روزه‌داری يكی از مهم‌ترين روش‌های سلوك عرفانی است
گروه انديشه: مدرس و محقق عرفان اسلامی با اشاره به اين‌كه غزالی در احياء علوم‌الدين و كيميای سعادت، سهروردی در عوارف‌المعارف و قشيری در رساله قشيريه بابی در آداب صوم دارند، گفت: يكی از مهم‌ترين روش‌های تهذيب نفس و سلوك در عرفان روزه‌داری است.
مهدی محبتی، مدرس دانشگاه و عرفان‌پژوه، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا)، ضمن بيان اين مطلب در پاسخ به اين سؤال كه تزكيه نفس و تهذيب دل از پاكی‌ها در عرفان از چه جايگاهی برخوردار است و روزه‌داری در اين مسير چه نقشی دارد، گفت: عرفان يكی از مهم‌ترين دستگاه‌های فرهنگی در فرهنگ اسلامی برای خودسازی و تقرب انسان به سوی خداوند است.
وی با بيان اين‌كه در حقيقت عرفان يكی از معدود تشكيلاتی است كه برای ساختن انسان و تقرب انسان به خداوند است و برای اين كار برنامه دارد، افزود: اين برنامه از كوچك‌ترين مسائل فردی تا ارتباط انسان با جامعه، ديگران، خانواده، خداوند و همه را در بر می‌گيرد. وقتی كه انسان تصميم می‌گيرد خودش را بسازد، به او سالك مبتدی می‌گويند و وقتی كه مراحل را طی می‌كند و به اصطلاح عطار هفت شهر را طی می‌كند، به او واصل منتهی می‌گويند كه به كل اين روند سلوك گفته می‌شود.
نويسنده كتاب «كارنامه مولوی‌پژوهی در ايران» اذعان كرد: بنابراين در واقع اساس و هدف عرفان انسان‌سازی است؛ به طوری كه او را در فرديت خودش شكوفا كند و مهم‌ترين ابزار آن تزكيه نفس و تهذيب دل از پاكی‌ها و آراسته‌شدن آن به فضائل و خوبی‌هاست كه جنبه‌ها و راه‌های مختلف دارد.
محبتی با بيان اين‌كه يكی از مهم‌ترين روش‌های تهذيب نفس در عرفان روزه‌داری يا كشيدن گرسنگی يا آن چيزی است كه به آن «جوع» می‌گويند، اظهار كرد: جوع يا گرسنگی كشيدن اعم از روزه‌دار شدن است. در واقع عرفا مهم‌ترين برنامه تربيتی را برای كسانی كه می‌خواهند به خداوند نزديك شوند، كم‌خوابی و كم‌خوری قلمداد كرده‌اند. چنانچه «سعدی» در يكی از مهم‌ترين داستان‌های خودش می‌گويد: «اندرون از طعام خالی دار/ تا در او نور معرفت بينی/ تهی از حكمتی به علت آن/كه پری از طعام تا بينی».
وی با اشاره به اين‌كه مولانا هم در مورد فضيلت روزه‌داری و اين‌كه انسان بايد با تحمل گرسنگی چراغ معرفت را در وجود خودش روشن كند، ابيات بسيار زيبايی دارد، تصريح كرد: مولانا می‌گويد: «گر تو اين انبان ز نان خالی كنی/ پر ز گوهرهای اجلالی كنی/ طفل جان از شير شيطان باز كن/ بعد از آنش با ملك انباز كن/ چند خوردی چرب و شيرين از طعام/ امتحان كن چند روزی در صيام» كه نشان می‌دهد يكی از برنامه‌های تربيتی همه عرفا و كسانی كه مشرب عرفانی دارند، روزه‌داری است.
مؤلف كتاب «پهلوان در بن‌بست» با اشاره به اين‌كه توجه دادن انسان به اين است كه نبايد خيلی پرخور باشد، ضمن آنكه به هر حال روزه فريضه اسلامی و دينی است كه در جای خود دارای اهميت و بحث است، تصريح كرد: همه اهل عرفان معتقدند كه شريعت بايد اساس طريقت باشد. در عين حال می‌گويند در ماه‌ها و روزهای غير از ماه رمضان هم بايد انسان پرخور نباشد؛ با توجه به اين حديث پيامبر(ص) كه فرمودند: «بيشترين مرض‌های آدمی از پرخوری به سراغ او می‌آيد».
