غفلت از نگاه قرآن/ عاملی که سقوط و تنزل را برای انسان رقم می‌زند
گروه اجتماعی: «غفلت» عامل سقوط انسان است، غفلت از مبدأ و معاد و وظایف انسان از مبدأ تا معاد، باعث مى‌شود انسان در حد حیوانیت و یا حتى پایین‌تر از آن تنزل پیدا کند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، غفلت در لغت به‌معنای سستی نفس از توجه به آن‌چه که غرض و هدف او بوده است و در اصطلاح به‌معنای مشغول بودن به دنیا و توجه نداشتن به مرگ و آخرت و قیامت است.
عامل سقوط انسان «غفلت» است، غفلت از مبدأ و معاد و وظایف انسان از مبدأ تا معاد، باعث مى‌شود انسان در حد حیوانیت و یا حتى پایین‌تر از آن تنزل پیدا کند. در مقابل، حرکت تکاملى انسان در گرو ادراک آگاهانه و توجه نسبت به مبدأ و معاد و مسیر صحیح بین آن دو است.
هنگامی که نظر قرآن‌کریم را درباره انسان جویا می‌شویم، می‌بینیم که قرآن‌کریم با تعبیراتی از موضوع غفلت یاد کرده است از جمله این‌که در آیه 92 سوره یونس فرموده است: «فَالْیَوْمَ نُنَجِّیکَ بِبَدَنِکَ لِتَکُونَ لِمَنْ خَلْفَکَ آیَةً وَإِنَّ کَثِیرًا مِّنَ النَّاسِ عَنْ آیَاتِنَا لَغَافِلُونَ؛ پس امروز تو را با زره [زرین] خودت به بلندى [ساحل] می‌افکنیم تا براى کسانى‌که از پى تو می‌آیند عبرتى باشد و بیگمان بسیارى از مردم از نشانههاى ما غافلند».
همچنین در آیه یک سوره انبیاء در این رابطه آمده است: «اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسَابُهُمْ وَهُمْ فِی غَفْلَةٍ مَّعْرِضُونَ؛ براى مردم [وقت] حسابشان نزدیک شده است و آنان در بیخبرى رویگردانند» و در آیه هفتم سوره روم نیز آمده است: «یَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِّنَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ؛ از زندگى دنیا ظاهرى را میشناسند و حال آن‌که از آخرت غافلند».
انسانی‌که هر چه دارد از خداست، و ابتدا و انتهایش با خداست و تمامی نعمت‌ها را خالقش به او داده، دنیا و زیورها و زینت‌هایش او را مشغول نموده و از خدایش غافل است. عمر او که سرمایه اصلی اوست، روز به روز به انتها می‌رسد ولی او همچنان در غفلت و بی‌خبری است و چیزهای بی‌ارزش او را مشغول نموده است اگرچه همه این‌گونه نیستند و انسان‌های دیگری هستند که غافل نیستند.
عاقل و زرنگ در عرف عرفا و اولیاء خدا کسانی هستند که همیشه به یاد و ذکر خدا بوده و هیچ چیز حتی اشتغالات روزمره آن‌ها را از این امر باز نمی‌دارد.
همچنین، در آیه 191 آل‌عمران در این رابطه آمده است: «الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىَ جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ؛ همانان که خدا را [در همه احوال] ایستاده و نشسته و به پهلو آرمیده یاد می‌کنند و در آفرینش آسمان‌ها و زمین میاندیشند [که] پروردگارا این‌ها را بیهوده نیافریدهاى منزهى تو پس ما را از عذاب آتش دوزخ در امان بدار».
خداوند متعال در آیه 9 سوره منافقون نیز در رابطه با غفلت فرموده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُلْهِکُمْ أَمْوَالُکُمْ وَلَا أَوْلَادُکُمْ عَن ذِکْرِ اللَّهِ وَمَن یَفْعَلْ ذَلِکَ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ؛ اى کسانى‌که ایمان آوردهاید [زنهار] اموال شما و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نگرداند و هر کس چنین کند آنان خود زیانکارانند» و نیز در آیه 205 سوره اعراف فرموده است: «وَاذْکُر رَّبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعًا وَخِیفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ وَلاَ تَکُن مِّنَ الْغَافِلِینَ؛ و در دل خویش پروردگارت را بامدادان و شامگاهان با تضرع و ترس بیصداى بلند یاد کن و از غافلان مباش».
