کاهش منزلت زنان خانه‌دار و تب اشتغال بانوان/ آسیب‌های پنهان اشتغال مادران
کانون خبرنگاران نبأ: امروزه شاهد تغییرات تدریجی در سبک زندگی زنان ایرانی مقتبس از جریانات غربی و هیجانات فمنیستی هستیم که جایگاه زنان خانه‌دار را دچار نوعی فروکاست شأنیتی کرده است؛ این مسئله چالش‌ها و آسیب‌های پنهان و پیدایی را به کانون خانواده‌ها تحمیل داشته است.
به گزارش کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، نخستین کارگاه انسان‌سازی و تأمین سلامت رفتاری و پایداری جامعه «خانواده» است. خانواده را می‌توان کوچکترین و در عین حال مهم‌ترین نهاد جامعه دانست که کارکرد اصلی آن در یک جامعه «تربیت و بقای نسل» است و مشعل‌دار این نهاد مهم زنان هستند. به موازات سرپرستی مرد در خانواده، تربیت فرزند شغل اول زنان شمرده می‌شود، زیرا قدرت تحول و سازندگی در ذات یک زن نهفته است و با توجه به کارکرد خانواده در اجتماع، ساختار شخصیتی یک فرد در خانواده به تناسب کیفیت مادر آن خانواده رشد خواهد کرد.
فروکاست جایگاه زنان خانه‌دار
امروزه شاهد تغییرات تدریجی در سبک زندگی مردم هستیم، تغییراتی که جایگاه خانواده را هدف قرار داده و سعی در تغییر نقش اصلی زنان دارد. همان‌طور که در جامعه محسوس است، زنان شغل را برای خود نوعی تشخص محسوب می‌کنند و جایگاه زنانی که برچسب خانه‌داری به خود می‌گیرند دچار فروکاست می‌شود. در مقایسه با گذشته، دغدغه زنان تغییر کرده و التهاب فعالیت‌های خارج از خانه و ورود به عرصه کار موجب تغییرات اساسی در سبک زندگی زنان شده است؛ این امر نگرانی کارشناسان امور خانواده را به‌دنبال داشته و چالش‌هایی را به‌وجود آورده است.
تأثیر جریانات فمنیستی بر فعالیت بیشتر اجتماعی زنان
زنان امروزه از طرف ریشه‌های اعتقادی و اصیل خود به سمت حفظ ارکان جامعه دعوت می‌شوند و از سویی دیگر در هیاهوی تبلیغات جریانات فمینیستی، تمایل به فعالیت هرچه بیشتر در عرصه کار و پیرو آن اثبات مساوات و برتری هم‌جنس‌های خود بر مردان دارند.
حضور مادر در خانه؛ عامل استحکام خانواده
در جامعه ایرانی سبک زندگی در خانواده‌هایی که زنان قسمت اعظم وقت خود را به اشتغال در خارج از خانه می‌گذرانند، بسیار متفاوت از خانواده‌هایی است که مادر حضور پررنگ‌تری در خانواده دارد؛ استحکام و قوام خانواده‌های گروه دوم کیفیت بیشتری دارد. زیرا درک این حقیقت که وظایف و مسئولیت‌های خانوادگی مانند مادری و همسری قابل جایگزینی نیست تحت تأثیر جامعه و گرایشات فردی بسیاری از بانوان بسیار سخت شده است.
وضعیت اشتغال زنان در کشورهای پیشرفته
نگاه ارزشی به زن در ملت‌های مختلف متفاوت است. برای مثال در غرب که اولویت آن تشکیل و تحکیم خانواده نیست و زن و مرد می‌توانند بدون تشکیل خانواده با یکدیگر زندگی کنند، تحقق توسعه اجتماعی و تسریع فرآیند توسعه‌ی اقتصادی، زن را به یک عنصر فعال در روند توسعه هم‌پای یک مرد می‌شناسند؛ در حالی که در جوامع مسلمان به‌خصوص ایران نقش اصلی زن به هیچ عنوان مسئولیت اقتصادی (به معنای تأمین معاش) را برعهده ندارد.
اشتغال زنان به مشاغل پایین‌دست
بر اساس آخرین آمارهای جهانی، 98 درصد کارگران خانگی، 97 درصد پرستاران، 85 درصد معلمان ابتدایی و 57 درصد فعالان درعرصه مشاغل منشی‌گری در جهان را زنان تشکیل می‌دهند که این موضوع به‌خوبی نشان می‌دهد که حتی در کشورهای غربی که داعیه‌دار برابری حقوق زن و مرد هستند تنها ثمری که برای زنان از این رویکرد وجود داشته، اختصاص مشاغل پایین دست با دستمزد حداقلی به زنان است.
