مسجد جامع سنندج؛ شکوه عینی معماری اسلامی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از کردستان، مسجد دارالاحسان که شکوه عینی معماری اسلامی دوره قاجار است، توسط والی وقت این شهر بنا شد و به دلیل ویژگی‌های خاص یکی از آثار تاریخی و دیدنی استان کردستان به شمار می‌رود.
مسجد - مدرسه دارالاحسان با حمایت فتحعلی شاه قاجار و توسط امان الله خان اردلان والی وقت کردستان ساخته شد و امروزه مسجد جامع سنندج نام دارد.
این مسجد باشکوه‌ترین و زیباترین مسجد استان کردستان، به لحاظ سبک معماری و تزیینات وابسته به معماری است. مسجد جامع سنندج در بافت قدیم و در مجاورت و نزدیکی قلعه حکومتی قرار داشته است.

از جمله ویژگی‌های بارز این مسجد استفاده از عالی‌ترین مصالح ساختمانی در ساخت و تزیینات آن است، که با کاشیکاری خشتی وسیعی توأم با کتیبه و نوشته همراه است و در متن کتیبه‌ها هریک به مضمون خاصی اشاره شده است.
استفاده از آیات قرآنی در سطح وسیعی از نماها، ستون‌ها و دیوارهای داخلی و خارجی مسجد به وفور دیده می‌شود.
در بنای دارالاحسان شاعرانی همچون میرزا فتح الله کردستانی متخلص به خرّم، میرزا صادق اصفهانی متخلص به ناطق، مجدالممالک متخلص فرهی و جوهری اشعار نغزی سروده‌اند که در شعرشان تمجید از والی، شکوه و عظمت، وجه تسمیه و کارکرد بنا در دو نقش مدرسه و مسجد مورد توجه است.
بر اساس تاریخ‌های موجود در کتیبه‌ها و اشعار فارسی، مسجد طی سال‌های 1226 تا 1232 هجری قمری ساخته شده است.
مسجد جامع دارای یک حیاط، شبستان ستون‌دار و دو ایوان است که یکی رو به شرق و دیگری رو به سمت قبله، حجره‌ها، مدرسه‌ها، مدخل ورودی، راهروهای جانبی، فضای مرده‌شوی خانه و دو مناره این بنا روی ایوان رو به شرق ضلع غربی حیاط مدرسه ساخته شده است.

ایوان رو به شرق مسجد که در ضلع غربی حیاط مدرسه قرار دارد، علاوه بر عملکرد یک ایوان با شکوه، مدخل ورودی به داخل شبستان مسجد است. در نمای بیرونی ایوان‌های شرقی و جنوبی مسجد، آیات بسیاری به کار برده شده.

آیات قرآنی در مسجد دارالاحسان سنندج
نحو استفاده از ایات و احادیث در این بنا به صورت بسیار ساده تا به شکل تزئینات بوده است موقعیت سوره های قرآنی در مسجد مدرسه دارالاحسان اگر چه تابع دستور العمل خاصی نبوده است ولی با توجه به بررسی های به عمل آمده قرار گیری آیات و نوشته ها نشانگر هوشمندی حامی ، بانی ، معمار ، کاشی کار و خوشنویس است به عنوان مثال تحریر سوره جمعه در نمای بیرونی مسجد در ایوان شرقی برای دعوت کردن مردم به نماز نوشته شده است . سوره انسان در نمای بیرونی ایوان جنوبی و در مکانی که نمازگزاران هنگام خروج از مسجد با آن مواجه هستند نوشته شده است.
باید به این نکته توجه کرد که در بیشتر مساجد بنا به دلایل فوق سوره ها و آیات فراوانی در انواع و اقسام خطوط به رشته تحریر در آمده است . در این بنا از آیات قرآنی هم به عنوان تزئین و هم به لحاظ تناسب کاربردی به حد قابل توجهی بهره برده شده است.

بدون اغراق این بنا از جمله مساجدی است که در آن آیات قرآنی بر سایر تزئینات فزونی یافته است لذا علاوه بر نمای بیرونی در نمای داخلی و سر ستون ها نیز به صورت گسترده ای از سوره ها و آیات قرآنی استفاده شده است و هنرمندان کاشی کار و سفارش دهنده به فراخور فضا های موجود و اوضاع سیاسی و اجتماعی و با توجه به ترجمه و تفسیر آیات قرآنی از این آیات با خط بسیار عالی ثلث در زمینه کاشی کاری هفت رنگ استفاده نموده اند .
در نمای بیرونی مسجد ایوان شرقی و جنوبی مسجد آیات بسیاری به کار برده شده است که توجه سفارش دهنده ، خطاط و کاشی کار است.

