کدام بانک ایران اسلامی‌تر عمل می‌کند؟

وهاب قلیچ، کارشناس پژوهشی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به تشریح اهم اقدامات صورت گرفته در این پژوهشکده در سال 93 پرداخت و اظهار کرد: پژوهشکده پولی و بانکی در سال 93 رویکرد بسیار فعال‌تری نسبت به سال‌های  پیش در زمینه بانکداری و بانکداری اسلامی داشته است که بنده چند نمونه آن را عرض می‌کنم و محورهای اصلی، پنج محور است است که  در این حوزه مد نظر پژوهشکده بوده است.

شناسایی ابزارهای سیاست بازار باز در قالب بانکداری اسلامی

وی افزود: محور اول، شناسایی ابزارهای سیاست بازار باز در قالب بانکداری اسلامی است. همانگونه که می‌دانید نظام بانکی ما، نظام یکپارچه اسلامی است و ما نمی‌توانیم از ابزارهای متعارف در سیاستگذاری پولی استفاده کنیم.

قلیچ ادامه داد: همانگونه که بانک‌های ما در مراودات خود با مشتریان باید تابع قوانین اسلامی باشند و بانک مرکزی هم در رابطه با بانک‌ها باید تابع قوانین اسلامی باشد. همچنین برای ابزارسازی باید از ابزارهای اسلامی استفاده شود. متأسفانه در این مدتی که از تأسیس قانون عملیات بانکی بدون ربا گذشته است در حیطه ابزارهای سیاست پولی دارای ضعف بسیار بزرگی بودیم.

شناسایی ابزارهای بازار بین‌بانکی

وی افزود: منظور از این سخن، این است که ابزاری که از دل مطالب اسلامی درآمده باشد و بخواهد به شکل کاملا اسلامی هم اجرایی شود به ندرت تأسیس شده بود از این حیث، پژوهشکده پولی و بانکی برای این بخش فایل جدا باز کرد و ابزارهای سیاست پولی در بانکداری اسلامی را مورد بررسی قرار داد که به عنوان  ابزارهای بانکداری اسلامی در حیطه سیاست بازار باز مطرح شد.

کارشناس پژوهشی پژوهشکده پولی و بانکی به محور دوم اشاره کرد و گفت: محور دوم، موضوع بازار بین‌بانکی بود؛ بدین معنی که بانک‌ها اگر بخواهند بین خودشان وجوهی را رد و بدل کنند چگونه این کار را براساس قوانین اسلامی انجام دهند؟ مطالعاتی هم در این زمینه انجام شد تا ابزارهای بازار بین‌بانکی شناسایی شود.

شناسایی شاخص‌های رتبه‌بندی بانک‌های اسلامی

وی افزود:‌ محور سوم، بحث شاخص‌های رتبه‌بندی بانک‌های اسلامی در کشور بود. همه بانک‌های ما عنوان بانک اسلامی را دارند اما اینکه واقعا کدام بانک از دیگری اسلامی‌تر عمل می‌کند؟ نیازمند شاخص است که ما تاکنون در مطالعات تحقیقاتی، خیلی به این موارد ورود پیدا نکرده بودیم. از این حیث، پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی با رصد این خلأ، چارچوبی را به وجود آورد که شاخص بانکداری اسلامی در ایران را بررسی کنیم و بفهمیم کدام بانک‌ها اسلامی‌تر و کدامیک کمتر اسلامی عمل می‌کنند؟

قلیچ اظهار کرد: ما در سه شاخه سعی کردیم این شاخص‌سازی را جلو ببریم تا بعد به مرحله عملیاتی و ارزیابی  برسیم. این شاخص‌ها در سه بخش قرار دادها و اجرای قراردا دها از دید انطباق با شریعت، عدالت بانکی و بانکداری اخلاقی و اخلاق در بانکداری مطرح شد که شاخص‌های آن در حال استخراج است و بخشی از آن در سال 93 انجام شد و بخشی هم در سال آینده ادامه پیدا می‌کند تا الگویی برای رصد بانک‌ها و سنجش اسلامی بودن بانک‌های کشورمان  داشته باشیم که این کار می‌تواند کاری بسیار نو و بدیع باشد.

آسیب‌شناسی عملیات اجرایی بانکداری اسلامی

وی به محور چهارم اشاره  کرد و گفت: محور چهارمی که سرفصل مباحث بانکداری اسلامی در پژوهشکده پولی و بانکی در سال 93 بوده است بحث آسیب‌شناسی عملیات اجرایی بانکداری اسلامی است؛ مثلا در زمینه پدیده فاکتورهای صوری که در نظام بانکی ما رایج است یا جریمه تأخیر که با مشکلاتی مواجه است سعی کردیم به آسیب‌شناسیی چنین مواردی بپردازیم و تا حد امکان راهکارهایی را برای آنها مطرح کرده و به نظام بانکی ارائه دهیم که این مشکلات برطرف شود.

