حدادعادل: گفتمان مجامع دینی ما قرآنی نیست/ با ترجمه منظوم و گروهی قرآن مخالفم

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، غلامعلی حدادعادل در این همایش گفت: وقتی فراخوان این همایش به دست من رسید، خوشحال شدم؛ از آن جهت که طراحان این همایش مسائل ترجمه قرآن و عناصر متعدد و مؤلفه‌های گوناگون را از هم تفکیک کرده و امکان تفکر و طراحی علمی را فراهم کردند.

کثرت ترجمه‌های قرآن از برکات انقلاب است
وی افزود: فراوانی ترجمه‌های قرآن به زبان فارسی از برکات انقلاب اسلامی است. انقلاب ما برکات و حرکات زیادی ایجاد کرده است اما چون ما با انقلاب همراهیم آن را حس نمی‌کنیم. اگر کسی از بیرون ایران امروز را با ایران چهل سال پیش مقایسه کند، متوجه می‌شود. من که قبل از انقلاب شاهد این امور بودم، می‌توانیم بهتر مقایسه کنم. قبل از انقلاب یک ترجمه قرآن یعنی ترجمه «الهی قمشه‌ای» معروف و در دسترس بود و در زمان خود ترجمه راهگشایی بوده است و پس از آن سه، چهار دهه طول کشید تا ترجمه دیگری در دسترس قرار گیرد، اما هیچکدام مانند ترجمه رهنما و پاینده معروفیت و رواج ترجمه گذشته را نیافت.
حدادعادل ادامه داد: ترجمه قرآن قبل از پیروزی انقلاب یک اشتغال دائمی و جدی و عمومی جامعه نبود و یک امر ایستا بود. اما بعد از انقلاب به طور متوسط هر سال یک ترجمه معروف داشته‌ایم. اگر شما تاریخ ترجمه را از سال 1357 تاکنون تدوین کنید، شاید به اندازه چند صد سال قبل این چند ده سال سرمایه برای ترجمه فارسی قرآن ایجاد شده است.

این مترجم قرآن با اشاره به اهمیت و ضرورت ترجمه قرآن گفت: اگر دین اسلام یک دین مربوط به قوم عرب بود، ترجمه قرآن ضروری نبود، اما اسلام مخاطبش انسان است و در هر عصر و رنگی که باشد. از این رو ملت‌های که عربی نمی‌دانند، حتما باید از طریق ترجمه قرآن با حقایق آن آشنا شوند و جهانی بودن اسلام و محدود نبودن به منطقه جغرافیایی خاص دلیلی بر ترجمه قرآن است.
وی در ادامه گفت: ترجمه قرآن از همام قرون ابتدایی ضروری می‌نمود و زبان فارسی اولین زبانی است که قرآن به آن زبان ترجمه شده است. از سوی دیگر ما باید بفهمیم قرآن و اسلام چه می‌گوید. زبان ما عربی نیست از این رو ما نمی‌توانیم توقع داشته باشیم که مردم به چیزی که نمی‌دانند، ایمان بیاورند و به همین دلیل این موضوعات ضرورت ترجمه را بیش از پیش آشکار می‌کند.

ترجمه‌خوانی قرآن باید در کشور مرسوم شود
وی تصریح کرد: متأسفانه بسیاری از دیپلمه‌های ما نمی‌توانند از کتابهای زبان انگلیسی استفاده کنند؛ همان طور که از زبان عربی هم نمی‌توانند استفاده کنند و این آموزش زبان انگلیسی و عربی در مدارس کفایت نمی‌کند، هر چند این کار عبث نیست اما باید شیوه‌های آن بهتر شود و واقعیت این است که 95 درصد مردم حتی در محافل علمی معنی قرآن را به زبان عربی درک نمی‌کنند و من در طول سه دهه گذشته که شاهد خواندن قرآن در آغاز جلسات بوده‌ام، همواره این دغدغه را داشته‌ام که چرا ترجمه فارسی قرآن پس از متن عربی آن خوانده نمی‌شود و ترجمه‌خوانی در کشور سنت نمی‌شود و جامعه را به سهم قرآن دعوت نمی‌کنیم.
حداد عادل با اشاره به دلایل این موضوع گفت: یکی از دلایل این است که ترجمه‌های قرآن برای خواندن در محافل و مجالس به اندازه کافی مناسب نیستند و بسیاری از ترجمه‌های نثر فارسی فصیح و معیار امروزی نیست و از سوی دیگر مترجمان قرآن از شدت احتیاط مرتبط پرانتز باز کرده‌اند و توضیحات داده‌اند و یک وسواس در دقت و صحت معانی قرآن داشته‌اند و نتوانسته‌اند بین دقت و فصاحت جمع کنند.
حدادعادل ادامه داد: بعضی از ترجمه‌های قرآن از نظر زبان فارسی معیار قرآن اگر قرار باشد خوانده شود، بهتر است آن را نخوانند چرا که طوری نیست که بشود آنها را خواند؛ ترجمه‌های از قرآن باید به گونه‌ای باشد که خوانده می‌شود، اهل ادب ابرو در هم نکشند که چرا اینگونه است. به همین دلیل اگر ما موفق شویم ترجمه‌خوانی را در کشور باب کنیم و در کنار این همه تلاوت قرآن سهم آن را به جامعه بیاوریم، شاهد تغییرات زیادی خواهیم بود.