داخل ایوان شرقی سوره جمعه نوشته شده است این کتیبه به صورت نواری از سمت راست آغاز و هر سه ضلع7 ایوان را دور زده است و در انتهای سمت چپ پایان می یابد این کتیبه با خط سفید و در زمینه کاشی آبی رنگ نوشته شده است . 
ایوان جنوبی

آیاتی از سوره های مختلف قرآن در نمای داخلی و بیرونی ایوان جنوبی ( ایوان روبه قبله ) نوشته شده است . ایوان جنوبی از نظر شکوه و عظمت در حد و اندازه ایوان شرقی است مهمترین کتیبه ای که در این بخش استفاده شده سوره انسان است که به صورت نواری به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی آبی هفت رنگ نقش بسته است.

همانطور که اشاره شد به کارگیری گسترده آیات قرآنی در این مسجد بیانگر توجه خاص بانی این بنا است این مسئله در داخل بنا مضاعف شده است . دیوار ها ، پایه ها و سر ستون ها فضای داخلی مسجد تا ارتفاع خاصی با آیات قرآنی تزئین شده است آیات قرآنی موجود در فضای داخلی مسجد را می توان به دو بخش عمده تقسیم کرد: آیات قرآنی روی سر ستون هاآیات قرآنی روی دیوارها (کتیبه نواری داخل مسجد)
این مسجد دارای 24 ستون سنگی با سر ستون ها مزین به مقرنس کاری است بدنه این ستون ها به طور قابل توجهی با تزئینات طنابی شکل حجاری شده و بر روی پایه های آن طرح گل و بته نقش بسته است و در بخش فوقانی آن ها از آیات و سوره های مختلف ولی متناسب استفاده شده است.

کتیبه‌های روی دیوارهای داخلی شبستان‌
پس از کتیبه‌های روی سر ستون‌های شبستان با مضمون سوره‌ها و آیات قرآنی ، کتیبه نواری کاشیکاری آبی رنگ است که بر زمینه آن به خط ثلث سفید بسیاری از آیات سوره‌های مختلف قرآن نوشته شده و در نوع خود شاید کم نظیر است. این کتیبه به صورت کمربندی دور تا دور شبستان را فرا گرفته است این کتیبه به موازات کتیبه‌های سر ستون‌ها نوشته شده و ترکیب خط و قرار دادن آیات بسیار در این کتیبه حاوی نکات ارزنده‌ای است . این کتیبه از سمت قبله و از بالای محراب آغاز  می‌شود.
کاشی‌کاری هفت رنگ نمای ایوان جزء تزئینات زیبای مسجد است
از دیگر تزئینات زیبای این مسجد - مدرسه می‌توان به آجرهای لعاب داده شده این مجموعه اشاره کرد که با تبحر خاصی در کنار کاشی‌ها قرار داده شده‌اند و در قسمت حیاط این مجموعه به صورت گره‌چینی نمونه هایی از تزئینات این بنا را می‌توان به وفور دید همچنین استفاده از چوب‌های تزیینی در پنجره‌ها که به صورت فخر و مدین در حجره‌ها اجرا شده است نمونه‌هایی از تزئینات این مسجد - مدرسه است.

در کاشی کاری‌های هفت رنگ نمای ایوان‌های مسجد، طرح‌های گل و بوته و اسلیمی به صورت ترنج و نیم ترنج و کاشی‌های با طرح‌های هندسی به صورت ستاره‌های هشت پر ایرانی و یا گل‌های هندسی کار شده‌اند.
تزئینات سنگی ستون‌ها نیز یکی دیگر از شاخص‌های این بنا می‌باشد نوع حجاری‌های صورت گرفته بر روی سنگ‌ها و همچنین مقرنس‌های سنگی که بر روی سر ستون اجرا شده، درون مسجد را بسیار زیبا کرده است در کنار این گچبری‌های قوس‌های درونی این بنا نیز یکی دیگر از شاخص‌های این مسجد - مدرسه است.