نقاط تمایز جلد ۳۳ تفسیر تسنیم/ دلیل نیامدن «بسم الله» در سوره توبه

حجت‌الاسلام و المسلمین حسین شفیعی، مدیر گروه تفسیر ترتیبی بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی إسراء در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، با اشاره به انتشار جلد سی‌وسوم تفسیر تسنیم، گفت: مستحضر هستید که حضرت آیت‌الله جوادی آملی نزدیک به 30 سال است که در حوزه تفسیری را شروع کرده‌اند که بعدها این تفسیر تنظیم و تدوین شد و به اسم تفسیر تسنیم که زیر نظر خود حضرت ایشان تدوین می‌شد، چاپ شد و در اختیار محافل علمی و قرآن‌پژوهان قرار گرفت.
شفیعی با اشاره به آغاز تدوین مباحث تفسیری آیت‌الله جوادی آملی در قالب تفسیر تسنیم از سال 73، گفت: ایشان این تفسیر را ابتدا به صورت تدریس در حوزه شروع به کار کردند و بعدها در حدود سال 73 به بعد شروع شد به تنظیم و تدوین و تا به حال 33 جلد از این تفسیر چاپ شده است و مجلدات بعدی هم در دست تدوین است.

تفسیر 48 آیه در جلد 33 تسنیم
وی با اشاره به جلد 33 که به تازگی منتشر شده است، گفت: این جلد با فهارس فنی و مفید آن 668 صفحه دارد و حاوی تفسیر آیات پایانی سوره انفال، یعنی آیات 64 تا 75، و 37 آیه سوره توبه است. در این جلد در پایان سوره انفال خود حضرت استاد جمع‌بندی‌ای از سوره انفال دارند و عصاره مباحث مطرح شده در سوره انفال و جمع‌بندی مسائلی را که در آن جا مطرح شده است آورده‌اند و بخشی نیز به پیشگفتار سوره توبه اختصاص یافته است.
مدیر گروه تفسیر ترتیبی بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی إسراء افزود: این جلد که جمعاً در آن 48 آیه تفسیر شده است توسط آقایان محمد فراهانی و آقای حسین اشرفی تنظیم و تدوین شده است.
وی با اشاره به دو نکته متمایزکننده این جلد از سایر مجلدات تسنیم، بیان کرد: یکی از این‌ها عصاره و جمع‌بندی سوره انفال است که تقریباً در بین جلدهای قبلی بی‌سابقه است و این که عصاره و جمع‌بندی سوره بعد از تفسیر سوره آورده شود فقط در این جلد و در مورد سوره انفال انجام شده است. دیگری نیز بحثی است درباره نیامدن «بسم الله» در ابتدای سوره توبه که از صفحه 200 این جلد شروع می‌شود و تا صفحه 210 ادامه دارد.

بحثی در باب نیامدن «بسم الله» در ابتدای سوره توبه
شفیعی با اشاره به این مطلب که بعضی از مفسرین عهده‌دار طرح این مسئله شده‌اند و این مسئله را در تفسیرشان مطرح کرده‌اند که چرا بسم الله در ابتدای سوره توبه نیامده است، عنوان کرد: بعضی گفته‌اند که سوره انفال و سوره توبه چون بین آن‌ها با «بسم الله» فاصله نشده است، مجموعاً یک سوره‌اند.
وی با اشاره به این که آیت‌الله جوادی آملی در این جلد وجوهی را که از ناحیه مفسرین برای نیامدن «بسم الله» در ابتدای سوره توبه بیان شده است در پنج وجه نقل کرده و این وجوه را نقد کرده‌اند، گفت: ایشان بیان کرده‌اند که آنچه در مورد نیامدن بسم الله در ابتدای سوره توبه گفته شده است وجوه درست نیست و وجهی را که خود ایشان پذیرفته است در پایان به عنوان وجه مختار از آن یاد شده است.
مدیر گروه تفسیر ترتیبی بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی إسراء با بیان این که از نظر آیت‌الله جوادی آملی وجوهی که برای «بسم الله» نداشتن سوره برائت گفته شده است هیچ کدام تام نیست، اظهار کرد: از نظر حضرت استاد بهترین دلیل این است که بگوئیم هر جا که «بسم الله» نازل می‌شد در آغاز سوره قرار می‌گرفت و در شروع این سوره کلمه «بسم الله» نازل نشده است. از سویی هم درست است که بر اساس اصلی کلی، پایان یافتن سوره پیشین و آغاز سوره پسین با نزول «بسم الله» بوده است اما این تنها راه نبوده است، بلکه تشخیص انقطاع سوره پیشین به آمدن «بسم الله»، راه غالبی بوده است و نه همیشگی. از این رو گاهی هم ممکن است که پیغمبر(ص) از راه دیگری از جبرئیل درباره پایان یافتن سوره قبلی خبری دریافت کرده باشد.
شفیعی ادامه داد: آیت‌الله جوادی ضمن تأکید بر این مطلب که ترتیب آیات و سوره‌های قرآن به دستور پیامبر اکرم(ص) بوده و بر همین اساس، به نظم الهی صورت گرفته است، در پایان یادآوری می‌فرمایند که ضرورت شروع هر سوره با «بسم الله» نه برهانی بر آن هست و نه دلیل نقلی داریم که باید هر سوره‌ای با بسم الله شروع شود تا ناچار باشیم که راه علاج را پیدا کنیم.
وی در این باره اظهار کرد: ایشان به این امر استناد می‌کنند که بخش در خور توجهی از خطبه‌ها یا خطابه‌های انبیاء در قرآن کریم بدون «بسم‌الله» نقل شده است و همراه با «بسم الله» نیست و فقط نامه حضرت سلیمان است که در سوره نحل آمده و با «بسم الله الرحمن الرحیم» شروع شده است؛ ولی خطبه‌ها یا خطابه‌های انبیاء در قرآن همراه با «بسم الله» نقل نشده است و بنابراین نه برهانی عقلی و نه دلیلی نقلی داریم که باید هر سوره‌ای با «بسم الله الرحمن الرحیم» شروع بشود تا بگوئیم که این سوره چون با «بسم الله» شروع نشده است جزء سوره انفال است.
شفیعی در پایان افزود: بنابراین همچنان که گفته شد یکی این بحث جلد 33 را از سایر مجلدات متمایز می‌کند و یکی هم این که در پایان درس سوره انفال حضرت استاد عصاره و جمع‌بندی‌ای از سوره انفال داشته‌اند که تنظیم شده و در این جلد قرار گرفته است و خود حضرت استاد هم مجدداً آن را رؤیت فرمودند و اگر جایی نقدی داشته اصلاح کردند و بعد به چاپ رسیده است.