) نیز در روایات متعددی چنین افرادی را مذمت و سرزنش کرده‌اند. نخستین کسى که وارد آتش مى شود، ثروتمندى است که حقوق مالى خود را ادا نکند.
رنجبر در پایان خاطرنشان کرد: اگر کسی از خصلت زشت خساست رنج می برد، راه درمان آن انفاق و بخشندگی است. در ابتدای امر، این کار سخت است، ولی کم‌کم آسان می‌شود و به‌تدریج تبدیل به یک سنت حسنه در انسان می‌شود.
