شکرگزاری؛ راهی برای تقرب به خدا/ عمل پسندیده‌ای که افراد غرق در نعمت را بیدار می‌کند

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، تشکر کردن از کسی که به انسان محبت می‌کند مطابق عقل است و جزء صفات خوب شمرده می‌شود چه تشکر از خالق باشد که احدی نمی‌تواند شکر همه نعمت‌های خدا به‌جا آورد و چه تشکر از افرادی که به انسان محبتی می‌نمایند البته با این فرق که تشکر از خدا، باعث زیاد شدن نعمت می‌شود.
خداوند متعال در آیه 12 سوره لقمان فرموده است: «وَلَقَدْ آتَیْنَا لُقْمَانَ الْحِکْمَةَ أَنِ اشْکُرْ لِلَّهِ وَمَن یَشْکُرْ فَإِنَّمَا یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ؛ و به‌راستى لقمان را حکمت دادیم که خدا را سپاس بگزار و هر که سپاس بگزارد تنها براى خود سپاس می‌‏گزارد و هر کس کفران کند در حقیقت‏ خدا بی‌‏نیاز ستوده است».
همچنین، در آیه 114 سوره نحل در این رابطه آمده است: «فَکُلُواْ مِمَّا رَزَقَکُمُ اللّهُ حَلالًا طَیِّبًا وَاشْکُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ إِن کُنتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ؛ پس از آن‌چه خدا شما را روزى کرده است‏حلال [و] پاکیزه بخورید و نعمت ‏خدا را اگر تنها او را می‌پرستید شکر گزارید».
در آیه 69 سوره اعراف نیز خداوند متعال فرموده است: «أَوَعَجِبْتُمْ أَن جَاءکُمْ ذِکْرٌ مِّن رَّبِّکُمْ عَلَى رَجُلٍ مِّنکُمْ لِیُنذِرَکُمْ وَاذکُرُواْ إِذْ جَعَلَکُمْ خُلَفَاء مِن بَعْدِ قَوْمِ نُوحٍ وَزَادَکُمْ فِی الْخَلْقِ بَسْطَةً فَاذْکُرُواْ آلاء اللّهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛ آیا تعجب کردید که بر مردى از خودتان پندى از جانب پروردگارتان براى شما آمده تا شما را هشدار دهد و به‌خاطر آورید زمانى را که [خداوند] شما را پس از قوم نوح جانشینان [آنان] قرار داد و در خلقت بر قوت شما افزود پس نعمت‌هاى خدا را به یاد آورید باشد که رستگار شوید».

همچنین، در آیه هشت سوره ابراهیم(ع) آمده است: «وَقَالَ مُوسَى إِن تَکْفُرُواْ أَنتُمْ وَمَن فِی الأَرْضِ جَمِیعًا فَإِنَّ اللّهَ لَغَنِیٌّ حَمِیدٌ؛ و موسى گفت اگر شما و هر که در روى زمین است همگى کافر شوید بی‌‏گمان خدا بی‌نیاز ستوده[صفات] است».
پیامبراکرم(ص) فرموده است: «پاداش کسی‌که غذا می‌خورد و شکر می‌کند مانند روزه‌گیر صبور است و پاداش آدم سالم شکر کننده مانند مریض صبر کننده است و پاداش صاحب نعمت شکر کننده مانند محروم قانع می‌باشد».
تشکر یا زبانی است و یا عملی، شکر زبانی با ادا کردن جملاتی مانند: «خدایا! شکر» تحقق می‌یابد و شکر عملی با انجام واجبات و ترک محرمات و راضی بودن به رضای خدا از اعمال انسان محقق می‌شود.
امام صادق(ع) فرمود: شاکر به شخصی گویند که خدا را بر هرنعمتی که به او داده از قبیل خانواده و ثروت، شکر گوید و حقوق الهی نسبت به اموالش را ادا نماید».
خداوند متعال در قرآن‌کریم به نوح لقب «شکور» داده است زیرا صبح و شب شکر خدا را می‌کرد و می‌گفت خدایا آن‌چه در صبح و شب از نعمت و سلامتی دینی و دنیوی دارم، از توست، تویی یگانه و بدون شریک، ای خدا! حمد و شکر این نعمت‌ها مخصوص توست تا از من راضی شوی.
همچنین، او هیچ چیز کوچک و بزرگی را برنمی‌داشت الا «بسم‌الله» و «الحمدلله» می‌گفت او در حین غذا خوردن، آشامیدن، لباس و کفش پوشیدن و ... خدا را شکر می‌گفت.
نعمت‌های خدا به انسان چه نسبت به خود انسان و چه در جهان هستی آن‌قدر مهم و حیاتی است که انسان باید در همه حالات از شکر الهی غافل نشود.
امام صادق(ع) فرموده است: در هر نفس کشیدنی یک شکر بلکه هزار شکر و بیشتر لازم است و پایین‌ترین درجه شکر آن است که نعمت را فقط از خداوند سبحان بداند و به آن‌چه خدا به او داده راضی باشد و خداوند سبحان را با نعمتش معصیت نکند و در امر و نهی الهی با نعمت خدا با خالق خود مخالفت ننماید پس در هر حالی بنده شکرگذار خدا باش، تا خداوند سبحان را در هر حالی کریم بیابی».
در حالات رسول‌خدا(ص) آمده است: یک روز در سفر کوتاهی وقتی برای استراحت توقف کردند، پنج سجده به‌جا آورد اصحاب علت را پرسیدند فرمود: «جبرئیل برایم پنج بشارت آورد و من برای هر بشارتی یک سجده انجام دادم».

