تعریف ۶ گرایش برای مقطع کارشناسی رشته علوم قرآن و حدیث/ پایان بازنگری‌ها تا انتهای تابستان

ابوالفضل خوش‌منش، دبیر کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در رابطه با بحث تحول در رشته علوم قرآن و حدیث اظهار کرد: اساس و بنیان موضوع تحول این رشته بر اساس نیازسنجی‌های جامعه و تأمین نیروی انسانی جامعه قرآنی کشور بوده است. تاکنون آموزه‌های این رشته، خروجی مناسبی که بتواند دردی از جامعه امروز کشور را درمان کند نداشته است. اکنون نیز که هنوز این برنامه اجرا نشده است، غالباً به همین شکل است.

وی افزود: جلسات متعددی در این رابطه برگزار شد. بعد از تدوین عناوین دروس، ویرایش نخست سرفصل‌ها ذیل عناوین درسی به لُجنه‌های علمی و گروه‌های تخصصی واگذار شد. این کار در طول تاریخ این رشته برای اولین بار است که صورت می‌گیرد، حتی شاید بتوان گفت که کمتر رشته‌ای این سابقه را داشته باشد که سرفصل‌های آن را گروه وسیعی از اساتید متخصص آن رشته تدوین کنند.

خوش‌منش عنوان کرد: قبلاً این طور بوده که عده خاصی جمع می‌شدند، کارویژه‌ای تشکیل می‌شد و خیلی سریع عناوین دروس رشته را تعیین و ذیل عناوین هم سرفصل‌ها را تدوین می‌کردند.

آغاز کار تحول رشته علوم قرآن و حدیث از سه سال پیش

وی با بیان اینکه کار تحول از حدود نزدیک به سه سال پیش آغاز شده است، اظهار کرد: دلیل طولانی شدن آن به‌خاطر حساسیت و وسواسی بوده که به خرج داده شده است.
خوش‌منش با اشاره به آماری در این باره، گفت: بیش از 15 مرکز و نهاد علمی به‌عنوان سرپرست تدوین سرفصل موظف شدند که کمیته‌هایی علمی از اعضای دارای سابقه هیئت علمی و واجد صلاحیت و تخصص در خصوص وظایف محوله را تشکیل داده‌ تا تدوین سرفصل‌ها، محصول خرد باشد. در مجموع بیش از 100 تن از اساتید برجسته رشته علوم قرآن و حدیث کشور در تدوین این سرفصل‌ها دخیل بوده‌اند.

دبیر کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور اظهار کرد: این مشارکت جمعی علاوه برون‌داد علمی آن، یک درخواست از جمعی از اساتید توانمند بود که روند اجرای این برنامه جدید را نیز تسهیل کند.

وی در رابطه با اینکه الان سرفصل‌ها در چه مرحله‌ای هستند، تصریح کرد: در حال حاضر بخش زیادی از سرفصل‌ها آماده شده است. مرحله بعدی برگزاری جلسات کمیته تلفیق و ویرایش دوم سرفصل‌هاست که خروجی نهایی برنامه به‌عنوان یک کل منسجم قابل ارائه، اجرا و دفاع باشد. برخی مشکلات پیشین این رشته از قبیل هم‌پوشانی و تکرار زیاد مطالب در این کمیته مرتفع خواهد شد.

وی با اشاره به شش مجموعه 25 واحدی به‌عنوان گرایش‌های تعریف شده در مقطع کارشناسی که به نوبه خود کاری جدید در حوزه علوم انسانی است، اظهار کرد: معمول این است که دانشجوی فارغ‌التحصیل کارشناسی، گرایش خود را در مقطع کارشناسی ارشد انتخاب می‌کند اما با اجرای برنامه جدید این دانشجو در همان مقطع کارشناسی گرایش اصلی خود را انتخاب و در مقطع ارشد به‌طور تخصصی‌تر ادامه خواهد داد. آن شش مجموعه عبارتند از مجموعه 1 (عنوان پیشنهادی در حوزه مطالعات قرآن)، مجموعه 2 (عنوان پیشنهادی در حوزه مطالعات حدیث)، مجموعه 3 (عنوان پیشنهادی در حوزه آموزش قرآن)، مجموعه 4 (عنوان پیشنهادی در حوزه تربیت مربی قرآنی کودک)، مجموعه 5 (عنوان پیشنهادی در حوزه تلاوت و هنرهای قرآنی)، مجموعه 6 (عنوان پیشنهادی در حوزه فرهنگ و رسانه).