انواع غفلت/ غفلت از نماز
متأسفانه عده زیادی از مسلمانان توجهی به نماز ندارند. یا اصلاً نماز نمی‌خوانند مانند بسیاری از هنرپیشگان سینمای ایران، بسیاری از ورزشکاران، تعدادی از اساتید دانشگاه‌ها و محققین، عده‌ای از کارمندان و کارگران، عده‌ای از نظامیان و کثیری از رانندگان و ... که این‌ها از فواید نماز محرومند و روزی متوجه ارزش نماز می‌شوند که شاید دیگر دیر شده باشد.
امیرالمؤمنین(ع) فرموده است: «عملی از نماز نزد خدا بهتر نیست پس امور دنیا شما را از نماز مشغول نکند که خداوند سبحان در قرآن‌کریم عده‌ای را مذمت کرده و فرموده «الَّذِینَ هُمْ عَن صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ یعنی آنان غافل بوده و به اوقات نماز اهانت می‌کنند».
از دیگر موارد غفلت می‌توان به غفلت از یاد خدا، غفلت از امر به معروف و نهی از منکر، غفلت از مرگ و قیامت، غفلت از محاسبه نفس اشاره کرد چنان‌که امیرالمومنین(ع) می‌فرماید: «هر که از خودش حساب بکشد سود برده و هر که از خودش غافل باشد ضرر کرده است».
غفلت از بررسی عیوب نفس
رسول خدا(ص) د راین رابطه فرموده است: «خوشا به حال کسانی‌که توجه به عیب خود آن‌ها را از توجه به عیوب مردم بازداشته است». (جامع السعادات، ج 2، ص235)
همچنین، غفلت از اخلاص، غفلت از حضور قلب در نماز، غفلت از توبه، غفلت از احسان الهی،غفلت از اهل‌بیت(ع) و غفلت از قدرت الهی از دیگر موارد غفلت است چنان‌که خداوند متعال در آیه 55 سوره یونس فرموده است: «أَلا إِنَّ لِلّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ أَلاَ إِنَّ وَعْدَ اللّهِ حَقٌّ وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ؛ بدانید که در حقیقت آن‌چه در آسمان‌ها و زمین است از آن خداست بدانید که در حقیقت وعده خدا حق است ولى بیشتر آنان نمی‌دانند».
خداوند متعال در آیات 6 و 7 سوره علق در رابطه با غفلت از فقیران می‌فرمایند: کَلَّا إِنَّ الْإِنسَانَ لَیَطْغَى(6)أَن رَّآهُ اسْتَغْنَى؛ همانا انسان وقتی خود را بی‌نیاز می‌بیند، سرکش می‌شود».
علامت‌های افراد غافل
بناء کردن خانه‌ها( بیش از حد نیاز)، محکم کردن قلعه‌ها و کاخ‌ها(به‌عنوان این‌که بر قدرت خود تکیه کنند و در مقابل خدا قدرت‌نمایی نمایند)، زینت کردن مساجد(که به ظاهرسازی مساجد می‌پردازند ولی از یاد خدا غافلند)، هدف بودن دنیا (دنیا طلب بودن و دنیا را بر آخرت ترجیح دادن، خدا بودن شکم! ( فقط برای شکم‌شان تلاش و زندگی می‌کنند)، تکیه کردن بر دنیا(به‌جای تکیه بر خدا و به یاد آخرت بودن بر دنیا و زینت‌های آن تکیه می‌کنند و دنیا را ابدی می‌پندارند)، ظاهر دنیا را میبینند ولی از آخرت غافلند! به زندگی دنیا راضی شده‌اند در حالی‌که دنیا در مقابل آخرت جز کالایی از بین رفتنی نیست، محراب شدن زنان(به‌دنبال زنان‌شان افتاده و فقط حرف‌های آنان را گوش می‌دهند و همه اختیارات خود را به زنان‌شان محول می‌کنند)، شرف شدن درهم و دینار(شرافت‌شان، پول و درهم و دینار است و شرافت انسانی ندارند)، همت شدن شکم(همه چیز را برای شکم انجام می‌دهند).
