گسترش شعب بانکها عدالت توزیعی را مخدوش می‌کند
گروه اقتصاد: به گفته توکلی، استفاده بانکها از سرمایه مردم در راستای منافع شرکت‌های خاص و اقماری خود، به جای استفاده در جهت منافع عمومی باعث خدشه در عدالت توزیعی می‌شود.
محمدجواد توکلی، عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بررسی دلایل توسعه شعب بانکی در کشور پرداخت و اظهار کرد: یکی از چالش‌هایی که ما با آن مواجه هستیم، این است که علی‌رغم اینکه اقتصاد ما در رکود است و اوضاع تولید، مناسب نیست، تعداد شعب بانکی هر روز بیشتر می‌شود و این مؤسسات مکان‌های خوب شهر را برای ایحاد شعب انتخاب می‌کنند و رقابت کاذبی هم بین بانکها در ایجاد شعب اتفاق افتاده است.
ضعف بانک مرکزی در مقابله با گسترش مؤسسات
وی ادامه داد: مسلما یکی از معضلات این موضوع، این است که هزینههای بانکها را افزایش می‌دهد و برخلاف اینکه مدام گفته می‌شود بانکها باید به سمت بانکداری الکترونیک رفته و تعداد شعب را کاهش دهند اما روند فعلی معکوس است و مدام بر تعداد شعب بانکی افزوده می‌شود.
وی در پاسخ به پرسشی درباره دلایل گسترش نامتعارف شعب بانکی در سراسر کشور اظهار کرد: دلایل مختلفی را می‌توان برای این موضوع مطرح کرد که عمده‌ترین دلیل، وجود سود در این مؤسسات است و همانگونه که می‌دانیم، بانک یکی ازپرسودترین نهادها است؛ چراکه قدرت خلق اعتبار دارد و از این طریق می‌تواند درآمدزایی بالایی داشته باشد. ضعف بانک مرکزی، مورد دیگری است که زمینه افزایش بی‌رویه این مؤسسات را فراهم کرده است و البته این را هم باید گفت که برخی معتقدند ساختار بانک مرکزی به گونه‌ای است که ابزارهای مقابله با این امر را در اختیار ندارد.
ضرورت تعیین شاخص‌های استاندارد برای فعالیت بانکها
وی به وضعیت پراکندگی شعب بانکی در کشورهای غربی اشاره کرد و گفت: اگر بخواهیم به عنوان شاخص مطرح کنیم و در آمارهایی که بنده اخیرا مشاهده کردم، در کشورهای اروپایی یا براساس استانداردها معمولا برای تقریبا 1 میلیون دلار وجوه، حدود 3 شعبه وجود دارد ولی این آمار در ایران به حدود 67 شعبه می‌رسد و این نشان می‌دهد که فاصله بسیاری وجود دارد و آنگونه که خود بنده در بانک‌های کشور هلند مشاهده کردم، آنها به بانکداری الکترونیک روی آورده و بانکها دستگاه‌های خود‌پرداز زیادی را در مکان‌های متعدد شهر تعبیه کرده بودند که از این طریق می‌توانستند هم دریافت و هم واریز داشته باشند و فقط شعب مرکزی کار دریافت و پرداخت پول را انجام می‌دادند اما در ایران به دلیل هزینههای اضافی که این شعب ایجاد می‌کنند، بانکها به فعالیت‌هایی همانند سفته‌بازی، خرید و فروش سکه و ارز و... روی آورده‌اند که هزینههای اضافی را بر مردم تحمیل کند.
عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) تأکید کرد: وقتی اقتصاد ما در رکود است قاعدتا باید نظام بانکی هم در رکود باشد و اینکه بانکها سرِ پا هستند و می‌توانند این نرخ‌های اجاره را برای شعب پرداخت کنند، معلوم است که این عمل برای آنها بسیار سودآور است و به نظرم باید بانک مرکزی باید در این زمینه فعال‌تر عمل کرده و شاخص‌های استاندارد را دقیقا مشخص و به بانکها تکلیف کند.
عواقب تعدد شعب بانکی
توکلی درباره عواقب و راهکارهای مقابله با گسترش شعب بانکی اظهار کرد: متأسفانه ما بر روی شاخص‌بندی عدالت توزیعی، کم کار کردیم و یکی از مشکلاتی که چنین موضوعی پدید آورده، این است که اکنون بحث بنگاه‌داری بانکها مطرح شده است و فساد در این قضیه زیاد است و اگر کنترل‌ها صورت نگیرد، می‌تواند آسیب‌زا باشد. بانک مرکزی باید نظارت خود را افزایش دهد و شاید راحت‌ترین کار، این باشد که ما نظام دریافت و پرداخت را به برخی شعب خاص محدود کنیم؛ همانند کاری که کشورهای اروپایی انجام دادند و من معتقدم اگر این اتفاق بیفتد و از تجربه‌های نظام بانکی کشورهای دیگر استفاده کنیم، بسیاری از این مشکلات حل می‌شود.
وی افزود: به نظرم باید رقابت مخرب بین بانکها را کاهش داد. بانکها بر سر سپرده‌های مشتریان رقابت می‌کنند و بعد هم رقابتی در بحث اعطای سودهای بالاتر شکل گرفته که هزینههای اعطای تسهیلات بالا می‌برد و این بی‌ضابطگی‌ها باعث شده است بانکها با شعب زیاد برای اینکه هزینههای خود را پوشش دهند، وارد بازارهای سفته‌بازی شوند و بخشی از این اقدامات ناشی از هزینههای اضافی این شعب است و اگر این موضوع مدیریت نشود، هم باعث نابسامانی در نظام بانکی می‌شود و هم هزینههای بسیاری را به جامعه تحمیل می‌کند که ضرورتی هم در آن احساس نمی‌شود.
مقررات کنترلی مناسبی در نظام بانکی وجود ندارد
وی در پاسخ به این پرسش که این هزینه‌ها از کجا تأمین می‌شود و آیا بانک، این حق را دارد که با سپرده‌های مردم اقدام به گسترش شعب کند؟ اظهار کرد: این دغدغه‌ای است که می‌توان با عنوان عدالت توزیعی در نظام بانکی از آن یاد کرد که ما توجه چندانی به آن نداشتیم و به همین دلیل شاهد هستیم که بانکها به جای استفاده از سرمایه‌ها در راستای منافع عمومی، این سرمایه‌ها را در راستای منافع شرکت‌های خاص یا شرکت‌های اقماری خودشان مصرف می‌کنند و عدالت توزیعی مخدوش می‌شود و بنده دلیلش را این موضوع می‌دانم که ما مقررات کنترلی مناسبی نداریم.
عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) تأکید کرد: حتما باید در نظام بانکی که تا این اندازه می‌تواند سودزا باشد مقرات کنترلی و نظارتی حساسی وجود داشته باشد که بتوان این سیستم را کنترل کرد؛ چرا که ریسک فساد در چنین سیستمی زیاد است و اگر کنترل نشود می‌تواند مشکل‌زا باشد.