خوش‌منش در مورد کیفیت اجرای این نوع از برنامه درسی اظهار کرد: از 137 واحدی که دانشجویان مقطع کارشناسی باید آموزش ببینند، 12 واحد هم عمومی، 100 واحد مشترک و 25 واحد اختیاری است. به این معنا که دانشجو به اختیار خود یکی از مجموعه‌های 25 واحدی را انتخاب کرده و آموزش خواهد دید.

دبیر کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور عنوان کرد: هر کدام از این گرایش‌ها در مقطع کارشناسی ارشد به گرایش‌های تخصصی‌تر تقسیم خواهد شد. به‌عنوان نمونه در بحث رسانه ممکن است گرایش فیلم‌نامه‌نویسی قرآنی یا کارگردانی قرآنی داشته باشیم. فارغ‌التحصیل مقطع کارشناسی اگر در مقطع ارشد ادامه بدهد، می‌تواند تولید محصول کند. حتی اگر ادامه هم ندهد می‌تواند در کنار یک کارگردان تلوزیونی، محتوای قرآنی او را تأمین کند.‌ یا در کنار یک پژوهشگر حرفه‌ای می‌تواند به‌عنوان دستیار پژ‍وهشگر مشغول به کار شود. این درحالی است که اکنون بسیاری از فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی رشته علوم قرآن و حدیث حتی توانایی نوشتن یک متن را ندارند و روش‌های  تحقیق را نمی‌دانند. اما دانشجوی خروجی برنامه جدید، اگر برنامه درست و همانطور که پیش‌بینی شده اجرا شود، قطعاً می‌تواند کنار یک پژوهشگر حرفه‌ای به‌عنوان یک دستیار کمک کند؛ هم شغل او تأمین می‌شود و هم اینکه این رشته رسالت خود را انجام داده است.

وی افزود: در دو گرایش آموزش قرآن نیز، امید است بخشی از خلأیی که امروز در بحث آموزش قرآن وجود دارد تأمین می‌شود. از جمله اینکه رویکرد آموزش عمومی قرآن در مقطع کارشناسی‌ارشد به‌صورت تخصصی‌تر خواهد بود؛ مانند نحوه آموزش قرآن در زندان‌ها، مراکز نظامی، جلسات خانگی و...  .

خوش‌منش عنوان کرد: نکته دیگری که از ابتکارات این کمیته خواهد بود این است که در گام بعدی، در رشته‌های دیگری مانند رشته‌های هنر یا رسانه، در مقطع کارشناسی ارشد گرایش‌های قرآنی تعریف و تصویب شود تا آن روحیه و آموزه‌های قرآنی به دانشجویان غیر از رشته علوم قرآن و حدیث هم القا شود تا در آینده تولیداتشان محصولات قرآنی را شاهد باشیم و نواقصی که اکنون در محصولات قرآنی وجود دارد کاهش یابد.

وی در پاسخ به این سؤال که در حال حاضر مهم‌ترین مسئله این رشته را چه چیزی می‌دانید؟ گفت: مهم‌ترین مسئله این است که نیازهای جامعه اسلامی باید تأمین شود؛ در واقع بودجه‌ای که برای دانشجو هزینه می‌شود از خزانه نظام است و بنابراین مسئولیتی را روی دوش او خواهد گذاشت که می‌بایست با خدمت به نظام و تأمین نیازهای آن جبران کند. اصلاً مبنا همین است. نه فقط در این رشته بلکه در همه رشته‌ها اینگونه است. اگر قرار باشد دانشگاه‌ها خروجی در راستای تأمین نیازهای نظام و جامعه نداشته باشد این پول‌ها به هدر رفته است.

پایان بازنگری‌ها تا انتهای تابستان/ زمان ابلاغ مشخص نیست

دبیر کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور با بیان اینکه ان‌شاء‌الله کار بازنگری تا انتهای تابستان تمام خواهد شد، در رابطه با زمان ابلاغ آن گفت: زمان ابلاغ آن معلوم نیست. اینجا در وزارت علوم سعی بر این است که سریع‌تر تصویب شود اما روال و روند سازمان سنجش و اعلام عمومی آن در دفترچه کنکور کمی زمان‌بر است. ما دنبال این هستیم که حداقل در یک دانشگاه به‌صورت پایلوت و آزمایشی اجرا شود. اگر این اتفاق بیفتد امید است که سال آینده ان‌شاء‌الله به‌صورت عمومی ابلاغ و اجرا شود.