آسیب‌های پنهان اشتغال زنان ایرانی
طاهره همیز، مدرس دانشگاه و پژوهشگر امور خانواده در گفت‌و‌گو با کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، مطرح کرد: اگرچه در حال حاضر وضعیت زنان ایرانی به‌طور کامل طبق موازین اسلامی نیست، اما به نسبت زنان دیگر کشورها شرایط مطلوب‌تری دارد و اکرام زنان در کشور ما اهمیت بسزایی یافته است.
این استاد حوزه و دانشگاه در مورد حقوق زنان در خانواده اظهار داشت: یک زن تا زمانی‌که در سرپرستی پدرش است به طور کامل از حمایت‌های مالی و حقوقی پدر برخوردار خواهد بود و بلافاصله پس از ازدواج این مسئولیت برعهده همسر گذاشته می شود.
وی با اشاره به وضعیت کنونی زنان در کشورهای توسعه یافته افزود: زنان از دیرباز مورد ظلم‌های متعددی قرار می‌گرفتند، مثلاً در زمان جاهلیت زن ارزش کالایی داشت و دختران را نیز زنده به گور می‌کردند و امروز زنان جهان زنده به گورِ موقعیت‌های اجتماعی که در طول زمان به آنها تحمیل شده، می‌شوند.
کرامت و حقوق بیشتر زن در مکتب اسلام نسبت به غرب
وی تصریح کرد: زن غربی به همان نسبت که آزادی ظاهری دارد، باید برای تأمین نیازهای مادی خودش - حتی پس از ازدواج - در جامعه دوشادوش یک مرد تلاش کند. این در‌حالیست که زن مسلمان علاوه بر تمام آزادی‌های یک زن غربی، مهریه و نفقه نیز دارد.
این کارشناس امور خانواده گفت: بافت و باطن پنهان عالم، که همان اراده خداوند متعال است، به ما نشان می‌دهد که خداوند زن را برای تربیت آفریده است. این عالی‌ترین حد تکامل برای جایگاه بانوان است؛ بنابراین موفقیت حقیقی زمانی حاصل می‌شود که اراده خدا را بر اراده خودمان ترجیح داده و به نقش اصلی خودمان ارزش‌گذاری کنیم.
وی ادامه داد: امروزه شاهد یک سبک غلط در زندگی‌های جوانان هستیم که بعضی از آقایان یا بانوان در ابتدای ازدواج شرط می‌کنند که تا چندین سال صاحب فرزند نشوند و ترویج این شیوه ضربه بزرگی به فرهنگ ما وارد خواهد ساخت.
مادری بالاترین شغل‌هاست
همیز همچنین گفت: امام خمینی(ره) جمله‌ی ارزشمندی دارند و می‌گویند:«معلمی شغل انبیاست و مادری، بالاترین شغل‌هاست» این جمله به ما می‌فهماند که مادری یک درجه شغلی محسوب می‌شود و اگر امروزه زنان به این شغل افتخار نمی‌کنند و آن‌را محرومیتی برای یک زن از لحاظ ورود به عرصه‌های اجتماعی تلقی می‌کنند، ریشه از تفکر غیر اسلامی دارد.
اشتغال برخی زنان فراتر از دلایل مادی است
این استاد دانشگاه با اشاره به دلایل اشتغال زنان گفت: زنان شاغل را می‌توانیم در سه گروه دسته بندی کنیم؛ اولین دسته زنانی هستند که سرپرست خانواده هستند و در هر‌حال مجبور به اشتغال خواهند بود. این بانوان باید حتماً مورد حمایت دولت قرار بگیرند و شرایطی برای آنها در نظر گرفته شود که اشتغال ایشان به نقش‌های مادری و همسری آسیب نرساند. دسته دوم زنانی هستند که دلیل اشتغال آنها فراتر از مسئله مالی است و جامعه به حضور آنها نیاز دارد؛ مانند پزشکی، پرستاری، معلمی. توصیه‌ی کارشناسان به این دسته خانم‌ها آموزش‌هایی است که در ایفای نقش مادری و همسری به آنها کمک می‌کند.
وی افزود: دسته سوم هم بانوانی هستند که خودشان راغب به اشتغال هستند و می توانند به‌جای اشتغال می‌توانند فرصت‌های خود را برای فعالیت‌های ارزشمندتر خرج کنند و این دسته از زنان اغلب نمی‌توانند، نقش تربیتی خود را به‌درستی ایفا کنند. یک زن می‌تواند شاغل باشد درعین حال که به نقش مادری و همسری بپردازد، لیکن اگر بخواهد تربیت فرزند را در حد اعلی به‌جای آورد، اشتغال او مانع بزرگی برای اجرای این هدف می‌شود، چون نمی‌تواند زمان زیادی را نزد فرزند خود بگذراند.
