دسته‌بندی آیات قرآنی مرتبط با شیوههای اضلال
گروه اندیشه: مفسر قرآن کریم در جلسه تفسیر این هفته به شیوههای اغواگری شیاطین جن و انس اشاره و به دسته‌بندی آیاتی پرداخت که شیوه اضلال در آن‌ها بیان شده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، دویست و هفتاد و چهارمین جلسه تفسیر آیت‌الله محمد محمدی ری شهری، مفسر قرآن و تولیت آستان مقدس حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) در حوزه علمیه شهر ری برگزار شد. آیت‌الله ری شهری در ابتدای این جلسه با بیان اینکه سخن در تبیین جمله نورانی «وَلاَ الضَّالِّینَ» است، گفت: یکی از مباحث بسیار مهمی که برای تبیین کامل و جامع این جمله نورانی قابل توجه است شیوههای اضلال است که برای همگان لازم و ضروری است.
آشنایی با شیوههای اغواگری شیاطین جن و انس
وی افزود: توضیح دادیم که خطرناک‌ترین اقشار گمراه عبارتند از ابلیس و سپاهیان او، رهبران فاسد سیاسی و دینی و در یک جمله شیاطین جن و انس. نخستین گام جهت پیشگیری از افتادن در دام گمراهی آن‌ها، آشنایی با شیوههای اضلال و اغواگری آن‌هاست که خیلی زیبا و دقیق در قرآن کریم بیان شده است.
آیت‌الله ری شهری عنوان کرد: شیوههای اضلال در واقع همان ابزارهای جنگ نرم است که در فرمایشات رهبر معظم انقلاب مطرح شده است. باید بدانیم شیاطین جن و انس برای اینکه انسان را اغوا کنند و جامعه را در مسیری قرار دهند که خودشان می‌خواهند چه شیوه‌ها و ابزارهایی را مورد استفاده قرار می‌دهند.
دسته‌بندی آیاتی که شیوه اضلال در آن‌ها بیان شده است
وی گفت: آیاتی که شیوه اضلال در آن‌ها بیان شده را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد؛ دسته اول آیاتی که شیوه اضلال به‌صورت سربسته در آن‌ها بیان شده و مصادیق و ابزار در آن‌ها نیامده است، دسته دوم نیز آیاتی هستند که ابزار اغواگرای شیاطین که همان ابزار جنگ نرم دشمن هستند را بیان کرده‌اند.
این مفسر قرآن با اشاره به دسته اول، عنوان کرد: این آیات هم به چند بخش تقسیم می‌شوند؛ به‌طور کلی شیوه اضلال شیاطین که در این آیات آمده است این است که عقاید و رفتار زشت را آرایش می‌کنند و عقاید و اخلاق ناپسند را لعاب زیبا می‌زنند. دسته اول آیاتی که آرایشگر را بیان نکرده‌اند، اما آیات دسته دوم آرایشگر را هم مشخص کرده‌اند.
هوا و هوس منطق را از کار می‌اندازد
آیت‌الله ری‌شهری به بیان مثال‌هایی برای دسته‌بندی مذکور پرداخت و گفت: دسته اول مثل آیه 14 سوره محمد(ص)، «أَفَمَن کَانَ عَلَى بَیِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ کَمَن زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ وَاتَّبَعُوا أَهْوَاءهُمْ»، آیا کسی که دلیل روشنی از سوی پروردگارش دارد همانند کسی است که زشتی‌های اعمالش در نظرش آراسته شده و از هوای نفسشان پیروی می‌کند؟ این یکی از آن آیات است که می‌فرماید مردم دو دسته هستند؛ دسته اول بر اساس دلیل و برهان در زندگی حرکت می‌کنند و کارهایشان دلایل عقلی دارد، دسته دیگر هم هستند که بر اساس منطق تصمیم‌گیری نمی‌کنند بلکه دنبال هوس هستند، وقتی کسی دنبال هوس رفت مجازاتش این است که کار بدش در نظرش زینت داده می‌شود، ولی به نظرش زیبا می‌آید دروغ گفتن بد است ولیکن در کامش شیرین می‌شود، و همینطور کارهای زشت دیگر در نظرش زیبا جلوه می‌کند و بزک می‌شود، یعنی هوا و هوس منطق و دلیل و برهان را از کار می‌اندازد و مزاجش عوض می‌شود و انسان از کار بد خوشش می‌آید، در اینجا آرایشگر مشخص نمی‌شود فقط شیوه اضلال به‌طور کلی مشخص می‌شود.