جمع‌آوری آمارها و داده‌های بانکداری اسلامی در جهان

قلیچ ادامه داد: پنجمین محور، بحث جمع‌آروی آمارها و داده‌های بانکداری اسلامی در جهان به تفکیک عقود، بانک‌ها و کشورها بود که یک رتبه‌بندی و جمع‌آوری داده‌های بانکداری  اسلامی انجام شود تا پژوهشکده پولی و بانکی از این حیث تبدیل به منبع و مأخذی برای اطلاعات بانک‌های اسلامی در جهان ‌شود و این کار دسته‌بندی خوبی برای کسانی است که می‌خواهند کارهای تحقیقاتی انجام دهند.

انتشار پنج کتاب در زمینه بانکداری اسلامی

وی افزود:‌ این پنج محور،  محورهای اصلی مطالعات بوده است اما پژوهشکده پولی و بانکی کتاب‌های متفاوتی را در سال 93 چاپ کرده است که 5 کتاب به صورت مستقیم با  مباحث بانکداری اسلامی مرتبط بوده است. مورد اول کتاب «وضعیت بانکداری اسلامی در ایران و جهان» بود که توسط رسول خوانساری و همکارانشان تألیف و منتشر شد که وضعیتی آماری و داده‌ای از نظام بانکی کشورمان و کشورهای دیگر را ارائه داد.

کارشناس پژوهشی پژوهشکده پولی و بانکی ادامه داد: کتاب دیگری که توسط حجت‌الاسلام والسملمین سیدعباس موسویان و حسین میسمی تألیف شد کتاب «نظارت شرعی بر بانک‌ها و مؤسسات مالی اسلامی» بود که به صورت تخصصی بر بحث بسیار مهم نظارت شرعی بر بانک‌ها متمرکز بود. کتاب سومی که منتشر شد «بانکداری اسلامی، مبانی نظری و تجارب عملی» بود که این کتاب هم به قلم سیدعباس موسویان و حسین میسمی چاپ شد که نگاه جامعی به مباحث بانکداری اسلامی داشته و کتاب مفیدی در این حوزه است.

وی افزود: چهارمین کتاب « بانکداری اخلاقی با رویکرد اسلامی» است که با توجه به خلأ اشاره به بحث بانکداری اخلاقی در ادبیات نظری کشورمان - برخلاف سایر کشورها که مباحث بانکداری اخلاقی، هم در بُعد نظری و هم عملی را بسیار جلو برده‌اند-  ما دارای این خلأ در بانکداری کشورمان هستیم، این  کتالب در راستای پر کردن بخشی از این خلأ به قلم حسین عیوضلو و وهاب قلیچ تألیف و منتشر شد.

قلیچ عنوان کرد: کتاب دیگری که منتشر شد که مباحث آن به شکل صد درصدی به بانکداری اسلامی مربوط نیست، بحث چالش‌های پولی و بانکی اقتصاد ایران است که در آن مجموعه مقالات و یادداشت‌هایی در زمینه بانکداری اسلامی همانند اصول و مقررات انطباق با شریعت برای نظام بانکی یا صکوک بیع دین به عنوان ابزاری برای سیاست‌های پولی وجود دارد.

انتشار یادداشت‌ها و مقالات در زمینه بانکداری اسلامی

کارشناس پژوهشی پژوهشکده پولی و بانکی اظهار کرد:‌ افزون بر این پنج کتاب، یادداشت‌ها و مقالات بسیار زیادی هم در حیطه بانکداری اسلامی توسط پژوهشکده پولی و بانکی منتشر شد که به صورت کلی اگر بخواهم اشاره داشته باشم، موضوع شاخص‌های اقتصاد مقاومتی در نظام بانکی از مهمترین این موارد بود.

وی افزود: همانگونه که می‌دانیم مقام معظم رهبری در اواخر سال گذشته، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی را ابلاغ  کردند و از این حیث بخش بسیار زیادی از فعالیت‌های بانکداری اسلامی در پژوهشکده پولی و بانکی بر بحث اقتصاد مقاومتی و تبیین ابعاد این نوع اقتصاد در کشور متمرکز بود و مقالاتی از جمله «شاخص‌های  اقتصاد مقاومتی در نظام بانکی و ارتباطش با توافق‌نامه‌های بال» در این زمینه منتشر شد.