شکرگزاری راهی برای تقرب به خدا

حجت‌الاسلام محمدتقی صرفی‌پور، از کارشناسان مذهبی در گفت‌وگو با خبرنگا رایکنا با بیان این‌که با شکرگزاری می‌توان به خالق تقرب جست و شکر فرصتی است تا با خدای خود مناجات و نجوایی داشته باشیم، گفت: امام صادق(ع) فرموده است: هرگاه یکی از شما به یاد نعمتی از نعمت‌های خداوند عزوجل افتاد پیشانیش را برای شکرگزاری، بر روی خاک بگذارد و اگر سواره بود، پیاده شود و سجده کند و اگر به‌خاطر انگشت‌نما شدن نمی‌تواند پیاده شود، پیشانیش را بر زین اسب (در زمان ما بر فرمان ماشین) بگذارد و اگر این هم نشد، پیشانیش را بر کف دست بگذارد و خدا را بر نعمت‌هایش شکر کند».
وی با اشاره به این‌که گاهی با یک شکر کردن بهشت بر انسان واجب می‌شود، ادامه داد: امام صادق(ع) فرموده است: فردی مقداری آب می‌خورد و با آن بهشت برایش واجب می‌شود زیرا موقع نوشیدن آب وقتی ظرف آب را نزدیک دهانش می‎برد، بسم‌الله می‌گوید سپس مقداری می‌خورد و حمد می‌کند دوباره می‌نوشد و حمد می‌کند برای بار سوم مقداری می‌نوشد و حمد الهی می‌کند به‌وسیله این یک بسم‌الله و سه بار حمد، بهشت برایش واجب می‌شود».
این کارشناس مذهبی با یادآوری این‌که شکر، افراد غرق در نعمت را بیدار می‌کند و آن‌ها دچار غفلت نمی‌شوند، خاطرنشان کرد: امام چهارم را سجاد(ع) یعنی بسیار سجده کننده گویند زیرا هرگاه به او نعمتی می‌رسید، به سجده شکر می‌رفت و هرگاه بین دو نفر اصلاح می‌کرد، سجده شکر می‌نمود و اگر از مریضی شفا می‌یافت، سجده شکر می‌کرد و اگر خداوند سبحان به او فرزندی می‌داد سجده شکر می‌نمود».
وی با بیان این‌که از آداب سفر است که وقتی به سلامت برگشتیم، سجده شکر نماییم، افزود: امام رضا(ع) بعد از نماز ظهر به سجده رفته و صدبار می‌فرمود: حمداًلله، و بعد از نماز عصر به سجده رفته و صدبار می‎فرمود: شکراًلله.
حجت‌الاسلام صرفی‌پور گفت: امام سجاد(ع) فرموده است به خدا قسم اگر اعضای بدنم پاره پاره شود و چشمانم از حدقه بر سینه‌ام فرو غلتند تا مگر شکر ده یک، از یک دهم نعمتی از نعمت‌های خدا را که شمارندگان شمارش آن نتوانند کرد و حمد همه حامدان حق، یکی از آن‌ها را ادا نتواند کرد به‌جا آورم به خدا سوگند نمی‌توانم جزء آن‌که خدا مرا چنان بیند که در شب و روز و خلوت و اشمار چیزی مرا از شکر و ذکر او بازنمی‌دارد».

مصرف نعمت‌ها در راه صحیح؛ زیباترین مرتبه شکرگزاری

حجت‌الاسلام منوچهر محمدی، از مدرسان دروس معارف دانشگاه‌های لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا اظهار کرد: زیباترین مرتبه شکرگزاری این است که نعمت‌های خداوند را در راه حرام مصرف نکنیم و نعمت‌ها را برای اطاعت و بندگی وسیله قرار دهیم.