اين محقق و نويسنده كشورمان با تأكيد بر اين‌كه اگر به كتاب‌های عرفانی نگاه كنيم، همه آن‌ها باب بسيار بزرگی به نام «در آداب روزه» دارند كه روزه چگونه آغاز می‌شود و چه مراسمی دارد و ...؛ گفت: اين غير از برنامه‌های فقه است كه در مورد روزه آمده است؛ بنابراين در تمام كتاب‌های عرفانی بخش بزرگی به نام «روزه‌داری» يا «در آداب روزه» می‌بينيد كه نشان‌دهنده اين است كه چقدر ماه رمضان و روزه در كتاب‌های عرفانی اهميت دارد.
نويسنده كتاب «بديع نو: هنر ساخت و آرايش سخن» در ادامه سخنانش در پاسخ به اين سؤال كه آيا در واقع ما با دو گونه روزه مواجه هستيم؟ روزهای باطنی و معنوی كه عرفا می‌گويند و روزه ماه مبارك رمضان كه يك‌سری علاوه بر جنبه معنوی، آداب ظاهری هم دارد، تصريح كرد: دو گونه روزه داريم؛ يكی روزه ظاهری است كه نخوردن و نياشاميدن و امثال اين‌هاست. عرفا می‌گويند كه روزه باطنی هم داريم و آن اين است كه ذهن انسان به گناه متمايل نشود و روحش آلوده به مسائل منهی و شهوی نشود.
وی با تأكيد بر اين‌كه عرفا معتقدند كه انسان برای ديدار حق‌تعالی و مشاهده جمال حق بايد برای خودش برنامه داشته باشد، انسان بی‌برنامه در زندگی موفق نمی‌شود، اذعان كرد: آن طور كه امام علی(ع) می‌فرمودند: «اوصيكم بتقوی الله و نظم امركم؛ شما را به تقوای الهی و نظم در امورتان امر می‌كنم»؛ عرفا هم متعقدند كه نظم، مهم‌ترين برنامه خودسازی انسان است. اين نظام امور فردی از چله‌نشينی، اعتكاف و خلوت‌گزينی شروع می‌شود تا به آداب ديگر می‌رسد كه يكی از اينها مسئله روزه‌داری است.
مؤلف كتاب «سيمرغ در جستجوی قاف» با بيان اين‌كه روزه‌داری در كتاب‌های عرفانی به چند بخش تقسيم می‌شود، تصريح كرد: اين‌كه چه چيزهايی را بخوريم كه معده و مغز ما به حرام آلوده نشود، اين‌كه چقدر بخوريم، يعنی آيا مال حلال را هم می‌توان خيلی خورد و زياده‌خوری كرد يا نه؟ اين‌كه در هنگام روزه چه چيزهايی را به ذهن خود خطور ندهيم؛ يعنی روزه فكری. چه حرف‌هايی را نزنيم؛ يعنی روزه زبانی. به چه چيزهايی هرگز نينديشيم؛ يعنی روزه ذهنی. چه چيزهايی را به دل راه ندهيم؛ يعنی روزه قلبی؛ اينها از جمله مسائلی است كه درباره روزه توسط عرفا مطرح می‌شود.
وی تأكيد كرد: به همين خاطر در كتاب‌های عرفانی اگر دقت كنيم می‌بينيم حجم عظيمی از روزه‌هايی كه ظاهراً برای عموم مردم مطرح نيست، مطرح شده است. چنانچه غزالی در احياء علوم‌الدين و كيميای سعادت و يا سهروردی در عوارف المعارف و يا قشيری در رساله قشيريه و ... همه اينها بابی را در آداب صوم باز كرده‌اند.
نويسنده كتاب «از معنا تا صورت» با بيان اين‌كه عرفا روزه را طبقه‌بندی كرده‌اند، گفت: يعنی كسی كه تازه وارد خودسازی شده است، نمی‌تواند به سبك عارفان كامل روزه بگيرد و همه اينها؛ يعنی راه و روش عارفان كامل متأثر و الگوگرفته از سبك و شيوه زندگی پيامبر اسلام(ص) است. پيامبر اكرم(ص) ماه شعبان و رجب را علاوه بر رمضان روزه می‌گرفتند و معتقد بودند هر يك از اين سه ماه به پلكانی برای ديدار حق تعالی می‌ماند.
نويسنده كتاب «انديشه‌های فلسفی اقبال لاهوری» با بيان اين‌كه درك و دريافت معنای روزه در كتاب‌های عرفانی امر خيلی جالب و جاذبی است، تصريح كرد: چنانچه خداوند متعال در حديث قدسی می‌فرمايد: «الصوم لی و أنا أجزی به؛ روزه برای من است و فقط من به آن جزا می‌دهم».
