«نذر کتاب»؛ طرحی برای رهایی کتابها از قفس کتابخانه‌ها
کانون خبرنگاران نبأ: مجری طرح نذر کتاب، با اشاره به مزایای این طرح در ترویج فرهنگ کتابخوانی گفت: مردم در این طرح یاد می‌گیرند که کتابی را که می‌خوانند در قفسه کتابخانه‌های منازل خود زندانی نکنند و برکات آن‌را با دیگران به اشتراک بگذارند.
به گزارش کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، کتاب و مطالعه که در دین اسلام بسیار برآن تأکید شده، به عنوان فعالیتی سازنده و موثر در زندگی، پیشرفت و بالندگی و تعالی بشر نقش مهم و بسزایی دارد. امروزه ضرورت توسعه فرهنگ کتابخوانی در تمامی کشورهای جهان در حدی است که مطالعه و کتابخوانی را به عنوان یکی از عوامل اصلی ارتقاء و رشد و شکوفایی فرهنگی معرفی می‌کند و آن را به عنوان یکی از اصلی‌ترین نیازهای انسان و جوامع مطرح می‌سازند.
با توجه به همین مسئله، چند سالی است که در کشور ما اقدامات زیادی در جهت فرهنگ‌سازی و ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی صورت گرفته است؛ اقداماتی نظیر اجرای طرح تعویض کتاب‌های کهنه با نو گرفته و یا آوردن کتاب توسط شهرداری به درب منازل و همچنین پخش و توزیع کتاب در مکان‌های عمومی شهر و اهدای کتاب از این جمله است.
می‌توان گفت، اهدای کتاب از سابقه‌ای طولانی در ایران برخوردار است. اهدای کتاب در گذشته به شکل اهدای کتابخانه‌های شخصی افراد به کتابخانه‌های عمومی و یا به صورت وقف تمام یا بخشی از اموال افراد خیر برای ساخت کتابخانه، به جهت ترویج فرهنگ کتاب و کمک به ارتقای سطح فرهنگی جامعه صورت می‌گرفته است؛ امروزه نوعی از این فرآیند به شکلی متمرکز، رسمی و با سازوکارهایی مشخص‌تر و اهدافی والاتر توسط مؤسسات انتشاراتی، افراد خیر و همچنین مساعدت‌های محدود دولتی با عنوان نذر کتاب مطرح شده است. طرح نذر کتاب به صورت مشخص و به عنوان طرحی فرهنگی ـ معنوی در چند سال اخیر به اجرا درآمده و از اهداف و رویکردهای ارزشمندی برخوردار است.
پیشینه طولانی نذر
«نذر» داراى پیشینه طولانی است و انسان در طول تاریخ از آن سود جسته و با نذر سعى کرده تا رضایت معبود خویش را در جهت تأمین نیازهایش جلب کند. در ایران باستان و در میان اعراب جاهلی، نذر و قربانی برای بتها و آتشکده‌ها وجود داشته و ریشه‌های خرافی فراوانی داشته است که خداوند در قرآن کریم با اشاره به آنها می‌گوید: «وَمَا أَنفَقْتُم مِّن نَّفَقَةٍ أَوْ نَذَرْتُم مِّن نَّذْرٍ فَإِنَّ اللّهَ یَعْلَمُهُ وَمَا لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنصَارٍ؛ هر چه انفاق کنید و یا به نذر صدقه دهید، همانا خداوند می‌داند و ستمکاران را در دو جهان یار و معینی نخواهد بود.» (بقره / 270)
اما پس از اسلام و در زمان پیامبر(ص) نذرها تنها برای جلب رضایت و خشنودی خداوند متعال انجام شده و این سنت الهی تاکنون نیز در میان مسلمانان جهان مرسوم مانده است و وفای به نذر از تاکیدات خاص اسلام و قرآن محسوب می‌شود . خداوند در قرآن کریم در این رابطه می‌فرماید: «یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ یَخافُونَ یَوْماً کانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیراً؛ آنان به نذر خویش وفا می‌کنند و از روزى که شر و عذابش گسترده است (قیامت) می‌ترسند». (انسان/7)
جای خالی نذرهای فرهنگی
نذر کتاب که در تداوم فرهنگ مذهبی نذر و فرهنگ اهدای کتاب در ایران شکل گرفته است، برای نخستین‌بار توسط انتشارات هزاره ققنوس در ماه محرم و با هدف ادای دین به فرهنگ عظیم عاشورا به اجرا درآمده و پس از گذشت 5 سال همچنان به کار خود ادامه می‌دهد. این انتشارات در نوبت اول، با رویکردی معنوی به توزیع نذری در قالبی فرهنگی به عنوان غذایی برای روح پرداخت و کتاب‌هایی با موضوع عاشورا در میان عزاداران حسینی و علاقه‌مندان به ادبیات عاشورا توزیع کرد و این رویداد آغازی برای ترویج نذر کتاب در جامعه بود.