اشتغال دختران حضرت شعیب در قرآن
همیز با بیان اینکه کودک در سه سال ابتدایی زندگی خود به حضور صد در‌صدی مادرش نیاز دارد، اظهار کرد: ما مخالفتی با شغل نداریم، زیرا گاهی مردان خانه از تأمین مالی ناتوان شده و طبیعتاً مسئولیت این‌کار بر دوش زن می‌افتد. در قرآن کریم هم می‌خوانیم که به‌خاطر ناتوانی حضرت شعیب، دختران ایشان برای تأمین روزی مجبور به اشتغال شدند. اما واقعیت غیر قابل انکار این است که زنان با اشتغال، فرزندان خود را از بالندگی در کنار مادر محروم کرده‌اند و علاوه بر ضربه به فرزند، ظلم مضاعفی را بر خود وارد می‌کنند.
نقش پرستار در تربیت فرزند
باید پذیرفت که ترس از دست دادن موقعیت‌هایی شغلی در بانوان برکاهش تعداد فرزندان در خانواده و پیامد‌های بی‌فرزندی یا تک‌فرزندی برحیات فردی و مناسبات خانوادگی شود. پدر که کانون اقتدار در خانواده است نیاز به وزیر و مشاوری همراه دارد و زن با کار کردن در خارج از خانه نمی‌تواند مرد را در این مسیر همراهی کند و این موضوع منتج به نابسامانی در روابط خانوادگی می‌شود.
شاید برخی از زنان برای مدیریت این وضعیت، مسئولیت خود را با پرستاران و مهدکودک ها تقسیم می‌کنند. اما مهدکودک هم بخشی از جامعه بیرون از خانواده است و تحت هیچ شرایطی جای آغوش مادر و کانون گرم خانواده را نمی‌گیرد و خلأ عاطفی کمبود مادر تا بزرگسالی بر رفتار فرد مشهود خواهد بود؛ همچنین فرزندان به‌جای آن‌که الگوهای خود را از والدین دریافت کنند، از نهاد‌های رسمی در رسانه‌ها تأثیر می‌پذیرند و ارتباط عاطفی کمتری با مادر برقرار می‌کنند.
برخی صاحب‌نظران معتقدند که اشتغال مادران مفهوم خانواده را در ذهن فرزندان تغییر می‌دهد، زیرا این فرزندان بیش از دیگران با همسالان خود سر می‌کنند و بیش از گذشته احساس تنهایی می‌کنند.
راهکارهای کنترل آسیب‌های اشتغال زنان
امیرحسین بانکیپور فرد، کارشناس مسائل اجتماعی نیز در مورد معتقد است: اشتغال حق یک زن است نه وظیفه او؛ بنابراین انسان می‌تواند نسبت به حقی که دارد خودش تصمیم‌گیری کند و اگر این حق مانع از احقاق وظایف دیگرش بشود، می‌تواند کم و زیادش کند اما وقتی تبدیل به وظیفه شد حتماً باید آن‌را انجام بدهد.
استادیار دانشگاه اصفهان، حفظ لطافت و متانت زن را متضاد با با شغل‌های پر حجم و ساعت‌کاری بالا و همچنین دایره ارتباط‌های غلط بین نامحرم دانست و افزود: این مشاغل قطعاً زن‌را از جایگاه اصلیش کنار می‌زند به طوری که دیگرنمی‌تواند نقش اصلی خود را در خانواده ایفا کند.
وی افزود: 8 ساعت کار برای یک کارمند خانم مناسب نیست و الگوی شغلی زنان باید به‌صورت نیمه وقت تعریف شود تا قوای جسمی بانوان تحلیل نرود. نباید اشتغال زنان فرصت‌های شغلی یک مرد را بگیرد. زیرا خداوند این مسئولیت را بر عهده مرد قرار داده است و او مسئول تأمین روزی خانواده قرار داده است.
در پایان باید در نظرداشت مشارکت اجتماعی زن، اگرچه حق طبیعی او است اما الگوگیری غلط در این امر می‌تواند مسئولیت‌های اصلی وی را تحت‌الشعاع قرار‌دهد. به بیان دیگر، ارزش نقش همسری و مادری در سبک زندگی اسلامی ایرانی به حدی است که نقش‌های دیگر در سایه آن تعریف می‌شوند.
لذا بسیاری ازبانوان که با هدف پرورش با کیفیت فرزندان و تعالی و تعادل خانواده از مشاغل خود کناره‌گیری می‌کنند، بسیار موفق‌تر از زنان دیگر هستند. زیرا زمانی‌که پای فرزند به میان می‌آید، هیچ‌چیز نمی‌تواند جای مادر را بگیرد.
گزارش از فرشته میرزا
