اقتصاد اسلامی صرفا با حذف ربا از سیستم بانکی محقق نمی‌شود

ناصر الهی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه مفید، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بحث درباره وضعیت کنونی بانکداری اسلامی و موانع تحقق این موضوع پرداخت و اظهار کرد: بنده معتقدم برای رسیدن به بانکداری اسلامی، تنها وضع قوانین کفایت نمی‌کند و مسئله اصلی، جهان‌بینی حاکم بر رفتار و مختصات جامعه که خیلی با  با مختصات جامعه اسلامی تطبیق نمی‌کند، است.

حذف ربا به معنی بانکداری اسلامی نیست

وی ادامه داد: در جامعه اسلامی، انسان به جای سرمایه حاکمیت دارد اما در وضعیت فعلی به نظر می‌رسد که سرمایه حاکمیت دارد و انسان محکوم است؛ یعنی نوعی  خودباختگی به وجود آمده است و به فرمایش قرآن، انسان در گرو شیطان است و به نظرم تا زمانی‌که ما نتوانیم جامعه را از گرو شیطان خارج کرده و انسان را در حاکمیت قرار ندهیم هرگونه تلاشی برای تحقق بانکداری اسلامی یک تلاش عبث و ناکافی است.

الهی اظهار کرد: ما تلاش کردیم قوانین را به نحوی تغییر دهیم که در آن پدیده ربا تحقق پیدا نکند و اگر هم آن قوانین به آن صورتی که نوشته شده است عملی شود شاید ما چیزی به نام ربا در نظام بانکی نداشته باشیم ولی نداشتن ربا به معنای این نیست که ما می‌توانیم انتظار داشته باشیم مناسبات مالی ما در این جامعه می‌تواند اهداف اقتصای را محقق کند. بنده معتقدم وقتی‌که افراد به دنبال بانکداری اسلامی نباشند ما هرگونه که سیستم را طراحی کنیم بانکداری اسلامی تحقق پیدا نمی‌کند.

بیشتر معاملات صوری هستند

عضو هیئت‌علمی دانشگاه مفید در پاسخ به پرسشی درباره راهکارهای حل این مشکل اظهار کرد: اولین کاری که باید انجام دهیم این است که آحاد جامعه به دنبال ارتباط و تعامل با سیستمی باشند که در آن روح بانکداری اسلامی دمیده باشد؛ چراکه این قصه همانند رفتن مجنون به دیار لیلی است ولی شتری را که سوار شده است دارای بچه‌ای است که در شهر مجنون قرار دارد و مجنون هر وقت که مایل است به شهر لیلی نزدیک شود، هرگاه که غفلت می‌کند متوجه می‌شود که شتر به شهر خود برگشته و هیچ راهی پیموده نشده است و بنده معتقدم وضعیت بانکداری اسلامی هم همین‌گونه است.

وی افزود: ما انتظار داریم این سیستم بانکداری، ما را به سمت اهداف بانکداری اسلام که مواردی همانند تحقق عدالت، رشد و شکوفایی اقتصادی، مولدیت و ... است پیش ببرد اما اکنون هیچکدام تحقق پیدا نکرده و اقتصاد ما تبدیل به اقتصادی توخالی شده است که بیشتر به دنبال سفته‌بازی هستیم و اقتصاد پویایی لازم را پیدا نمی‌کند، درحالیکه شعار اصلی بانکداری بدون ربا  این بود که ما می‌خواهیم با واقعیت اقتصاد پیوند داشته باشیم و این واقعیت اقتصاد، میزان سود ما را تعیین کند اما در عمل مشاهده می‌کنیم که چنین چیزی تحقق پیدا نکرده است و بیشتر معاملات صوری و در لفافه است.

مطالبه عمومی برای بانکداری اسلامی وجود ندارد

الهی تأکید کرد: اکنون برخی عقود را مشاهده می‌کنیم که در ظاهر اسلامی اما در باطن ربوی هستند و بنده گمان می‌کنم که علت این امر، این است که ما تک‌بعدی عمل کردیم و باید به همراه قوانین، فرهنگ، اخلاقیات و جهان‌بینی جامعه را تغییر می‌دادیم اما هیچکدام از این موارد محقق نشد. اکنون تعبیری که می‌توان بکار برد این است که در بانکداری اسلامی هرگونه که عمل می‌کنیم باز مشاهده می‌کنیم کارکرد آن ربوی است و هیچ تغییری در آن به وجود نیامده است.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا در ایران مطالبه عمومی برای تحقق بانکداری اسلامی وجود دارد یا خیر؟ اظهار کرد: بنده معتقدم مطالبه عمومی وجود ندارد و این مطالبات بیشتر از جانب حاکمیت و به خاطر ایده‌هایی که در این زمینه وجود دارد، است و چنین افرادی هستند که تلاش‌شان بر این است که بانکداری را اسلامی کنند اما علت اینکه بنده می‌گویم مطالبه عمومی وجود ندارد این است که افراد هنگام دریافت تسهیلات هیچگاه نگران این نیستند که آیا در این قراردادی که منعقد می‌شود تا چه اندازه جای پای ربا، غرر و سایر فسادهای معامله وجود دارد؛ چون چنین نگرانی از جانب مردم به شدت وجود ندارد به نظرم این  مطالبه، مطالبه قشرهای خاص است.

وی در پاسخ به پرسشی درباره اینکه پذیرش عقود از جانب بیشتر افراد از سر ناچاری است اظهار کرد: بنده معتقدم در مواردی که مردم در عقود می‌توانند از طریق موجه و مشروع پیش بروند چنین دقتی را ندارند و البته شاید بدون بررسی تجربی با قاطعیت نتوان چنین نظری را تأیید کرد اما احساس بنده اینگونه است که این مطالبه آنچنان در میان مشتریان بانک به چشم نمی‌خورد ولی اگر این مطالبه وجود داشت می‌توانست انعکاس بیشتری در جامعه پیدا کند و بنده تاکنون چنین چیزی را مشاهده نکرده‌ام.