امکان ارتباط عميق‌تر با خداوند پس از آسيب/ لزوم توجه دانشگاه‌ها به روش‌های کيفی در ارزيابی معنويت

کانون خبرنگاران نبأ: نشست علمی «بررسی نقش عوامل معنوی در رشد و تعالی پس از آسیب» در مرکز مطالعات ميان رشته‌ای قرآن کريم برگزار و در آن مباحث معناشناسی آسيب و تبيين مفهوم رشد پس از آن، چگونگی تعيين آسيب، نقش جنسيت در رشد پس از آسيب و ملاک سنجش معنويت مورد بررسی و تحليل واقع شد.

به گزارش کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ايکنا، در ابتدای نشست علمی «بررسی نقش عوامل معنوی در رشد و تعالی پس از آسيب» ضمن تأکيد بر ضرورت معنا کردن آسيب بيان شد که آسيب شامل دو مؤلفه است؛ مؤلفه نخست آن‌، اینکه شخص يا بايد خودش آسيب را تجربه کرده باشد يا شاهد آسيب باشد، مؤلفه دوم در تعريف آسيب آن است که پاسخ فرد چه می‌باشد پاسخ فرد هم بايد مستلزم يک ترس شديد و وحشت يا ناکارآمدی و احساس ناراحتی باشد.
در ادامه با ارائه يک مدل بر گرفته‌شده از فلسفه يونان به تبيين چگونگی شکل‌گيری رشد و تعالی پس از آسيب در قالب يک شکل هرمی در پنج سطح پرداخته شد. در این راستا، در سطح اول هرم ويژگی‌های فيزيکی، در سطح دوم هيجانات و احساسات فرد، در سطح سوم افکار به معنی دانسته‌ها، در سطح چهارم استدلال است که به جهان‌بينی مربوط می‌شود و نهايتا معنويت و دين در بالاترين سطح رأس هرم توضيح داده شدند و چنين گفته شد که در اين هرم سطوح پنج‌گانه چه از بالا به پايين و چه از پايين به بالا يک ارتباطی با هم دارند؛ با این توضيح که اگر وفق اين مدل از بالا به پايين در نظر بگيريم مذهب بر جهان‌بينی، جهان‌بينی بر روی افکار، افکار ما بر روی احساسات و هيجانات و هيجانات بر رفتار و کنش ما تأثير می‌گذارد. از سوی ديگر، اگر اين مدل از پايين به بالا در نظر بگيريم آن‌چه که برای جسم ما اتفاق می‌افتد ابتدا بر روی هیجانات و سپس بر افکار ما تأثير می‌گذارد به گونه‌ای که جهان‌بينی فرد را تحت تأثير خودش قرار می‌دهد و به دنبال آن ويژگی‌های دینی و مذهبی فرد نيز می‌تواند تحت تأثير خودش قرار بدهد.
گام بعدی نشست تشریح سطوح پنج‌گانه هرم در قالب یک مثال از حادثه رانندگی برای يک خانم 45 ساله بود و چنين روشن شد که در اين تصادف در اولين سطح مشکلات جسمی برای آن خانم به وجود آورده است، در سطح دوم هيجان‌هايی مانند ترس از ماشين يا احساس گناه برای خانم شکل می‌گيرد. افکار نيز دچار تغيير می‌شود و عباراتی مانند «چطور ممکن است اين اتفاق برای من بيفتد، من چه کار اشتباهی کرده‌ام که اين اتفاق برای من افتاد» نمود بروز تغيير افکار خانم می‌باشد. در سطح چهارم ـ استدلال ـ جهان‌بينی هم تغيير می‌کند و تحت تأثير قرار می‌گيرد و نهايتاً در سطح پنجم هم به نوعی تحت تأثير قرار می‌گيرد به اين صورت که خانم دچار بحران مذهبی شده و در اعتقاداتش شک و شبهه برای او به وجود آمده بود.
بعد از اين گام به تبيین موضوع نشست، رشد و تعالی پس از تعالی پس از آسيب پرداخته شد و چنين آمد که گاه آسیب باعث می‌شود که فرد یک جهان‌بينی ديگری داشته باشد و اين رشد و تعالی به سطح جهان‌بينی و سطح مذهب مربوط است و موارد متعددی وجود دارد که فرد به جای آسيب دچار رشد می‌شود.
پس از بيان مباحث مقدماتی غباری بناب، عضو هيئت علمی دانشگاه تهران افزود: گاه مواردی وجود دارد که برای فرد علايم و نشانه‌های ناراحتی را پيش می‌آيد مانند اين‌که خوابش نمی‌برد و کابوس می‌بيند ولی در عين حال رشد کرده است، در يک بعدی رشد کرده است و احتمال دارد که در مراحل چهارم (استدلال و جهان‌بينی) و پنجم (دين و مذهب) که با وجود آن‌که از فرد از خواب می‌پرد ولی روابطش با خدا بهتر شده است در زندگی خودش روابطش با ديگران بهتر شده است و شخص در کنار آن آسيب‌هایی که دیده است رشد کرده است و خودش خودش را بهتر شناخته است.

چگونگی تعيين آسيب
غباری بناب در خصوص چگونگی تعيين آسيب اضافه کرد: گاه مصاحبه می‌کنيد و فرد چنين می‌گوید که آسيب ندیده‌ام آسيب در کلام مشخص نيست بعد ديده ميشود که مي‌گويد پس از اين اتفاق دستم می‌لرزند که خواب‌های وحشتناکی می‌بينم اين‌ها نشان‌دهنده آن است که آسيب اثر داشته است؛ از خواب می‌پرد، دستش می‌لرزد و ... اصلا می‌شود آسيب را از اثرش فهميده شود که آيا اثر داشته يا نه. افزون بر اين، گزارش‌های خود فرد در اين زمينه قابل بيان است ولی ميزان اثر و ميزان آسیب و اين‌که چقدر به در آن رده‌های بالا در معنويت اثر گذاشته است، به عدالت خداوند شک کرده است يا در ارتباطاتش با خدا اثر داشته است، ديگر نماز نمي‌خواند. چه بسا در مواردی آسيب اثر گذار است خواب‌های وحشتناک هم ببيند، کابوس هم داشته باشد عرق هم بريزد ولی رابطه‌اش با با خداوند نه تنها کمتر شود بلکه عميق‌تر هم می‌شود به اين معنا که چون زندگي‌اش تکان خورده است، از غفلت بيرون آمده است يا نياز شديدی پیدا کرده است و به قول مولوی با تکان خوردن معنویت عمیق‌تر می‌شود.

تأثير جنسيت در رشد پس از آسيب
جنسيت از جمله متغيرهايی به شمار می‌آيد که در رشد پس از آسيب تأثيرگذار است. عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در اين زمينه تشريح کرد: برای زن اصل زنانگی يک اصل پذيرا به شمار می‌آيد يعنی زنان بهتر گوش می‌کنند و بهتر می‌پذيرند يا زود واکنش نشان نمی‌دهند حتی گفته شده است که گوش کردن آنان به حدی زياد بوده است که هم در بعد مثبت و هم در بعد منفی اثر می‌گذارد. در بعد منفی مثلاً حضرت آدم نپذيرفت که از ميوه درخت بخورد ولی در مقابل حوا توانست گوش کند و وقتی گوش کرد اثر دارد. در بعد مثبت آن حضرت مريم قابل بيان است که در اين‌باره چنين آمده که پذيرايی آن حضرت بسيار بالا بوده است.

ملاک سنجش و ارزيابی معنويت
شيوه ارزيابی معنويت پسین بحثی بود که در اين نشست مطرح شد. غباری بناب در این زمينه بيان کرد: اندازه‌گيری معنويت دو همت می‌خواهد يک همت تئوريکی می‌خواهد همت تئوريکی که واقعا معنويت چند سطوح دارد، چند لايه دارد. يک همت ديگر همت مفهومی و مصداقی می‌باشد. همت مفهومی با داشتن يک تئوری خوب تا حدی حل می‌شود تئوری که قابل پذيرش باشد اما مسئله مصداقی که اين رفتارها آيا مصداقی از اين مفهوم هستند اين هم خودش يک مسئله‌ای ‌می‌شود يکی از مسئله‌هاش مسئله تعريف عملياتی می‌باشد.
اين استاد دانشگاه در پايان تأکيد کرد که داشتن علم بومی يکی از شرايطش آن است که روش‌های کيفی باید در دانشگاه‌ها و حوزه‌ها تقويت شوند و مصاحبه‌ها و پديدار‌شناختی ومطالعات (case study) قابل بحث می‌باشند و اندازه‌گيری معنويت از نظر مفهومی و از نظر مصداقی يک سؤال مهم به شمار می‌آيد.
سهراب بهادری

گزارش خطا