گفتمان مجامع دینی قرآنی نیست

حدادعادل در ادامه گفت: اگر می‌خواهیم جامعه اسلامی داشته باشیم باید جامعه قرآنی باشد؛ چرا که قرآن سند هویت و شناسنامه ماست و این همه توحید، معاد، جهاد، نماز، ذکات، تقوا، انفاق و غیره که در قرآن موج می‌زند، باید وارد زندگی مردم شود و این موضوع مستلزم این است که قرآن را بخوانیم و بفهمیم. اگر گفتمان مجامع دینی ما قرآن باشد پیشرفت بسیاری خواهیم داشت اما متاسفانه گفتمان مجامع دینی قرآنی نیست هر چند قرآن در این مجامع جای خود را باز کند، جا برای خرافات و غلو تنگ‌تر می‌شود، چرا که همین قرآن بوده است که جامعه جاهلی قبل از اسلام را در عرض یک قرن بر دنیا مسلط کرد و قرآن می‌تواند چنین معجزه‌ای را در روزگار ما هم ایجاد کند.

ترجمه موفق باید مفهوم را منتقل کند
وی با تاکید بر حمایت از ترجمه‌های قرآن با برگزاری همایش‌هایی از این دست بیان کرد: ترجمه‌ قرآن اصولی دارد و من اصلی که خودم رعایت کردم این بوده که مفهوم درست را انتقال دهم. برای من ترجمه موفق ترجمه‌ای است که مفهوم را منتقل کند و از برخی قیودی که مترجمان گرفتار آن بودند، خودم را به آرامی رها کردم و به عنوان مترجم تعهدی که به این کتاب مقدس دارم، معتقدم که ترجمه مفهوم باید درست صورت گیرد و کار دیگری بر تمام طول ترجمه دغدغه آن را داشتم خودم را اسیر ساختارهای صرفی و نحوی اختصاصی زبان عربی بر زبان فارسی نکنم و مراقب باشم آنچه با اسلوب زبان فارسی مغایر است، در ترجمه قرآن این اتفاق نیفتد.
وی تصریح کرد: مراقبت مترجمان قرآن برای جلوگیری از تحریفات سبب شده که ترجمه را از روش تحت‌الفظی شروع کنند و این اشکالی که منشأ احتیاطی دینی داشته از 1200 سال پیش شروع شده و همچنان ادامه دارد و مترجمین کمابیش گرفتار این احتیاط هستند و من سعی کردم قدری این مشکل را علاج کنم.

با ترجمه منظوم قرآن موافق نیستم
وی با اشاره به چالش‌های ترجمه قرآن گفت: با ترجمه منظوم قرآن موافق نیستم و معتقد هستم جای که خود قرآن شعر بودن قرآن را نفی کرده و به شعر نازل نشده است، نباید به شعر ترجمه کنیم کسانی که می‌خوانند قرآن را به نثر ترجمه کنند در آن مانده‌اند، چه برسد به اینکه ترجمه را در وزن و قافیه محدود کنند.
وی ادامه داد: شعر هر چه دروغ‌تر باشد، زیباتر می‌شود؛ از این رو برای زیبا شدن ترجمه منظوم قرآن نمی‌توانیم دروغ و احساسات را در آن دخیل کنیم، چرا که مترجم در ترجمه منظوم کار خود را سختر می‌کند و تا کسی قرآن را ترجمه نکرده باشد، متوجه نمی‌شود که این کار تا چند اندازه دشوار است و شاعران بزرگ ما چون سعدی و حافظ و مولانا هیچ وقت به این فکر نبوده‌اند و ادب اسلامی اقتضاء نکرده که کسی قرآن را به شعر ترجمه کند و بزرگان شعر ما نیز به خود اجازه به وادی ورود کنند و از همین رو که این ترجمه‌ها جای برای خود باز نکرده‌اند و طبع مردم آن را نپذیرفته است.
وی در ادامه یاد آور شد: امروز برای زدون تحریفات و غبار جاهلیت از جامعه باید ترجمه قرآن فارسی درست، فصیح و معیار امروزی متداول باشد و اگر غیر از این باشد کار تفننی است.

ترجمه گروهی مانند شعر گفتن دسته جمعی است
حدادعادل در ادامه گفت: با ترجمه گروهی قرآن هم موافق نیستم چرا که مانند شعر گفتن دسته جمعی می‌ماند و این کار دشوار حدود و ثغور فراوانی دارد و مترجم قرآن بیش از آن اندازه که بر زبان مبدا باید تخصص داشته باشد، باید در زبان مقصد متخصص باشد.همچنین در ترجمه ذوق شعری سبب می‌شود ترجمه دلنشینی از قرآن ارائه شود نه اینکه قرآن به شعر ترجمه شود.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به ترجمه قرآن برای کودکان و نوجوانان گفت: ترجمه برای این سنین باید منتخب قرآن باشد و دوستانی هستند که قصد دارند همه قرآن را برای کودکان ترجمه کنند که من به آنها گفته‌ام که شما نمی‌توانید این کار را انجام دهید و صلاح نیست و باید کودک و نوجوان باید با رشد سنی خود با ترجمه قرآن آشنا شود.
وی در ادامه بار دیگر یاد آور شد: حاصل همه تلاش‌های حوزوی و دانشگاهی و متدین غیرتمند باید این باشد که ترجمه خوانی قرآن در کشور مرسوم شود این تابو را بشکنید و وقتی که قرآن خوانده می‌شود ترجمه آن هم خوانده شود.