«صحيفه زين‌العابدين(ع)» با مقدمه علامه شهيد«سيدمحمدباقر صدر» در عربستان منتشرشد
گروه بين‌الملل: كتاب صحيفه زين‌العابدين(ع) (صحيفه سجاديه) به قلم انديشمند شيعی «حسن موسی الصفار»، با مقدمه علامه شهيد«سيدمحمدباقر صدر» و با موضوع پژوهش درباره دعاهای امام سجاد(ع)، مناجات و رساله حقوق اين امام بزرگوار در عربستان منتشرشد.
كتاب مذكور كه نسخه‌ای از آن در اختيار خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) قرار گرفته‌است، به كوشش مؤسسه انتشاراتی «اطياف للنشر و التوزيع» در استان «قطيف» عربستان به چاپ رسيده‌است.
مقدمه شهيد سيد محمد باقر صدر بر اين اثر، دعاهای امام سجاد(ع)، مناجات بندگان خدا و رساله حقوق امام سجاد(ع) ـ نخستين متون اسلام در زمينه حقوق بشرـ از جمله مطالبی است كه امام جمعه قطيف در اين كتاب منظور كرده‌است.
شيخ حسن صفار، عضو مجمع جهانی تقريب مذاهب اسلامی در مقدمه اين اثر، با اشاره به آيه 186سوره مباركه بقره «وإذا سألك عبادی عنّی فإنّی قريب أجيب دعوة الدّاع إذا دعان فليستجيبوا لی و ليؤمنوا بی لعلّهم يرشدون» و آيه 60 سوره غافر «وقال ربّكم ادعونی أستجب لكم» نوشته‌است: مانعی برای رسيدن بنده به خداوند وجودندارد و خداوند بندگان خود را پيوسته به مناجات دعوت‌می‌كند.
شيخ موسی صفار در اين مقدمه، به بررسی فلسفه دعا و اهميت آن پرداخته و تأكيدمیكند: خداوند احساسات و نيازهای بندگان را می‌داند و تنها هدف پروردگار از دعوت به دعا و مناجات، اظهار عبوديت است و اين‌كه دعا نشانه ايمان واقعی بنده به خداوند و تعبيركننده نياز و فقر بندگان است، دعا ارتباط انسان را با خداوند مستحكم و وی را در برابر مشكلات نيرومندمی‌كند.
شيخ صفار در بخش ديگری از مقدمه كتاب، به تفاوت ميزان صدق و صفای قلب بندگان اشاره‌می‌كند و می‌نويسد: هر چقدر انسان معرفت و شناخت بيشتری نسبت به خداوند داشته‌باشد، اين امر بر نوع و كيفيت دعا و مناجات او با خداوند تأثيرمی‌گذارد؛ بنابراين مشاهده‌می‌كنيم كه دعای انبياء و ائمه معصومين(عليهم‌السلام) و برگزيدگان الهی كه دارای عالی‌ترين درجات صدق و اخلاص بودند، ممتاز و منحصر به فرد است و از قلبی هدايت‌يافته با نور الهی نشات گرفته‌است.
وی دعای امام سجاد(ع) در صحيفه سجاديه را نمونه‌ای بارز از دعاهای خالص الهی و مكتب آموزشی ارزشمندی می‌داند كه انسان را با عظمت پروردگار آشنامی‌كند، لذا می‌نويسد: برخی دعاهای صحيفه سجاديه انسان را با ارزش‌ها و كرامت‌های اخلاقی انبياء، پيامبران، صالحان و فضيلت آن‌ها در جوامع بشری آگاه‌می‌كند.
شيخ صفار در ادامه مقدمه اين كتاب می‌آورد: دعاهای صحفيه سجاديه تنها مناجات و گريه در درگاه خداوند نيست، بلكه اين ادعيه گنجينه‌ای از علم و معرفت است كه در آن علاوه بر احترام به حقوق ديگران و حسن معاشرت، دعای والدين، فرزندان، همسايگان، مدافعان از وطن، دعاهای اوقات مبارك مانند ماه رمضان و دعای صبح و دعای عصر عنوان شدهاست.