بازنگری هر پنج سال یک بار این رشته در دستور کار است

خوش‌منش در پاسخ به این سؤال که آیا این حرکت استمرار خواهد داشت؟ تصریح کرد: این در دستور کار است که حداقل هر پنج سال یک بار این رشته بازنگری شود. ان‌شاء‌الله بعد از اینکه سرفصل‌ها به آن انسجامی که گفته شد رسید، ساز و کار بازنگری مجدد این رشته در سال‌های بعد نیز دیده خواهد شود.‌ واقعیت این است که وزارت علوم مسئول نوشتن سرفصل نیست و در حقیقت دانشگاه‌ها مسئولیت این امر دارند که نیازها را احصا و بر اساس آن سرفصل‌ها را تدوین کنند؛ سعی بر این است که این کار کم‌کم از بدنه وزارتی خارج و به متن دانشگاه و نهادهای علمی برود.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا به ایجاد رشته جدید و یا تفکیک رشته‌ها در زمینه قرآن و حدیث هم فکر می‌شود؟ گفت: قبلاً به این صورت بود که 17 رشته‌ مرتبط با قرآن و حدیث وجود داشت که اینها در عمده دروس و مباحث هم‌پوشانی داشتند. فقط در یکسری دروس بر اساس سلایق دانشگاه‌های مختلف تفاوت داشتند. به‌طور مثال دانشگاهی حس می‌کرد که باید در بحث تلاوت و قرائت قرآن بیشتر کار کند،‌ پس برخی از عناوین دروس رشته قرآن و حدیث را حذف می‌کند و واحدهای قرائت را برجسته می‌کرد، از آن طرف دانشگاه دیگری تصمیم می‌گرفت که بحث‌های حدیثی را برجسته کند باز یک مقدار واحد را حذف می‌کرد و واحدهای حدیثی را برجسته می‌کرد؛ وقتی همه اینها را بررسی کردیم دیدیم که حدود 70، 80 درصد مشترک هستند و 20، 30 درصد تفاوت دارند و این نمی‌تواند منطق خوبی برای جداسازی یک رشته باشد. اگر قرار باشد فقط بر اساس یک مقدار اختلاف و یک مقدار اختلاف سلیقه رشته دیگری تشکیل و راه‌اندازی شود باز به همان گذشته خودمان برمی‌گردیم. کاری که کمیته تحول در مطالعات قرآن و حدیث کرد این بود که به جای این اختلاف سلیقه‌ها، بر اساس نیازهای جامعه شش گرایشی را که تفصیلش گذشت تدبیر کرد.

خوش‌منش در پایان با بیان اینکه قطعاً هر برنامه‌ای که تدوین شود نقدها و نقص‌هایی بر آن وارد است، عنوان کرد: به هر حال ذهن بشر آن را تدوین کرده است اما سعی ما بر این است که به نهایت خود و ایده‌آل‌ترین شکلی که ممکن است برسد.

یادآور می‌شود، کمیته تحول در مطالعات قرآن و حدیث با عضویت اساتید دانشگاه‌های مختلف از جمله دانشگاه تهران و پردیش قم، دانشگاه اصفهان، دانشگاه قرآن و حدیث، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، مؤسسه آموزش و پژوهشی امام جعفر صادق(ع)، مؤسسه آموزش و پژوهشی مؤسسه امام خمینی(ره)، دانشگاه امام صادق(ع)، دانشگاه شهید بهشتی(ره)، دانشگاه قم، دانشگاه صدا و سیما و حضور سایر صاحبنظران از جمله متخصصان تألیف متون آموزشی، طراحی برنامه درسی، مدیریت آموزشی و با عضویت معاونت برنامه‌ریزی و مطالعات راهبردی شورای توسعه فرهنگ قرآنی و مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی آموزش عالی در وزارت علوم تحقیقات و فناوری تشکیل شده و بیش از دو سال است که در حال تدوین رشته تجمیعی قرآن و حدیث با مشارکت جمعی اساتید این رشته است.