قلیچ ادامه داد: بخشی از این مقالات هم مربوط به مباحث بانکداری اخلاقی و کُدهای اخلاقی بود و بخشی هم مقالاتی بود که مربوط به شاخص‌های  بانکداری اسلامی و بخشی هم مربوط به صکوک بیع دین به عنوان ابزار سیاستی  بود که منتشر شد.

وی ادامه داد:  موضوع رتبه‌بندی بانک‌ها و مؤسسات اعتباری در سال 2014 که یک رتبه‌بندی خوب بود، در پژوهشکده پولی و بانکی انجام شد که حالت ترجمه‌ای داشت. همچنین بحث تهاتر ارزی اسلامی و مباحثی مانند عقد صلح یا دیدگاه اسلام در زمینه  پرداخت بدهی و مباحثی از این قبیل مورد بررسی قرار گرفت.

برگزاری نشست‌های تخصصی در زمینه بانکداری اسلامی

قلیچ به برگزاری نشست‌های تخصصی در زمینه بانکداری اسلامی در پژوهشکده پولی و بانکی اشاره کرد و گفت: ما در پژوهشکده، 4 نشست مهم هم برگزار کردیم که سه مورد از آنها مربوط به جلسات نقد و بررسی  پژوهش‌های بانکداری اسلامی بود که در سه حوزه عملیات بازار باز در چارچوب بانکداری بدون ربا، در زمینه چالش‌های استفاده از عقود مشارکتی در نظام بانکی ایران و همچنین چگونگی  ارتباط بانک‌ها با بازار سرمایه در چارچوب نظام بانکداری بدون رباصورت گرفت و جلسه چهارمی هم برگزار شد که بررسی  پدیده فاکتور صوری در نظام بانکی کشور بود که راهکارهای خوبی برای نظام بانکی در این جلسه منتج شد.

فعالیت پورتال بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی

وی افزود: نکته آخر در مورد فعالیت پورتال بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی است که در سال 93 حدود 550 تا 600 خبر شامل گزارش، یاداشت ، مصاحبه و مقاله را منتشر کرد و به صورت متوسط 2500 بازدید از صفحه اول به صورت ماهانه دارد و بیشتر تأکیداتش در سال جاری نسبت به سال گذشته موضوع اقتصاد مقاومتی بود که آن و خصوصا ارتباط  اقتصاد مقاومتی و نظام بانکی کشور را بسیار برجسته کرد.

ماهنامه‌های الکترونیکی بانکداری اسلامی

قلیچ ادامه داد: همچنین ارسال ماهنامه‌های الکترونیکی بانکداری اسلامی به حدود 700 نفر از اساتید و پژوهشگران بانکداری اسلامی مورد دیگری است که به صورت ماهانه برای آنان ارسال می‌شود. نکته دیگر در مورد ایجاد صفحه نمایه بانکداری اسلامی است که صفحه بسایر  مفیدی برای دانشجویان، پژوهشگران و محققینی است است که می‌خواهند به صورت موضوعی و تخصصی در یک محور خاص بانکداری اسلامی تحقیق کنند و این صفحه آنان را هدایت می‌کند که با انتخاب کلید‌واژه مورد نظر به مطالب به‌روز و مفید به صورت آسان دسترسی پیدا کنند.

کارشناس پژوهشی پژوهشکده پولی و بانکی اظهار کرد:‌ انشا الله بنا داریم در سال آینده صفحه‌ای را با عنوان صفحه عدالت به پورتال بانکداری اسلامی اضافه کنیم که می‌تواند صفحه‌ای مفید و کاربردی برای خوانندگان سایت باشد.

وضعیت استقبال از اقدامات پژوهشکده پولی و بانکی

قلیچ در پاسخ به این پرسش این گزارش‌ها و تحقیقات به عمل آمده در پژوهشکده پولی و بانکی در اختیار چه نهادهایی قرار می‌گیرد و استقبال از آن به چه شکلی است؟ اظهار کرد: مطالبی که منتشر می‌شود به صورت اختصاصی  برای بانک مرکزی ارسال شده و تا حد توان بانک مرکزی این پژوهش‌ها در کنار سایر  پژوهش‌هایی که ممکن است از دیگر مراکز برای بانک مرکزی بیاید مورد بررسی و استقبال قرار می‌گیرد.

قلیچ در پایان اظهار کرد: این تحقیقات، غیر از ارسال  اختصاصی برای بانک مرکزی، به صورت عمومی هم در سایت اصلی پژوهشکده و هم به عنوان کتاب و  برای عموم اساتید و محققین هم قابل دسترسی است.