طرح نذر کتاب
حاجیآبادی، مدیر انتشارات هزاره ققنوس در این باره بیان می‌کند: این طرح در واقع از سال 1388 به ابتکار این انتشارات آغاز شد. اولین سالی که این طرح را به انجام رساندیم در حدود سه یا چهار ناشر بودیم که نهایتا در حدود 10 عنوان کتاب ارائه کردیم ولی بحمدالله اکنون دوره نهم طرح در سال 93 در حال اجرا است.
وی در ارتباط با اهداف اولیه این طرح می‌گوید: یکی از اهدافی که این طرح بر مبنای آن به اجرا درآمد، ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی است و در واقع هنگامی که می‌گوییم کتابی نذر شده است به این صورت نیست که مثل قیمه و قرمه تنها برای یک نفر باشد، بلکه آن کسی که کتاب را به شکل نذری و رایگان دریافت می‌کند می‌بایست بعد از اینکه کتاب را مطالعه کرد و اگر نقد و نظری راجع به کتاب داشت روی آن نوشت، کتاب را به شخص دیگری بدهد.
متولی طرح نذر کتاب تصریح می‌کند: ما بارها دیده‌ایم که در مترو و اتوبوس وقتی یک نفر کتاب می‌خواند کسی که در کنار او نشسته است نگاه می‌کند ببیند که او چه کتابی می‌خواند و به اصطلاح سرک می‌کشد، این فرد می‌تواند کتاب نذری را بعد از اینکه تمام کرد به فرد کناری خود بدهد و بگوید که نذری است و نظر خود را هم بگوید تا آن شخص هم از کتاب و هم از نظر او استفاده کند و این چرخه ادامه پیدا کند تا حداقل پنج نفر کتاب را بخوانند.
طراحی برای رهایی کتابها از قفس کتابخانه
حاجیآبادی با اشاره به مزایای اجرای این طرح می‌گوید: از طرفی تازگی‌ها که بحث محیط زیست بیشتر مطرح است این طرح در واقع در راستای کمک به محیط زیست هم هست. همچنین مردم باید یاد بگیرند که کتابی را که می‌خوانند نبرند و در قفسه کتابخانه‌های منازل خود زندانی کنند. این اتفاقی است که در سال‌های خیلی دور هم رخ می‌داد. ما در دوران کودکی خود کتاب‌هایی را که می‌خواندیم به اطرافین خود می‌دادیم و کتاب‌های آنها را می‌گرفتیم و خواندیم.
این فعال فرهنگی همچنین آگاهی‌بخشی را از اصلی‌ترین بازخوردهای این طرح قلمداد می‌کند و عنوان می‌کند: یکی از خروجی‌های این طرح آگاهی‌بخشی به جامعه است. آگاهی بخشی به این معنا که حرف ما این است که تمامی ادیان الهی برای آگاهی بخشی آمده اند و اگر کتاب را به شکل یک رسانه در نظر بگیریم کمک خواهد کرد به آگاهی بخشیدن به مردم با توجه به اینکه اولین آیه ای هم که بر پیامبر(ص) نازل شد امر به خواندن بود.
حاجی آبادی ناآگاهی را دلیل اصلی وقوع حادثه عاشورا می داند و تصریح می‌کند: اگر مردم سال 61 هجری قمری امام زمان خود که امام حسین(ع) بود را می‌شناختند هیچ‌گاه حادثه عاشورا به‌وجود نمی‌آمد. در نتیجه می‌توان گفت که امام حسین(ع) را نه کوفیان کشتند، نه شمر و نه یزید؛ بلکه ناآگاهی مردم ایشان را به شهادت رساند و یکی از دلایلی که باعث حادثه عاشورا شد همین ناآگاهی و جهل مردم زمان نسبت به امام خودشان بود. در حالی که همین مردم چهار سال بعد با قیام مختار همراه شدند و فهمیدند که چه اشتباهی کرده‌اند و خون خدا را ریخته‌اند و به انتقام خون امام حسین(ع) برخاستند. اینها همان مردم بودند و از یک فضای دیگر و مکان دیگر نیامده بودند و تنها دلیلی که باعث تغییر رفتار و تفکر این افراد شد در واقع آگاهی آنها نسبت به مسائل بود و آگاهی‌بخشی یکی از اصلی ترین اهداف ما در اجرای این طرح است.