همچنین این افراد جسم‌شان سیر نمی‌شود، به‌خاطر رها کردن هوای نفسشان، هر چه از دنیا استفاده می‌کنند سیر نمی‌شوند و هر چه به ثروت و مکنت‌شان افزوده می‌گردد باز احساس گرسنگی و کم داشتن! می‌نمایند. همان‌طور که در روایات دنیا به آب دریا برای فرد تشنه تشبیه شده که هر چه از آب دریا می‌خورد بیشتر تشنه می‌شود.
این قبیل افراد دل‌شان خاشع نمی‌گردد، به‌خاطر توجه به دنیا از خدایشان غافل شده و در خود احساس خشوع و ترس از ذات اقدس الهی نمی‌کنند. قطع رحم می‌نمایند، به‌خاطر این‌که فامیل‌ها از مال آن‌ها بهره‌ای نبرند با فامیل‌هایشان، به‌ویژه فامیل‌های فقیر قطع رابطه می‌نمایند.
همچنین، این افراد حرص را علنی می‌کنند، برای رسیدن به دنیای بیشتر از تظاهر به دنیاطلبی ابایی ندارند. حسد را ظاهر می‌کنند، برای از بین بردن رقبا و کوچک کردن آن‌ها در سر راه دنیاطلبی از تظاهر به حسادت نسبت به رقبایشان واهمه‌ای ندارند.از خیر دوری می‌کنند، شراب را حلال می‌دانند و آن‌را نبیذ می‌خوانند، ربا می‌خورند، با بدان دوستی و با دشمنان دوستی می‌کنند، حق در نزدش باطل و باطل در نزدش حق است.
آثار غفلت
کسانی‌که از ذکر و یاد خدا غافل باشند، که متأسفانه اکثر انسان‌ها این‌گونه هستند، دچار ضررهای مختلف دنیوی و اخروی می‌شوند از جمله دچار سختی در زندگی می‌شوند، کسی‌که از ذکر من دوری کند، دارای زندگی سختی می‌شود، کور محشور می‌شوند، شیطان همراه او می‌شود، دلش سیاه و دچار قساوت می‌شود.
درمان غفلت
از جمله راه‌های درمان غفلت می‌توان به مواردی از جمله دوری از دنیا و لذات و شهوات و زینت‌ها، وارد نشدن در مسابقه مادیات، مغرور نشدن به نماز و عبادت‌های خود، کوچک نشمردن گناه صغیره، پرهیز از گناه کبیره اشاره کرد.
کوتاه کردن آرزوها نیز از مواردی است که می‌تواند در درمان غفلت مؤثر باشد چنان‌که رسول خدا(ص) در این رابطه فرموده است: آدمی باید آن‌چنان آرزویش کوتاه باشد به‌طوری‌که اگر صبح بود بگوید تا شب نمی‌مانم و اگر شب بود بگوید تا صبح نمی‌مانم.
همچنین، عزم به این‌که از دنیا جدا می‌شود، دوست داشتن لقاء خدا و توجه به آخرت از دیگر مواردی است که در غفلت‌زدایی مؤثر است چنان‌که رسول خدا(ص) فرموده است: «هرکه لقاء خدا دوست داشته باشد خدا هم لقاء او را دوست دارد و هر که لقاء خدا را بد بداند خدا هم لقاء او را بد می‌داند». (میزان‌الحکمه)
همچنین فردی که می‌خواهد دچار غفلت نشود باید مال‌اندوزی نکند، شبانه‌روز خود را به سه قسمت کارو تلاش، استراحت و تفریح و عبادت تقسیم کند، از مجالس لهو و لعب و همچنین از خنده زیاد، خواب زیاد و خوردن زیاد خودداری کند.