صحيفه زين‌العابدين همچنين مزين به مقدمه‌ای زيبا به قلم شهيد سيد محمدباقر صدر است كه در آن به بررسی تاريخ حيات و سيره امام سجاد(ع) پرداخته و اين امام بزرگوار را نمونه بارزی از پرهيزگاری، عبادت و تقوا دانسته و نوشته‌است: همه مسلمانان به علم، استقامت، فضيلت، فقاهت و مرجعيت امام سجاد(ع) ايمان‌داشته‌اند و احاديث و رواياتی كه از علمای اهل‌تسنن و تشيع در اين زمينه ذكرشده مؤيد اين مطلب است.
سيد محمد باقر صدر در ادامه مقدمه خود آورده‌است: امام زين‌العابدين(ع) وظيفه ولايت و مسئوليت سياسی و معنوی مسلمانان را پس از شهادت امام حسين(ع) به خوبی اجراكرده و مسلمانان را به هم‌زيستی مسالمت‌آميز با پيروان اديان و فرهنگ‌های مختلف و رعايت قوانين و حقوق اجتماعی آن‌ها دعوت‌كرده و از مسلمانان خواست، اصالت فكری و شخصيتی خود را با استناد به قرآن‌كريم و سنت پيامبر (ص) حفظ‌كنند.
وی همچنين تأكيدمیكند: در پی گسترش دامنه فتوحات اسلامی در نيمه دوم قرن اول هجری و با به‌دست آوردن غنايم جنگی، آسايش و بهره‌مندی از لذت‌های دنيوی، جامعه اسلامی را فراگرفت كه باعث فروكش‌كردن شعله‌های عبادت و ارتباط با خداوندشد، امام سجاد(ع) با ابراز نگرانی از اين وضعيت، دعا را به‌عنوان وسيله‌ای برای تقويت معنويت در جامعه اسلامی برگزيد.
شهيد سيد محمد باقر صدر در وصف صحيفه سجاديه نيز می‌نويسد: صحيفه سجاديه از بلاغت جذاب و توانايی خاصی در شيوه بيان عربی برخورداراست و ارتباط انسان با خالق هستی را به زيباترين شكل به تصويركشيده و دارای ارزش‌های اخلاقی و حقوقی زيادی‌است؛ امام سجاد توانست از طريق دعا، فضايی معنوی در جوامع اسلامی ترويج‌داده و مردم را به زهد و عبادت در دنيا، دعا و حمد و ستايش خداوند دعوت‌كند؛ به هرحال صحيفه سجاديه ميراثی غنی از امام سجاد(ع) است كه در طول تاريخ مشعل هدايت و مدرسه اخلاق و تهذيب بوده و بشريت به اين ميراث محمدی علوی نيازمنداست.
همچنين در بخش سوم اين كتاب، 54 دعای امام سجاد كه در شرايط و احوالات خاص گفته‌شده مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌است، امام زين العابدين(ع) نخستين دعای خود را با حمد و ستايش خداوند آغازكرده و در دعای دوم تا چهارم پس از حمد ستايش خداوند بر محمد (ص) و خاندان پاك و مطهرش درود و سلام فرستاده و فضايل و كرامت‌های اخلاقی پيامبر گرامی اسلام را ذكر كرده و همچنين بر فرشتگان مقرب درگاه الهی و يپروان مكتب انبياء و اهل‌بيت(عليهم‌السلام) درود فرستاده و از خداوند طلب آمرزش و غفران گناه كرده‌است؛ امام زين العابدين(ع) در دعای پنجم نيز برای خود و خاندان آل‌محمد(ص) دعا و ذكر دائمی خداوند در قلوب مومنان را درخواست كرده‌است.
امام سجاد(ع) در دعای ششم از خداوند خواسته كه بندگان مومن را در همه لحظه‌ها به خود وادارد و در دعای هفتم، خداوند را برطرف‌كننده مشكلات دانسته و در دعای هشتم نيز از اعمال، افعال و اخلاق زشت و ناپسند و كثرت شهوات به خداوند پناه برده‌است.
امام زين‌العابدين(ع) در ادامه به گناهان خود اعتراف و از خداوند طلب مغفرت و توبه‌كرده و خداوند را وافی و آگاه در همه زمينه‌ها دانسته و از بيماری، اندوه و مصيبت و ظلم ظالمان و ستمگران به درگاه خداوند شكايت‌‌می‌كند و در ادامه پرهيزگاری، ميانه‌روی، دوری‌كردن از اسراف را از خداوند خواسته‌است.
امام سجاد(ع) در دعاهای 21 تا 23، كاهش اندوه و مصيبت و صبر و خويشتنداری در هنگام سختی‌ها، عافيت، سلامت و امنيت در دنيا و آخرت را طلب‌كرده و ازدعای 24 تا دعای 30 برای والدين و اهل‌بيت(عليهم‌السلام) و پيروان مكتب و فرزندان خود دعاكرده و همچنين درحق همسايگان و مرزداران مسلمان دعاكرده و با گريه و زاری و تضرع به درگاه خداوند، همنشينی با فقرا و نيازمندان را از خداوند خواسته و امام چهارم در دعای 31 اين كتاب از گناهان كوچك و بزرگ خود طلب عفو و مغفرت كرده‌است.
همچنين، دعای 32 تا دعای 35 به نماز شب، استخاره و ستارالعيوب بودن خداوند و فضل پروردگار بر بندگان الهی اشارهدارد و در دعای 36 به ابر و صدای رعد و برق كه از آيات و نشانه‌های رحمت الهی است اشاره‌كرده و طلب باران و نزولات آسمانی را از خداوند درخواست‌كرده است و دعای 37 و 38 به كوتاهی بندگان در به جاآوردن شكر خداوند و ياری‌نكردن مظلوم مربوط‌می‌شود.
امام سجاد(ع) همچنين در دعای 39 تا 42 برای كوتاهی آرزو، عدم آزار و اذيت‌رساندن به ديگران، حفظ كرامت و ارزش اخلاقی و توفيق تلاوت آيات قرآن دعاكرده و دعای43 تا 46 به عظمت و فضايل ماه مبارك رمضان و دعای وداع با اين مبارك و دعای عيد فطر اشارهدارد و دعای 47 و 48 به دعای عرفه و دعای روز عيد قربان مربوط‌می‌شود؛ همچنين، امام زين العابدين(ع) در دعای 49 تا 54 به استغفار از مكر و حيله شيطان، وحشت روز قيامت و تضرع و زاری به درگاه ذات احديت پرداخته‌است.
بخش سوم كتاب به ذكر دعاهای امام سجاد(ع) در روزهای هفته و بخش چهارم به پانزده مناجات بندگان خدا پرداخته شدهاست كه به ترتيب عبارتند از مناجات «التائبين» (توبه‌كنندگان) كه به توبه بندگان از گناهان به درگاه الهی اختصاص‌دارد، مناجات «الشاكين»( شكايت‌كنندگان) كه از نفس عماره به خداوند شكايت‌می‌كنند، مناجات «خائفين» (افراد ترسان از خشم و غضب خداوند)، مناجات«الراجين» (اميدواران) كه به بخش و لطف خداوند اميددارند، مناجات«الراغبين» (مشتاقان) كه در تمامی امور به خداوند توكل می‌كنند و از خداوند شفاعت می‌جوين، مناجات ششم مناجات «الشاكرين» (شاكرين) كه از لطف و نعمت‌های خداوند شكرگزاری می‌كنند، مناجات «المطيعين لله» (اطاعت كنندگان از خداوند) كه از خداوند درخواست‌می‌كنند كه آن‌ها را از بندگان صالح و نيكوكار و از برگزيدگان درگاه الهی قراردهد، مناجات «المريدين» طرفداران (درگاه الهی) كه قرب به درگاه الهی را طلب می‌كنند، مناجات «المحبين» كه خواهان لطف و محبت الهی هستند، مناجات «متوسلين» به درگاه الهی است كه شفاعت پيامبر(ص) را تنها راه حل نجات امت از غم و مشكلات می‌دانند، مناجات «المفتقرين» (نيازمندان) كه و عطف و احسان خداوند را باعث غنی‌شدن انسان می‌دانند، مناجات «العارفين» (عرفا) كه خواهان عشق و محبت الهی هستند، مناجات «ذاكرين» (يادآوردگان خداوند) كه پيوسته در شب و روز و آشكار و پنهان خداوند را يادمی‌كنند، مناجات «المعتصمين» (پرهيزگاران) كه خداوند را پناه و پشتيبان انسان می‌دانند و مناجات پانزدهم، مناجات «الزاهدان» است.
همچنين بخش پنجم و پايانی كتاب به رساله حقوق امام سجاد(ع) كه نخستين متن اسلامی در زمينه حقوق بشر محسوب‌می‌شود، می‌پردازد و در آن به ذكر حقوق خداوند بر بنده پرادخته و اين كه بندگان بايد در اعمال و رفتار خود نسبت به خداوند اخلاص داشته‌باشند.
«حقوق اعضاء» بخش دوم رساله حقوق است كه شامل حق النفس، حق زبان، حق گوش، حق چشم، حق پا، حق دست و ساير اعضای بدن انسان است كه انسان ملزم به رعايت همه آن‌ها است.
بخش سوم رساله حقوق به حق اعمال و كردار انسان می‌پردازد كه حق روزه، صدقه و هدايت از جمله اين حقوق است و امام سجاد(ع) در بخش ديگری از رساله حقوق به حق معلم، رعيت، همسر، مادر، پدر، فرزند، برادر، مؤذن، امام جماعت، هم‌نشين، همسايه، دوست، بستانكار، نصيحت‌كننده، درخواست‌كننده و اهل ذمه(غيرمسلمانانی كه با پرداخت ماليات در كشورهای اسلامی زندگی‌می‌كنند) اشاره‌كرده و حقوق آن‌ها را مورد بحث و بررسی قرار داده‌است.
كتاب مذكور به زبان عربی و در 311 صفحه نگاشته‌شده و از انتشارات مؤسسه«اطياف للنشر و التوزيع» در اواخر سال 2007 ميلادی به شمارمی‌آيد.
يادآوری‌می‌شود از حسن موسی الصفار، آثار متعددی پيرامون مفاهيم اسلامی، زن در اسلام، نقش علمای مسلمان، گفتمان بين مذاهب و دو مكتب شيعه و سنی چاپ و منتشر شدهاست كه از جمله آن‌ها می‌توان به «التعددية والحرية فی الإسلام»، «التسامح وثقافة الاختلاف»، «الشيخ علی البلادی القديحی»، «المرأة العظيمة»، «التنوع والتعايش»، «علماء الدين»، «أحاديث فی الدين والثقافة والاجتماع»، «شخصية المرأة بين رؤية الإسلام وواقع المسلمين»، «الحوار والانفتاح على الآخر»، «فقه الأسرة»، «الخطاب الإسلامی وحقوق الإنسان» ،«السلفيون والشيعة نحو علاقة أفضل»، «المذهب والوطن»، «السلم الاجتماعی مقوماته وحمايته»، «السياسة النبوية ودولة اللاعنف» اشاره‌كرد.
مقدمه شهيد سيد محمد باقر صدر بر اين اثر، دعاهای امام سجاد(ع)، مناجات بندگان خدا و رساله حقوق امام سجاد(ع) ـ نخستين متون اسلام در زمينه حقوق بشرـ از جمله مطالبی است كه امام جمعه قطيف در اين كتاب منظور كرده‌است.
شيخ حسن صفار، عضو مجمع جهانی تقريب مذاهب اسلامی در مقدمه اين اثر، با اشاره به آيه 186سوره مباركه بقره «وإذا سألك عبادی عنّی فإنّی قريب أجيب دعوة الدّاع إذا دعان فليستجيبوا لی و ليؤمنوا بی لعلّهم يرشدون» و آيه 60 سوره غافر «وقال ربّكم ادعونی أستجب لكم» نوشته‌است: مانعی برای رسيدن بنده به خداوند وجودندارد و خداوند بندگان خود را پيوسته به مناجات دعوت‌می‌كند.
شيخ موسی صفار در اين مقدمه، به بررسی فلسفه دعا و اهميت آن پرداخته و تأكيدمیكند: خداوند احساسات و نيازهای بندگان را می‌داند و تنها هدف پروردگار از دعوت به دعا و مناجات، اظهار عبوديت است و اين‌كه دعا نشانه ايمان واقعی بنده به خداوند و تعبيركننده نياز و فقر بندگان است، دعا ارتباط انسان را با خداوند مستحكم و وی را در برابر مشكلات نيرومندمی‌كند.
شيخ صفار در بخش ديگری از مقدمه كتاب، به تفاوت ميزان صدق و صفای قلب بندگان اشاره‌می‌كند و می‌نويسد: هر چقدر انسان معرفت و شناخت بيشتری نسبت به خداوند داشته‌باشد، اين امر بر نوع و كيفيت دعا و مناجات او با خداوند تأثيرمی‌گذارد؛ بنابراين مشاهده‌می‌كنيم كه دعای انبياء و ائمه معصومين(عليهم‌السلام) و برگزيدگان الهی كه دارای عالی‌ترين درجات صدق و اخلاص بودند، ممتاز و منحصر به فرد است و از قلبی هدايت‌يافته با نور الهی نشات گرفته‌است.
وی دعای امام سجاد(ع) در صحيفه سجاديه را نمونه‌ای بارز از دعاهای خالص الهی و مكتب آموزشی ارزشمندی می‌داند كه انسان را با عظمت پروردگار آشنامی‌كند، لذا می‌نويسد: برخی دعاهای صحيفه سجاديه انسان را با ارزش‌ها و كرامت‌های اخلاقی انبياء، پيامبران، صالحان و فضيلت آن‌ها در جوامع بشری آگاه‌می‌كند.
شيخ صفار در ادامه مقدمه اين كتاب می‌آورد: دعاهای صحفيه سجاديه تنها مناجات و گريه در درگاه خداوند نيست، بلكه اين ادعيه گنجينه‌ای از علم و معرفت است كه در آن علاوه بر احترام به حقوق ديگران و حسن معاشرت، دعای والدين، فرزندان، همسايگان، مدافعان از وطن، دعاهای اوقات مبارك مانند ماه رمضان و دعای صبح و دعای عصر عنوان شدهاست.
صحيفه زين‌العابدين همچنين مزين به مقدمه‌ای زيبا به قلم شهيد سيد محمدباقر صدر است كه در آن به بررسی تاريخ حيات و سيره امام سجاد(ع) پرداخته و اين امام بزرگوار را نمونه بارزی از پرهيزگاری، عبادت و تقوا دانسته و نوشته‌است: همه مسلمانان به علم، استقامت، فضيلت، فقاهت و مرجعيت امام سجاد(ع) ايمان‌داشته‌اند و احاديث و رواياتی كه از علمای اهل‌تسنن و تشيع در اين زمينه ذكرشده مؤيد اين مطلب است.
سيد محمد باقر صدر در ادامه مقدمه خود آورده‌است: امام زين‌العابدين(ع) وظيفه ولايت و مسئوليت سياسی و معنوی مسلمانان را پس از شهادت امام حسين(ع) به خوبی اجراكرده و مسلمانان را به هم‌زيستی مسالمت‌آميز با پيروان اديان و فرهنگ‌های مختلف و رعايت قوانين و حقوق اجتماعی آن‌ها دعوت‌كرده و از مسلمانان خواست، اصالت فكری و شخصيتی خود را با استناد به قرآن‌كريم و سنت پيامبر (ص) حفظ‌كنند.
وی همچنين تأكيدمیكند: در پی گسترش دامنه فتوحات اسلامی در نيمه دوم قرن اول هجری و با به‌دست آوردن غنايم جنگی، آسايش و بهره‌مندی از لذت‌های دنيوی، جامعه اسلامی را فراگرفت كه باعث فروكش‌كردن شعله‌های عبادت و ارتباط با خداوندشد، امام سجاد(ع) با ابراز نگرانی از اين وضعيت، دعا را به‌عنوان وسيله‌ای برای تقويت معنويت در جامعه اسلامی برگزيد.
شهيد سيد محمد باقر صدر در وصف صحيفه سجاديه نيز می‌نويسد: صحيفه سجاديه از بلاغت جذاب و توانايی خاصی در شيوه بيان عربی برخورداراست و ارتباط انسان با خالق هستی را به زيباترين شكل به تصويركشيده و دارای ارزش‌های اخلاقی و حقوقی زيادی‌است؛ امام سجاد توانست از طريق دعا، فضايی معنوی در جوامع اسلامی ترويج‌داده و مردم را به زهد و عبادت در دنيا، دعا و حمد و ستايش خداوند دعوت‌كند؛ به هرحال صحيفه سجاديه ميراثی غنی از امام سجاد(ع) است كه در طول تاريخ مشعل هدايت و مدرسه اخلاق و تهذيب بوده و بشريت به اين ميراث محمدی علوی نيازمنداست.
همچنين در بخش سوم اين كتاب، 54 دعای امام سجاد كه در شرايط و احوالات خاص گفته‌شده مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌است، امام زين العابدين(ع) نخستين دعای خود را با حمد و ستايش خداوند آغازكرده و در دعای دوم تا چهارم پس از حمد ستايش خداوند بر محمد (ص) و خاندان پاك و مطهرش درود و سلام فرستاده و فضايل و كرامت‌های اخلاقی پيامبر گرامی اسلام را ذكر كرده و همچنين بر فرشتگان مقرب درگاه الهی و يپروان مكتب انبياء و اهل‌بيت(عليهم‌السلام) درود فرستاده و از خداوند طلب آمرزش و غفران گناه كرده‌است؛ امام زين العابدين(ع) در دعای پنجم نيز برای خود و خاندان آل‌محمد(ص) دعا و ذكر دائمی خداوند در قلوب مومنان را درخواست كرده‌است.
امام سجاد(ع) در دعای ششم از خداوند خواسته كه بندگان مومن را در همه لحظه‌ها به خود وادارد و در دعای هفتم، خداوند را برطرف‌كننده مشكلات دانسته و در دعای هشتم نيز از اعمال، افعال و اخلاق زشت و ناپسند و كثرت شهوات به خداوند پناه برده‌است.
امام زين‌العابدين(ع) در ادامه به گناهان خود اعتراف و از خداوند طلب مغفرت و توبه‌كرده و خداوند را وافی و آگاه در همه زمينه‌ها دانسته و از بيماری، اندوه و مصيبت و ظلم ظالمان و ستمگران به درگاه خداوند شكايت‌‌می‌كند و در ادامه پرهيزگاری، ميانه‌روی، دوری‌كردن از اسراف را از خداوند خواسته‌است.
امام سجاد(ع) در دعاهای 21 تا 23، كاهش اندوه و مصيبت و صبر و خويشتنداری در هنگام سختی‌ها، عافيت، سلامت و امنيت در دنيا و آخرت را طلب‌كرده و ازدعای 24 تا دعای 30 برای والدين و اهل‌بيت(عليهم‌السلام) و پيروان مكتب و فرزندان خود دعاكرده و همچنين درحق همسايگان و مرزداران مسلمان دعاكرده و با گريه و زاری و تضرع به درگاه خداوند، همنشينی با فقرا و نيازمندان را از خداوند خواسته و امام چهارم در دعای 31 اين كتاب از گناهان كوچك و بزرگ خود طلب عفو و مغفرت كرده‌است.
همچنين، دعای 32 تا دعای 35 به نماز شب، استخاره و ستارالعيوب بودن خداوند و فضل پروردگار بر بندگان الهی اشارهدارد و در دعای 36 به ابر و صدای رعد و برق كه از آيات و نشانه‌های رحمت الهی است اشاره‌كرده و طلب باران و نزولات آسمانی را از خداوند درخواست‌كرده است و دعای 37 و 38 به كوتاهی بندگان در به جاآوردن شكر خداوند و ياری‌نكردن مظلوم مربوط‌می‌شود.
امام سجاد(ع) همچنين در دعای 39 تا 42 برای كوتاهی آرزو، عدم آزار و اذيت‌رساندن به ديگران، حفظ كرامت و ارزش اخلاقی و توفيق تلاوت آيات قرآن دعاكرده و دعای43 تا 46 به عظمت و فضايل ماه مبارك رمضان و دعای وداع با اين مبارك و دعای عيد فطر اشارهدارد و دعای 47 و 48 به دعای عرفه و دعای روز عيد قربان مربوط‌می‌شود؛ همچنين، امام زين العابدين(ع) در دعای 49 تا 54 به استغفار از مكر و حيله شيطان، وحشت روز قيامت و تضرع و زاری به درگاه ذات احديت پرداخته‌است.
بخش سوم كتاب به ذكر دعاهای امام سجاد(ع) در روزهای هفته و بخش چهارم به پانزده مناجات بندگان خدا پرداخته شدهاست كه به ترتيب عبارتند از مناجات «التائبين» (توبه‌كنندگان) كه به توبه بندگان از گناهان به درگاه الهی اختصاص‌دارد، مناجات «الشاكين»( شكايت‌كنندگان) كه از نفس عماره به خداوند شكايت‌می‌كنند، مناجات «خائفين» (افراد ترسان از خشم و غضب خداوند)، مناجات«الراجين» (اميدواران) كه به بخش و لطف خداوند اميددارند، مناجات«الراغبين» (مشتاقان) كه در تمامی امور به خداوند توكل می‌كنند و از خداوند شفاعت می‌جوين، مناجات ششم مناجات «الشاكرين» (شاكرين) كه از لطف و نعمت‌های خداوند شكرگزاری می‌كنند، مناجات «المطيعين لله» (اطاعت كنندگان از خداوند) كه از خداوند درخواست‌می‌كنند كه آن‌ها را از بندگان صالح و نيكوكار و از برگزيدگان درگاه الهی قراردهد، مناجات «المريدين» طرفداران (درگاه الهی) كه قرب به درگاه الهی را طلب می‌كنند، مناجات «المحبين» كه خواهان لطف و محبت الهی هستند، مناجات «متوسلين» به درگاه الهی است كه شفاعت پيامبر(ص) را تنها راه حل نجات امت از غم و مشكلات می‌دانند، مناجات «المفتقرين» (نيازمندان) كه و عطف و احسان خداوند را باعث غنی‌شدن انسان می‌دانند، مناجات «العارفين» (عرفا) كه خواهان عشق و محبت الهی هستند، مناجات «ذاكرين» (يادآوردگان خداوند) كه پيوسته در شب و روز و آشكار و پنهان خداوند را يادمی‌كنند، مناجات «المعتصمين» (پرهيزگاران) كه خداوند را پناه و پشتيبان انسان می‌دانند و مناجات پانزدهم، مناجات «الزاهدان» است.
همچنين بخش پنجم و پايانی كتاب به رساله حقوق امام سجاد(ع) كه نخستين متن اسلامی در زمينه حقوق بشر محسوب‌می‌شود، می‌پردازد و در آن به ذكر حقوق خداوند بر بنده پرادخته و اين كه بندگان بايد در اعمال و رفتار خود نسبت به خداوند اخلاص داشته‌باشند.
«حقوق اعضاء» بخش دوم رساله حقوق است كه شامل حق النفس، حق زبان، حق گوش، حق چشم، حق پا، حق دست و ساير اعضای بدن انسان است كه انسان ملزم به رعايت همه آن‌ها است.
بخش سوم رساله حقوق به حق اعمال و كردار انسان می‌پردازد كه حق روزه، صدقه و هدايت از جمله اين حقوق است و امام سجاد(ع) در بخش ديگری از رساله حقوق به حق معلم، رعيت، همسر، مادر، پدر، فرزند، برادر، مؤذن، امام جماعت، هم‌نشين، همسايه، دوست، بستانكار، نصيحت‌كننده، درخواست‌كننده و اهل ذمه(غيرمسلمانانی كه با پرداخت ماليات در كشورهای اسلامی زندگی‌می‌كنند) اشاره‌كرده و حقوق آن‌ها را مورد بحث و بررسی قرار داده‌است.
كتاب مذكور به زبان عربی و در 311 صفحه نگاشته‌شده و از انتشارات مؤسسه«اطياف للنشر و التوزيع» در اواخر سال 2007 ميلادی به شمارمی‌آيد.
يادآوری‌می‌شود از حسن موسی الصفار، آثار متعددی پيرامون مفاهيم اسلامی، زن در اسلام، نقش علمای مسلمان، گفتمان بين مذاهب و دو مكتب شيعه و سنی چاپ و منتشر شدهاست كه از جمله آن‌ها می‌توان به «التعددية والحرية فی الإسلام»، «التسامح وثقافة الاختلاف»، «الشيخ علی البلادی القديحی»، «المرأة العظيمة»، «التنوع والتعايش»، «علماء الدين»، «أحاديث فی الدين والثقافة والاجتماع»، «شخصية المرأة بين رؤية الإسلام وواقع المسلمين»، «الحوار والانفتاح على الآخر»، «فقه الأسرة»، «الخطاب الإسلامی وحقوق الإنسان» ،«السلفيون والشيعة نحو علاقة أفضل»، «المذهب والوطن»، «السلم الاجتماعی مقوماته وحمايته»، «السياسة النبوية ودولة اللاعنف» اشاره‌كرد.