شیوه عملیاتی نذر کتاب
شیوه عملکرد در طرح نذر کتاب به این صورت است که ناشران و مولفان کتاب‌های خود را با 50 درصد تخفیف در اختیار ستادی به نام ستاد نذر کتاب قرار داده و ستاد پس از بررسی و کارشناسی آثار، موارد تأیید شده را به چرخه نشر و یا چرخه نذر وارد کرده و نسبت به میزان فروش با ناشران و مولفان تسویه حساب می‌کند. سپس خیرین از میان آثار تأییدشده، کتاب‌های مورد نظر خود را برای اهداء انتخاب می‌کنند و کتابها توسط خیرین و یا برگزارکنندگان در اختیار عموم مردم قرار می‌گیرد و در اماکن عمومی مثل مدارس، مساجد، کتابخانه‌ها، هیئت های مذهبی و سایر اماکن فرهنگی دیگر و همچنین مناطق محروم و دور افتاده قرار می گیرد.
افراد می‌بایست پس از مطالعه کتاب‌های نذری را به محل دریافت بازگردانده و یا به شخص دیگری بدهند تا مورد مطالعه اشخاص دیگری قرار بگیرد و البته پنجمین فرد صاحب کتاب خواهد بود.
حاجیآبادی در توضیح بیشتر طرح می‌گوید: شیوه اجرای این طرح به این صورت است که سه گروه با ما در این طرح مشارکت دارند؛ گروه اول ناشران و نویسندگان هستند که کتاب‌های خوب خود را در اختیار ستاد نذر کتاب می‌گذارند و ستاد هم با کمک چند نفر از نویسندگان کتابها را بررسی می‌کند و بهترین‌ها را از میان آنها که تازگی برای نذر انتخاب می‌کنند.
شناسایی 1500 خیر فرهنگی
وی در معرفی گروه دوم ادامه می‌دهد: گروه دوم خیرین فرهنگی هستند؛ این خیرین با خیرینی که ایام محرم نذری خوراکی می‌دهند و یا به هر حالت به جسم افراد خیر می‌رسانند، فرق دارند؛ اینها افرادی هستند که در کنار آن قیمه و قورمه‌ای خیراتی که غذای جسم است به فکر غذای روح و آگاهی مردم هستند و خودشان افراد فرهیخته‌ای هستند. ما چیزی در حدود 1500 خیر فرهنگی را تاکنون شناسایی کرده‌ایم و هر سال به آنها اعلام می‌کنیم که طرح ما مثلا امسال در ایام محرم در فلان مکان برگزار می‌شود و خود این دوستان می‌آیند و از این کتاب‌هایی که ناشران با 50 درصد تخفیف در اختیار ما گذاشته‌اند انتخاب می‌کنند، یک کتاب و یا 100 کتاب و یا حتی یک چاپ کتاب را بسته به میزان توان مالی خود خریداری می‌کنند.
حاجیآبادی در تعریف گروه سوم از مشارکت‌کنندگان می‌گوید: گروه سوم عامه مردم و افراد علاقه‌مند به فرهنگ نذر کتاب هستند. آنها این کتابها را به صورت نذری و رایگان از ما می‌گیرند. حالا گاهی یک شخص از یک نقطه دور افتاده کشور است و گاه افرادی در همین شهر تهران که توانایی و یا فضای لازم برای یک کتابخانه شخصی ندارند، می‌آیند و کتابها را می‌گیرند و بعد از خواندن به شخص دیگری واگذار می‌کنند.
حضور کتاب‌های آموزشی و پژوهشی در طرح
مدیر مسئول انتشارات هزاره ققنوس در بیان دیگر اهداف این طرح ضمن اشاره به کتاب‌های مورد استفاده در این طرح اظهار می‌دارد: هدف ما این است که کتاب‌هایی را انتخاب کنیم که به کار مردم بیاید و بخشی از آگاهی آنها را نسبت به مسائل روز افزایش دهد، نگاهی نو به مسائل مذهبی مانند حادثه عاشورا به آنها بدهد. بخش آموزشی نیز در این طرح وجود دارد اما اجرای آن کمی سخت است؛ چرا که نمی‌شود کتاب‌های آموزشی را خواند و به شخص دیگری داد. حتی قرآن را هم نتوانستیم وارد این طرح کنیم چراکه آن هم به‌سختی می‌توان گفت که کسی قرآن را که مطالعه کرد به فرد دیگری بدهد اما کتاب‌های پژوهشی در ارتباط با قرآن و نهج‌البلاغه را در این طرح داریم.
حاجیآبادی در بیان تفاوت این طرح نذر با سایر نذرهای سنتی می‌گوید: تفاوت این نذری با نذری‌های غذایی این است که فرد بعد از خواندن باید کتاب را به شخص دیگری بدهد و متعلق به خود فرد نیست. نفر پنجم که به نیت پنج‌تن(ع) انتخاب شده است می‌تواند صاحب کتاب باشد.