وی با اشاره به این‌که درآیات و روایات تأکید فراوانی بر شکر نعمت و شناخت نعمت، شده است به حدیثی از امام‌ حسن عسکری(ع) درباره بر شکر نعمت اشاره کرد که می‌فرمایند: شکر نعمت‌ها را نمی‌توان به‌جا آورد، مگر اینکه آن‌ها را بشناسیم.

محمدی ادامه داد: شکر نعمت باید متناسب با نعمت باشد به‌طور مثال اگر انقلاب اسلامی به فرهنگ عاشورا وصل نبود، شکل نمی‌گرفت؛ لذا باید قدردان این نعمت الهی باشیم و شکر نعمت انقلاب اسلامی در حفاظت و پاسداری از آن است.

این کارشناس مذهبی با بیان این‌که عمده نگرانی‌ها، اضطراب‌ها و افسردگی‌ها به‌دلیل شاکر نبودن انسان در زندگی است واگر ما قدردان نعمت‌ها باشیم، به آرامش درونی و اطمینان خاطر خواهیم رسید، گفت: شکر نعمت باعث رشد معنوی انسان می‌شود و به ما می‌آموزد که باید همشه قدردان نعمت‌‎های معنوی و مادی باشیم.

وی گفت: شکر‌گزاری آثار فراوانی در زندگی افراد دارد و علت بسیاری از پیشرفت‌های انسان در زندگی او است؛ لیکن اگر فردی در زندگی خود به موفقیت‌های بسیاری رسید ولی شکر‌گزاری از نعمت‌های الهی را فراموش کرد هرگز به موفقیت واقعی نمی‌رسد و باعث ناراضی شدن خداوند نیز می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین سیداحمد میرعمادی، نماینده ولی‎فقیه در استان و امام‌جمعه خرم‌آباد نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا در این رابطه گفت: ایمان در سایه سپاس و شکر، بارور و متکامل می‌شود، کسی‌که خدا را شناخته اما با قلب و زبان و اعضا و جوارح خود، او را سپاس نمی‌گوید نهال ایمانش خشک می‌شود و از اعمال و کردار خود، بهره‌ای نمی‌برد.

وی افزود: روشن است که شکر به زبان نیست بلکه به قلب و اعضا و جوارح نیز هست چنان‌که راغب اصفهانی در المفردات می‌نویسد: شکر سه گونه است؛ یکی شکر قلب و آن تصور نعمت است، دیگر شکر زبان و آن، حمد خداوند متعال است و سوم شکر اعضا و جوارح؛ یعنی به کار بردن هر نعمتی در جایگاه خود.

این مفسر قرآن کریم گفت: شکرگزاری مراحل و معنای گسترده‌ای دارد که از جمله می‌توان به شکر در برابر خدا، شکر در برابر مخلوق  و شکر در برابر پدر و مادر اشاره کرد.

وی ادامه داد: شکر در برابر خدا بدین معناست که انسان نهایت خضوع و خشوع را در برابر خدا و نعمت‌های او به‌جای آورد و از هرگونه مخالفت و ضایع کردن نعمت‌های او بپرهیزد.

میرعمادی افزود: طبق بعضی روایات، خداوند به حضرت موسی(ع) وحی کرد که ای موسی؛ حق شکر مرا به‌جای آور، عرض کرد: چگونه؟ در حالی که هر شکری کنم در برابر آن نعمت تازه‌ای به من داده‌ای؛ خداوند فرمود: اکنون شکر مرا به‌جای آوردی، چون می‌دانی که همین توفیق نیز از من است.

نماینده ولی‌فقیه در لرستان اضافه کرد: در اسلام، سپاس از کسی‌که واسطه نعمتی برای ما بوده است بسیار مهم است. اساساً معیار شکر خدا، شکر مخلوق اوست. برای فهم این‌که آیا فردی به درگاه خداوند متعال شکرگزاری می‌کند یا نه، باید به رفتار او در مقابل مخلوق خدا که واسطه نعمتی هستند که به او رسیده است، توجه کرد.
وی افزود: تردیدی نیست که شکر مخلوق، علاوه بر اینکه اطاعت از فرمان خالق در حق‌شناسی از مخلوق است، برای خود فرد هم آثار روحی و روانی چشم‌گیری دارد، امیرالمؤمنین(ع) فرمود: آن کسی‌که به تو نعمت می‌دهد و شکرش را ادا می‌کنی، اگر قلباً از تو راضی باشد، شکرش بر خشنودی وفایش می‌افزاید و اگر بر تو خشمگین باشد، شکر تو موجب صلاح ضمیر و عطوفتش می‌شود.