وی تأكيد كرد: روزه‌دار می‌تواند خيلی رياكاری كند، ولی در عين حال ظاهراً روزه باشد؛ يعنی روزه حقيقی نداشته نباشد، ولی آداب ظاهری روزه را رعايت كند، يا اين‌كه كارهايی انجام دهد كه خلاف روزه باطنی و حقيقی است، اما ظاهراً روزه‌اش باطل نشود؛ مانند انجام بعضی از امور شبهه‌دار. به همين خاطر خداوند می‌فرمايد كه روزه بايد خيلی خالصانه باشد تا مقبول واقع شود؛ لذا فرمود: «روزه برای من است و فقط من به آن جزا می‌دهم».
وی با بيان اين‌كه در حقيقت عرفان يكی از معدود تشكيلاتی است كه برای ساختن انسان و تقرب انسان به خداوند است و برای اين كار برنامه دارد، افزود: اين برنامه از كوچك‌ترين مسائل فردی تا ارتباط انسان با جامعه، ديگران، خانواده، خداوند و همه را در بر می‌گيرد. وقتی كه انسان تصميم می‌گيرد خودش را بسازد، به او سالك مبتدی می‌گويند و وقتی كه مراحل را طی می‌كند و به اصطلاح عطار هفت شهر را طی می‌كند، به او واصل منتهی می‌گويند كه به كل اين روند سلوك گفته می‌شود.
نويسنده كتاب «كارنامه مولوی‌پژوهی در ايران» اذعان كرد: بنابراين در واقع اساس و هدف عرفان انسان‌سازی است؛ به طوری كه او را در فرديت خودش شكوفا كند و مهم‌ترين ابزار آن تزكيه نفس و تهذيب دل از پاكی‌ها و آراسته‌شدن آن به فضائل و خوبی‌هاست كه جنبه‌ها و راه‌های مختلف دارد.
محبتی با بيان اين‌كه يكی از مهم‌ترين روش‌های تهذيب نفس در عرفان روزه‌داری يا كشيدن گرسنگی يا آن چيزی است كه به آن «جوع» می‌گويند، اظهار كرد: جوع يا گرسنگی كشيدن اعم از روزه‌دار شدن است. در واقع عرفا مهم‌ترين برنامه تربيتی را برای كسانی كه می‌خواهند به خداوند نزديك شوند، كم‌خوابی و كم‌خوری قلمداد كرده‌اند. چنانچه «سعدی» در يكی از مهم‌ترين داستان‌های خودش می‌گويد: «اندرون از طعام خالی دار/ تا در او نور معرفت بينی/ تهی از حكمتی به علت آن/كه پری از طعام تا بينی».
وی با اشاره به اين‌كه مولانا هم در مورد فضيلت روزه‌داری و اين‌كه انسان بايد با تحمل گرسنگی چراغ معرفت را در وجود خودش روشن كند، ابيات بسيار زيبايی دارد، تصريح كرد: مولانا می‌گويد: «گر تو اين انبان ز نان خالی كنی/ پر ز گوهرهای اجلالی كنی/ طفل جان از شير شيطان باز كن/ بعد از آنش با ملك انباز كن/ چند خوردی چرب و شيرين از طعام/ امتحان كن چند روزی در صيام» كه نشان می‌دهد يكی از برنامه‌های تربيتی همه عرفا و كسانی كه مشرب عرفانی دارند، روزه‌داری است.
مؤلف كتاب «پهلوان در بن‌بست» با اشاره به اين‌كه توجه دادن انسان به اين است كه نبايد خيلی پرخور باشد، ضمن آنكه به هر حال روزه فريضه اسلامی و دينی است كه در جای خود دارای اهميت و بحث است، تصريح كرد: همه اهل عرفان معتقدند كه شريعت بايد اساس طريقت باشد. در عين حال می‌گويند در ماه‌ها و روزهای غير از ماه رمضان هم بايد انسان پرخور نباشد؛ با توجه به اين حديث پيامبر(ص) كه فرمودند: «بيشترين مرض‌های آدمی از پرخوری به سراغ او می‌آيد».
اين محقق و نويسنده كشورمان با تأكيد بر اين‌كه اگر به كتاب‌های عرفانی نگاه كنيم، همه آن‌ها باب بسيار بزرگی به نام «در آداب روزه» دارند كه روزه چگونه آغاز می‌شود و چه مراسمی دارد و ...؛ گفت: اين غير از برنامه‌های فقه است كه در مورد روزه آمده است؛ بنابراين در تمام كتاب‌های عرفانی بخش بزرگی به نام «روزه‌داری» يا «در آداب روزه» می‌بينيد كه نشان‌دهنده اين است كه چقدر ماه رمضان و روزه در كتاب‌های عرفانی اهميت دارد.