وی ادامه می دهد: ما بروشوری از طرح را به کسانی که کتاب نذری را دریافت می‌کنند می‌دهیم و یک مهری هم در بر روی کتاب خورده می‌شود و گاها نام خیر نذرکننده هم ذکر می‌شود و توضیح داده می‌شود که کتاب را بعد از خواندن در اختیار نفر دیگری قرار دهید و نفر پنجم می‌تواند صاحب کتاب باشد و به این طریق مردم و مخاطب را از شیوه عملکرد این نذر مطلع می‌کنیم.
اعتماد به مردم؛ لازمه کار فرهنگی
حاجیآبادی با تاکید بر اعتماد به مردم در امور فرهنگی تصریح می‌کند: به دلیل اینکه بحث نذر در میان است و یک بحث اعتقادی است و مردم ما مردمی معتقد هستند وقتی عنوان می‌شود که نذر شده است که کتاب را پنج نفر مطالعه کنند، معمولا مردم این نکته را رعایت می‌کنند. باید در کارهای فرهنگی به مردم اعتماد کرد و یکی از چیزهایی که ما در اجرای این طرح یاد گرفته‌ایم این است که به مردم اعتماد کنیم خصوصا در رفتارهای فرهنگی.
مدیر مسئول انتشارات هزاره ققنوس ضمن اشاره به تعداد کتابها و ناشران شرکت‌کننده در این طرح می‌گوید: در حال حاضر که ما در ایام محرم این کار را انجام می‌دهیم بیشتر کتاب‌های حوزه دین و عاشورا را نذر می‌دهیم و کتابها از لحاظ کیفیت چاپ، محتوا و قیمت بسیار قابل توجه هستند. در حال حاضر در حدود 30 ناشر و 150 عنوان کتاب در این طرح مشارکت دارند و مثلا همین امسال در دهه اول محرم دوستان من در ستاد، بسته‌های فرهنگی شامل 5 تا 10 عنوان کتاب را در میان تمامی هیئت‌هایی که می‌توانستند، توزیع کردند.
حاجیآبادی در پایان بیان می‌کند: برای بهتر اجرا شدن این طرح ما یک سامانه پیامکی به شماره 0210000365 راه‌اندازی کرده‌ایم که هرکس کلمه "نذر" را به آن ارسال کند آدرس سایت و تلفن‌ها و اطلاعات لازم در اختیارش قرار می‌گیرد تا در صورت تمایل به عنوان عضوی از هر کدام از سه گروه ذکر شده با این ستاد در ارتباط باشد.
طرح نذر کتاب با هدف ترویج فرهنگ مطالعه و آگاهی بخشی به آحاد جامعه با رویکردی معنوی در سال جاری تا کنون در سه نوبت بر گزار شده است که نوبت اول آن در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نوبت دوم در ماه مبارک رمضان و به مناسبت آن ماه و نوبت سوم آن که هم‌اکنون نیز در حال اجرا است، به مناسبت ماه‌های محرم و صفر است.
کتاب‌های نذری مربوط به این طرح عموما در مکان‌هایی همچون مدارس و کتابخانه‌هایی که از کتاب کافی و مورد نیاز خود برخوردار نیستند خصوصا در نقاط دورافتاده کشور، مدارس و کتابخانه‌های محروم، افرادی که توانایی و شرایط خرید کتاب و کتابخانه‌های شخصی ندارند، آحاد مردم و علاقه‌مندان ارسال و توزیع می‌شود و در ایام مناسبتی مانند ماه‌های محرم و صفر و ماه مبارک رمضان نیز در مساجد، مدارس تکایا و هیئت‌های عزاداری توزیع و پخش می‌شود.
موضوعیت کتاب‌هایی که تاکنون در این طرح مشارکت داشته‌اند عبارتند از: آموزشی، کمک‌درسی، تاریخی، مذهبی، علمی، دفاع مقدس و پایداری، هنر، مدیریت و تنظیم خانواده، تربیت فرزند، کارآفرینی، بهداشت عمومی و اطلاعات مربوط به بیماری ها، رمان، شعر، حوزه کودک و نوجوان، مسائل محیط زیست و مهارت های کشاورزی و برخی نشریات ادبی و فرهنگی.
این طرح در اغلب مناسبت‌های مذهبی و فرهنگی، اعیاد، ماه مبارک رمضان و حتی در نمایشگاه‌های کتاب نیز اجرایی می‌شود و در حقیقت نذر کتاب شاخه‌ای مبارک از سنت حسنه نذر است که در لوای فرهنگی رشد داشته است.
این طرح برای نهمین دوره با امید ترویج هرچه بیشتر فرهنگ مطالعه و نیز بخشیدن نگاه و شیوه‌ای تازه و اثربخش به مرسومات مذهبی در جامعه، از ابتدای ماه محرم شروع و تا پایان ماه صفر ادامه دارد.
گزارش از حدیثه سوختانلو