وی اظهار کرد: دسته دوم آیاتی هستند که شیطان را آرایشگر زشتی‌ها معرفی می‌کنند مثل آیه 39 سوره حجر، «قَالَ رَبِّ بِمَآ أَغْوَیْتَنِی لأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الأَرْضِ وَلأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ»، شیطان به عبارتی خدا را تهدید کرد وقتی از دستگاه رحمت الهی و گفت پروردگارا حالا که مرا گمراه کردی من هم کارهای بد را در نظر آن‌ها را بزک می‌کنم و با این روش همه را گمراه می‌کنم، که اکثریت هم در این دام افتادند، کاری می‌کنم که بدی‌ها را خوب ببینند و باطل را حق ببینند و به همین جهت گمراه شوند. یا در آیه 24 سوره نمل، «وَجَدتُّهَا وَقَوْمَهَا یَسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِن دُونِ اللَّهِ وَزَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ فَهُمْ لَا یَهْتَدُونَ»، در داستان هد هد و ملکه سبأ یکی از گزارش‌هایی که هد هد برای حضرت سلیمان(ع) آورده بود این بود که دیدم خانمی پادشاه مملکتی است و یک تخت با عظمت و بزرگی دارد و آن خانم را دیدم که او و قومش بجای اینکه خالق و آفریدگار خود یعنی «الله» را سجده کنند در برابر خورشید سجده می‌کنند و شیطان عمل آن‌ها را در نظرشان زیبا جلوه داده است و آن‌ها را از راه خدا منحرف کرده است. بخاطر این گمراه شدند که شیطان باطل را در نظر آن‌ها زیبا جلوه داده است. عده‌ای هستند که کارهای زشت در نظرشان زیبا می‌شود.
آیت‌الله ری شهری عنوان کرد: سوره فاطر آیه 8 «أَفَمَن زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَنًا فَإِنَّ اللَّهَ یُضِلُّ مَن یَشَاءُ وَیَهْدِی مَن یَشَاءُ فَلَا تَذْهَبْ نَفْسُکَ عَلَیْهِمْ حَسَرَاتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِمَا یَصْنَعُونَ»، نیز آیه دیگر در این رابطه است.
این مفسر قرآن بیان کرد: شماری از آیات بیان کرده‌اند که زینت‌دهنده، شیطان است، ولی نکته قابل توجه این است که در دو آیه از آیات قرآن، خدا به‌عنوان آرایشگر اعمال زشت معرفی شده است مثل آیه 4 از سوره نمل، «إِنَّ الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ زَیَّنَّا لَهُمْ أَعْمَالَهُمْ فَهُمْ یَعْمَهُونَ»، کسانی که به جهان آخرت ایمان ندارند کارهای باطل آنان را برایشان آرایش می‌کنیم پس آن‌ها سرگشته می‌شوند، یا در آیه 108 سوره انعام می‌فرماید: «وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ فَیَسُبُّواْ اللّهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذَلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِم مَّرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُم بِمَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ»، به خدایان مشرکان بد نگویید، چون شما به بتها فحش می‌دهید آن‌ها به خدا فحش می‌دهند، رهنمود بزرگی است، مقدسات دیگران را مورد حمله قرار ندهید. در این آیه آراستن اعمال بد، به خدا نسبت داده شده اما در آیات قبلی به شیطان نسبت داده می‌شد، جمع این دو یعنی چه؟ پاسخ این سؤال این است که انتساب کارهای زشت به خدا به این معناست که همه پدیدهها حتی پدیده‌هایی که به سوء اختیار انسان مرتبط می‌شود در نهایت به مسبب‌الاسباب بر می‌گردد چون خدا به انسان اراده داده است، انسان از اختیار خود سوء استفاده کرده است، چه کسی به انسان اجازه داده که اختیار داشته باشد؟ ملک مجبور است اما انسان مختار است.
کار بد مخلوق خدا، اما منصوب به خدا نیست
آیت‌الله ری‌شهری در مورد دلیل اینکه انسان از کار بد خوشش می‌آید، گفت: این وضعیت یا در اثر تکرار کار بد است و یا در اثر القائات شیطان است و یا هر دو؛ ولی در هر حال سوء اختیار است یعنی انتخاب خود انسان عامل اصلی است؛ اراده انسان را خدا به انسان داده است در واقع همه پدیدهها در نهایت به مسبب‌الاسباب نسبت داده می‌شوند، کار بد مخلوق خدا هست اما منصوب به خدا نیست. شیوه کلی شیاطین انس و جن برای گمراه کردن آرایش کردن کارهای زشت است. قرآن کریم نه تنها این شیوه کلی را گفته بلکه ابزارهای آن را هم گفته است.
یادآور می‌شود، این جلسه تفسیر امروز، چهارم آذرماه در حوزه علمیه حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) برگزار شد. فایل صوتی این جلسه تفسیر را بشنوید:
