15 بهمن؛ سالروز تأسیس دانشگاه تهران؛
دانشگاه تهران و نقش آن در انقلاب اسلامی
گروه دانشگاه: 15 بهمن سال 1313 بود که کلنگ احداث دانشگاه تهران بر زمین زده شد، دانشگاهی که سرانجام نقش برجسته‌ای در پیروزی انقلاب اسلامی در تاریخ 22 بهمن پیدا کرد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، کلنگ احداث دانشگاه تهران 15 بهمن سال 1313 بر زمین زده شد. دانشگاهی که سرانجام در همه ابعاد انقلاب اسلامی ایران، به ویژه تربیت نیروی انقلابی نقش مهمی ایفا کرد. در این مجال بی‌مناسبت نیست تا به نقش این دانشگاه در شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران بپردازیم.
افتتاح رسمی دانشگاه تهران
مراسم رسمی افتتاح دانشگاه تهران، 15 بهمن سال 1313، با حضور علی‌اصغر حکمت، وزیر فرهنگ و اولین رئیس دانشگاه تهران، در اراضی جلالیه تهران (در جنوب پارک لاله کنونی) به مساحت 21 هکتار و با شش شعبه؛ طب، فنی، علوم، علوم معقول و منقول، ادبیات و حقوق در تالار تشریح دانشکده طب (نخستین بنای دانشگاه تهران) برگزار شد و لوح یادبود تأسیس دانشگاه، با حضور مقامات دولتی در محلی که اکنون پلکان جنوبی دانشکده پزشکی است، در دل خاک به امانت گذاشته شد.
پس از حدود یکماه و نیم از برگزاری این مراسم، در روز جمعه ۲۴ اسفند، دانشگاه تهران با حضور دانشجویان و مسئولان، به‌طور رسمی گشایش یافت و فعالیت‌های آموزشی آن آغاز شد.
دانشگاه تهران و انقلاب اسلامی
با وقوع کودتای ۱۳۳۲، بر حیات سیاسی ایران، پرده‌ای آهنین کشیده شد که رهبران مخالفان و احزاب سیاسی را از پایگاه اجتماعی خود و توده مردم جدا کرد. این پرده آهنین به ظاهر، تنش‌های اجتماعی و مخالفت‌های سازمان یافته را پنهان ساخت، اما در نابودی و محو آن‌ها ناکام ماند. بررسی مطبوعات زیرزمینی، نسل جوانی از روشنفکران را نشان می‌داد که ضمن توجه به نظریات و تاکتیک‌های پیشینیان، با کامیابی سرگرم طرح و تدوین اندیشه‌های جدید در مطابقت با فرهنگ شیعی خود بودند.
دانشجویان به‌عنوان یک عامل مهم از عوامل وقوع انقلاب ۱۳۵۷، هر سال در شانزده آذرماه اعتصاب‌های دانشجویی به راه می‌انداختند. این روز، به یاد سه دانشجو گرامی داشته می‌شد. ۱۶ آذر، توسط کنفدراسیون دانشجویان ایرانی خارج از کشور که مرکز اجتماع و مباحثه مخالفان حکومت در خارج از مرزهای ایران بود، روز دانشجو نامیده شد.
16 آذر
روز دانشجو، در ایران به ۱۶ ماه آذر اطلاق می‌شود. این روز، به یاد سه دانشجوکه هنگام اعتراض به دیدار رسمی ریچارد نیکسون معاون رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا و همچنین از سرگیری روابط ایران با بریتانیا، در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۳۲ (حدود چهار ماه پس از کودتای ۲۸ مرداد همان سال) در دانشگاه تهران کشته شدند، گرامی داشته می‌شود.
شرح واقعه
در دههٔ ۱۳۲۰ و اوایل دهه ۱۳۳۵، پس از سقوط حکومت رضا خان پهلوی و ایجاد فضای بازتر، فعالیت‌های سیاسی بین دانشجویان دانشگاه تهران بسیار افزایش یافت. اعلام شد که روابط ایران و بریتانیا (که در زمان نخست وزیری مصدق قطع شده بود) از سر گرفته خواهد شد و ریچارد نیکسون نایب ریاست جمهوری وقت آمریکا برای دیدار رسمی به ایران خواهد آمد. این موضوع بهانه لازم برای اعتراضات را فراهم کرد و در ۱۴ آذر دانشجویان فعال به سخنرانی در کلاس‌ها پرداختند و ناآرامی تمامی محوطه دانشگاه تهران را فرا گرفت. دولت وقت برای پیشگیری از هرگونه اقدام بعدی تصمیم به سرکوب اعتراضات گرفت. سربازان و نیروهای ویژه ارتشی پس از هجوم به دانشگاه، به کلاس‌های درس حمله کرده و صدها دانشجو را بازداشت و زخمی کردند. نیروهای امنیتی در دانشکده فنی، اقدام به شلیک تیر کردند که موجب کشته شدن سه دانشجوی این دانشکده به نام‌های احمد قندچی، آذر (مهدی) شریعت‌رضوی و مصطفی بزرگ‌نیا شد. فردای آن روز نیکسون به ایران آمد و دکترای افتخاری در رشته حقوق را در دانشگاه تهران که در اشغال مشهود نیروهای نظامی بود، دریافت کرد.
وقایع آذر ۱۳۳۲، نمایانگر واکنش دولت کودتا به فعالیت‌های دانشجویی بود و به دنبال آن سرکوب نظام‌مند تمامی اشکال دیگر مخالفت‌ها، روی داد. ۱۶ آذر، توسط کنفدراسیون دانشجویان ایرانی خارج از کشور که مرکز اجتماع و مباحثه مخالفان حکومت پهلوی در خارج از ایران بود، روز دانشجو نامیده شد. دانشجویان پس از آن، هر سال در این روز اعتصاب‌های دانشجویی به راه می‌انداختند و در واقع ۱۶ آذرماه به معیار خوبی برای ارزیابی میزان نفرت از حکومت شاه و توانایی و نفوذ مخالفان در بین روشنفکران، تبدیل شد. این روز از آنزمان، همچنان از اهمیت تاریخی برجسته‌ای در ایران برخوردار بوده است.
جرقه اعتراضات
تا اواخر آبان ۱۳۵۶ مخالفان حکومت، به فعالیت‌های محصور به پشت درهای بسته، نوشتن بیانیه، تشکیل گروهای جدید، احیای گروه‌های قدیم، صدور نامه و انتشار نشریات اقدام می‌کردند، اما پس از آن تاریخ، مرحله جدیدی در روند انقلاب رخ داد و فعالیت مخالفان به صورت تظاهرات خیابانی خود را نشان داد. تظاهرات‌های دانشجویی افزایش یافت و دانشگاه‌های اصلی تهران تعطیل شدند. پس از آن، دانشگاه‌های بزرگ کشور به یادبود ۱۶ آذر (روز دانشجو) دست به اعتصاب زدند.
در اواخر فروردین ماه سال ۱۳۵۹ شورای انقلاب با حکم امام خمینی و با هدف تصفیه دانشگاه‌ها از اساتید و دانشجویان دگراندیش، به اپوزیسیون یا گروه‌های سیاسی منتقد و مخالف نیروهای مذهبی حاکم در جمهوری اسلامی که عمدتاً خاستگاه دانشجویی داشته و دانشگاه را فضای امن سیاسی و کانون فعالیت‌های خود به شمار می‌آوردند، برای تخلیه دفاتر خود در دانشگاه‌ها مهلتی سه روزه داد. در طی این روزها درگیری و خشونت در دانشگاه‌های ایران به ویژه در دانشگاه تهران به اوج خود رسیده و چند تن کشته و صدها نفر مجروح شده و این سرآغاز رویدادی شد که ازآن به عنوان «انقلاب فرهنگی» یاد می‌شود. روز دوم اردیبهشت حکم شورای انقلاب در دانشگاه تهران ابلاغ شد که تعطیلی دانشگاه‌ها به مدت بیشتر از دو سال را در پی داشت.