همچنین توجه به قرآن کریم داشته باشد به‌نحوی‌که هر شب ده آیه قرآن بخواند، خالص کردن نیت نیز از مواردی است که مانع غفلت می‌شود.
هشدار دهنده‌ها
بررسی زندگی و عاقبت اقوام گذشته، یهودی از رسول خدا(ص) پرسید که قورباقه چه می‌گوید؟ فرمود می‌گوید: ای غافل‌ها! به‌یاد خدا بیافتید!(بحار، ج61، ص46)
شیخ بهایی در تفسیر آیه 20 سوره حدید گفته است که مراحل زندگی انسان در این آیه به پنج دوره تقسیم شده: کودکی که به لعب و بازی مشغول است، بلوغ که به لهو و سرگرمی مشغول می‌شود، نهایت بلوغ که به آراستن و پوشیدن لباس فاخر و مرکب خوب و خانه زیبا می‌گذراند، کهولت که به فخر فروشی به حسب و نسب مشغول می‌شود، سالخوردگی که به جمع‌آوری و زیاد کردن مال و اولاد صرف می‌شود.
رسول خدا(ص) فرموده است: «غفلت در سه چیز است: از ذکر خدا، غفلت بین نماز صبح تا طلوع خورشید و غفلت از دین تا زمان مردن»، امام علی(ع) نیز فرموده است: «تعجب از کسی‌که به حساب قیامت یقین دارد، چگونه غافل می‌شود»، همچنین فرموده است: «گرسنه‌اند زمانی‌که مردم سیرند! بیدارند زمانی‌که مردم خوابند! دعا می‌نمایند زمانی‌که مردم غافلند! گریه می‌نمایند زمانی‌که مردم خندان‌اند».
حجت‌الاسلام محمدتقی صرفی‌پور از کارشناسان مذهبی در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا در رابطه با غفلت گفت: امام علی(ع) فرموده است: «اهل دنیا علائمی دارند از جمله: خوردن، خنده، خواب و خشم که از جمله علائمی است که اهل دنیا دارند هنگام اطاعت حق، کسل و هنگام معصیت شجاع می‌باشند، آرزویشان طولانی ولی مرگ‌شان نزدیک است! از خودش حساب نمی‌کشد! کم منفعت و پرحرف است، د رهنگام نعمت شکر نمی‌کند و در هنگام بلا صبر ندارد، بدی‌های دیگران را یاد می‌کند ولی خوبی‌های آنان را فراموش می‌نماید».
وی افزود: امام حسن‌مجتبی(ع) نیز فرموده است: «ای فرزند ادم! تو از زمانی‌که متولد شده‌ای دائماً عمر خود را تلف می‌کنی! پس از آن‌چه دوست داری، برای سفر آخرت خود توشه بردار، زیرا که مؤمن، زاد و توشه برمی‌دارد ولی کافر لذت می‌برد و خوشگذرانی می‌کند».
صرفی‌پور ادامه داد: انسان‌هایی هستند که سال‌ها با خوش‌نامی زندگی می‌کنند، که متاسفانه عده زیادی از آن‌ها را غفلت گرفته و چنان به دنیا و زرق و برقث آن مشغول شده‌اند که توجهی به معنویات، آخرت و عاقبت خود ندارند مثلاض نماز نمی‌خوانند و در مقابل خداوند تکبر می‌کنند و با این تکبری که در مقابل خداوند دارند، از دنیا می‌روند.
وی گفت: طبق بعضی از روایات، ابلیس در هنگام نماز مغرب مخصوصاً لشگر خود را روانه بازارها می‌کند، وقتی به بازارها و پاساژها سری می‌زنیم می‌بینیم که همه به‌دنبال دنیا و مادیات هستند و همه فکر و همت‌شان دنیا و لذت‌های زودگذر آن است.
