قرائت «تدویر» غیرعلمی است

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) محمدباقر معرفت، عضو گروه علوم و فنون قرائات مجتمع عالی امام خمینی(ره) در یادداشت ارسالی به ایکنا به بررسی مسئله قرائت «تدویر» پرداخت و آن را غیرعلمی دانست.

متن این یادداشت به شرح ذیل است:

قرائت از چند منظر قابل تقسیم است: اختلاف، مقامات صوتی،  بخش‌خوانی، کلمه‌خوانی، آیه‌خوانی، ساده، لحن‌دار و غیره که در کتابی تک تک آنها را توضیح داده‌ام، اما مورد بحث ما، قرائت از منظر سرعت است که قرائت از نظر سرعت به سه دسته تقسیم شده است: تحقیق، تدویر و تحدیر.
اول: تقسیم قرائت از نظر سرعت: برای سنجش سرعت، باید حد بالا و حد پایین آن محاسبه شود، سرعت تُند، حَدر و سرعت کُند، تحقیق گذاشته‌اند و سرعت بین این دو تدویر است.
دوم: شاخصه سرعت: شاخصه سرعت، میزان کشش صداها است؛ بدین عبارت که هرچه میزان کشش صداها بیشتر باشد، سرعت قرائت کمتر و هرچه میزان کشش کمتر باشد سرعت قرائت بیشتر می‌شود، چرا که سرعت از مقوله کم است، در نتیجه بین کشش صداها و سرعت قرائت، رابطه عکس وجود دارد و هر چه کشش صدا کمتر، سریع‌تر به صدای بعد رسیده و بلعکس که کاملا منطقی است و سوم: قرائت تدویر که تعریف ندارد.

مسئله سرعت، نسبی است و نسبت به هر فردی، فرق می‌کند؛ چرا که اولا جنس صدای قاری در میزان کشش صداها اثر مستقیم دارد. مثلا عبدالباسط بنا به اینکه جنس صدای لطیفی دارد، کشش کمتر و مصطفی اسماعیل با جنس صدای متفاوت از عبدالباسط، کشش بیشتری دارد و ثانیا نمی‌توان برای حد بالا و حد پایین سرعت، سقفی مشخص و ثابتی تعریف کرد، از این رو حد وسطی هم برای آن قابل تصور نیست و قرائت تدویر، غیر علمی است.

تدویر قِسمی از قرائت تحقیق است و با کشش کمتر صداها

برخی اشکال می‌کنند که در کتاب‌های تجویدی از قرائت تدویر نام برده‌اند و کاربرد آن را توضیح داده‌اند که در جواب باید گفت: تدویر قِسمی از قرائت تحقیق است و با کشش کمتر صداها از این رو با توجه به مطالب گفته شده این کار کتاب‌های تجوید موجه نیست.

ترتیل و تقسیم قرائت

بنا به توضیحاتی که در ذیل کلمه ترتیل در آیات از ائمه علیهم السلام وارد شده است و توصیه مؤکد بر رعایت آن شده است، ترتیل مقسم است نه قسم، به عبارتی قرائت با هر سرعت، تُند و یا کُند، تحت عنوان ترتیل باید قرار بگیرد؛ چرا که شالوده و قوام قرائت، نظم و مرتب‌خوانی است، و سرعت اثر آنچنان در قوام قرائت ندارد مگر در میزان کشش صداها که آنهم ربطی به اصل و شالوده قرائت ندارد.
بعد از اینکه قرائت تدویر را از تقسیم قرائت قرآن خارج کردیم، به بررسی قرائت حدر از نظر روایات اهل بیت علیهم السلام و نکات دیگر می‌پردازیم.( 1. فروع کافی جلد 3 صفحه 306 باب بدء الأذان و الإقامة حدیث 26 قال الصادق علیه السلام: الأذان ترتیل و الإقامة حدر، ترجمه: اذان را شمرده شمرده بگو و منظم، اقامه را سریع، و حکمت آن به این بیان که أذان به تأنّی گفته شود چون إعلان است و فرصتی برای مأمومین تا خود را برای نماز مهیا کنند، ولی إقامة به سرعت گفته شود چرا که مأمومین آماده هستند و معطلی جایز نیست.
نکته: کلمه حَدر در غیر از این روایت، در هیچ روایت دیگری دیده نشد، لذا نمی‌توان به ادعای عده‌ای بر قرائت به سرعت حدر، چنین سرعتی را در قرائت تجویز کرد.)
2. اصول کافی جلد 2 صفحه 614 باب ترتیل القرآن بالصوت الحسن حدیث 1 قال امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام: و لا تکن همُّ احدکم آخر السورة، ترجمه: همت قاری این نباشد که به آخر سوره برسد و حکمت چنین فرمایشی آن است که کیفیت مطلوب است و کمیت جایگاهی ندارد و سرعت مربوط به کمیت است نه کیفیت و از این رو مردود است.
3. اصول کافی جلد 2 صفحه 617 باب فی کم یقرأ القرآن حدیث 2 فقال علیه السلام یا ابامحمد، کان اصحاب محمد صلی الله علیه و آله و سلم یقرأ احدهم القرآن فی شهر، ترجمه: امام صادق علیه السلام خطاب به ابامحمد کنیه ابو بصیر، می‌فرمایند: اصحاب محمد صلی الله علیه و آله و سلم قرآن را در یک دوره سی روزه تمام می‌کردند و حکمت آن همان عدم عجله در قرائت قرآن است که زمینه‌ای برای تفکر است.
4. هنر زمان‌بر است، هیچ کار هنری دفعتا ایجاد نشده است مثلا تابلوهای هنرمندان نقاش حداقل شش ماه به طول می‌انجامد یا بافتن یک فرش دستباف مدت‌ها زمان فرشبافان را به خود اختصاص می‌دهد آنگاه چگونه قابل قبول است که قرائت قرآن از این امر مستثنی باشد.
5. امر بر تفکر در قرآن، زمان می‌خواهد، و بدون شک زمان زیادی هم می‌خواهد.

پاسخ به یک اشکال

برخی اشکال کرده‌اند که در کتاب ابن جزری، برای قرائت حدر فایده بیان شده و آن دوره کردن محفوظات حافظین قرآن است از این رو قرائت حدر جایگاهی دارد و در جواب باید گفت: بحث در مورد قرائت است نه دوره کردن محفوظات حافظین قرآن که امر شخصی است. در نتیجه قرائت قرآن تنها با سرعت کم و یا مقداری بیشتر مورد سفارش قرار گرفته شده است و اگر بخواهیم تصویر درستی از آن را ارائه دهیم بدین صورت که قوام قرائت بر ترتیل و نظم و ترتیب است و نام دیگر آن تحقیق ولی گاهی با کشش بیشتر صداها که موجب ازدیاد سرعت می‌شود و نامش را ترتیل‌خوانی گذاشته‌اند و یا با کشش بیشتر صداها و نامش را تحقیق گفته‌اند و گاهی برای آموزش همانند قرائت خلیل حصری و گاهی برای مجلس همانند قرائات مجلسی قاریان به نام و در این تقسیم بندی نامی از قرائت تدویر و حدر دیده نمی‌شود.