نويسنده كتاب «بديع نو: هنر ساخت و آرايش سخن» در ادامه سخنانش در پاسخ به اين سؤال كه آيا در واقع ما با دو گونه روزه مواجه هستيم؟ روزهای باطنی و معنوی كه عرفا می‌گويند و روزه ماه مبارك رمضان كه يك‌سری علاوه بر جنبه معنوی، آداب ظاهری هم دارد، تصريح كرد: دو گونه روزه داريم؛ يكی روزه ظاهری است كه نخوردن و نياشاميدن و امثال اين‌هاست. عرفا می‌گويند كه روزه باطنی هم داريم و آن اين است كه ذهن انسان به گناه متمايل نشود و روحش آلوده به مسائل منهی و شهوی نشود.
وی با تأكيد بر اين‌كه عرفا معتقدند كه انسان برای ديدار حق‌تعالی و مشاهده جمال حق بايد برای خودش برنامه داشته باشد، انسان بی‌برنامه در زندگی موفق نمی‌شود، اذعان كرد: آن طور كه امام علی(ع) می‌فرمودند: «اوصيكم بتقوی الله و نظم امركم؛ شما را به تقوای الهی و نظم در امورتان امر می‌كنم»؛ عرفا هم متعقدند كه نظم، مهم‌ترين برنامه خودسازی انسان است. اين نظام امور فردی از چله‌نشينی، اعتكاف و خلوت‌گزينی شروع می‌شود تا به آداب ديگر می‌رسد كه يكی از اينها مسئله روزه‌داری است.
مؤلف كتاب «سيمرغ در جستجوی قاف» با بيان اين‌كه روزه‌داری در كتاب‌های عرفانی به چند بخش تقسيم می‌شود، تصريح كرد: اين‌كه چه چيزهايی را بخوريم كه معده و مغز ما به حرام آلوده نشود، اين‌كه چقدر بخوريم، يعنی آيا مال حلال را هم می‌توان خيلی خورد و زياده‌خوری كرد يا نه؟ اين‌كه در هنگام روزه چه چيزهايی را به ذهن خود خطور ندهيم؛ يعنی روزه فكری. چه حرف‌هايی را نزنيم؛ يعنی روزه زبانی. به چه چيزهايی هرگز نينديشيم؛ يعنی روزه ذهنی. چه چيزهايی را به دل راه ندهيم؛ يعنی روزه قلبی؛ اينها از جمله مسائلی است كه درباره روزه توسط عرفا مطرح می‌شود.
وی تأكيد كرد: به همين خاطر در كتاب‌های عرفانی اگر دقت كنيم می‌بينيم حجم عظيمی از روزه‌هايی كه ظاهراً برای عموم مردم مطرح نيست، مطرح شده است. چنانچه غزالی در احياء علوم‌الدين و كيميای سعادت و يا سهروردی در عوارف المعارف و يا قشيری در رساله قشيريه و ... همه اينها بابی را در آداب صوم باز كرده‌اند.
نويسنده كتاب «از معنا تا صورت» با بيان اين‌كه عرفا روزه را طبقه‌بندی كرده‌اند، گفت: يعنی كسی كه تازه وارد خودسازی شده است، نمی‌تواند به سبك عارفان كامل روزه بگيرد و همه اينها؛ يعنی راه و روش عارفان كامل متأثر و الگوگرفته از سبك و شيوه زندگی پيامبر اسلام(ص) است. پيامبر اكرم(ص) ماه شعبان و رجب را علاوه بر رمضان روزه می‌گرفتند و معتقد بودند هر يك از اين سه ماه به پلكانی برای ديدار حق تعالی می‌ماند.
نويسنده كتاب «انديشه‌های فلسفی اقبال لاهوری» با بيان اين‌كه درك و دريافت معنای روزه در كتاب‌های عرفانی امر خيلی جالب و جاذبی است، تصريح كرد: چنانچه خداوند متعال در حديث قدسی می‌فرمايد: «الصوم لی و أنا أجزی به؛ روزه برای من است و فقط من به آن جزا می‌دهم».
وی تأكيد كرد: روزه‌دار می‌تواند خيلی رياكاری كند، ولی در عين حال ظاهراً روزه باشد؛ يعنی روزه حقيقی نداشته نباشد، ولی آداب ظاهری روزه را رعايت كند، يا اين‌كه كارهايی انجام دهد كه خلاف روزه باطنی و حقيقی است، اما ظاهراً روزه‌اش باطل نشود؛ مانند انجام بعضی از امور شبهه‌دار. به همين خاطر خداوند می‌فرمايد كه روزه بايد خيلی خالصانه باشد تا مقبول واقع شود؛ لذا فرمود: «روزه برای من است و فقط من به آن جزا می‌دهم».
