گنجینه آثار باستانی در موزه‌های خراسان/ مکانی برای بازدید نوروزی
گروه هنر: آثار باستانی و تاریخچه پررونق و افتخارآمیز خراسان رضوی در موزه‌های گوناگونی به نمایش درآمده است که این موزه‌ها می‌تواند مکانی برای پرکردن اوقات فراغت نوروزی به شمار آید.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، حس و حال عجیبی دارد وقتی وارد مکانی می‌شوی که پر از خاطراتی از نسل‌های قبل از تو است، نسلی که تجربه‌اش را نداشتی بلکه تنها می‌توانی در قاب شیشه‌ای، با پلاکاردهایی که معرف اثر است، دستاوردهای گذشتگان را به عنوان یادگاری ببینی و به ملیت خود افتخار کنی.
موزه‌های بسیاری در شهرهای مختلف کشورمان وجود دارد که بعضی از آنها بر اثر گذر زمان تخریب شده و تنها عده‌ای از آثار باستانی و فتح شیرمردان به جای مانده است. مشهدالرضا(ع) که در قلب آن گنجینه‌ای همچون آستان مبارک رضوی وجود دارد، موزه‌ای متفاوت و کم‌نظیر در کل خاورمیانه به شمار می‌رود که هر ساله زائران و مجاوران زیادی از داخل و خارج کشور تنها برای دیدن آن همه شکوه و جلال به مشهدالرضا(ع) سفر می‌کنند.
علاوه بر این موزه‌های متعددی از دستاوردهای علمی، هنری، ورزشی و ... نیز وجود دارد که تنها بعضی از آنها هنوز به فعالیت خود ادامه می‌دهند، از همین رو می‌خواهیم مروری بر آثار به جای مانده در موزه‌های شهر مشهد داشته باشیم تا علاقه‌مندان به موزه در ایام نوروز بتوانند از این مکان‌ها دیدن و لذت ببرند.
موزه مردم‌شناسی رباط ویرانی
جاده شاندیز در انتهای جاده وکیل‌آباد مشهد به روستای ویرانی ختم می‌شود، موزه مردم‌شناسی رباط ویرانی در 10 کیلومتری جاده مشهد ـ شاندیز در روستای ویرانی واقع شده است و رباط کاروانسرای ویرانی که این روزها مکان برپایی موزه مردم‌شناسی ویرانی شده در راه تابستانی، مواصلاتی نیشابور به توس در دوره تیموری احداث شده است.
این رباط از نوع رباط‌های سر پوشیده و فاقد حیاط مرکزی است، این بنا 9 غرفه با طاق‌های جناغی دارد که هشت غرفه به شکل قرینه روبه‌رو و یک غرفه در انتهای بنا قرار دارند؛ پلان رباط ویرانی تقریباً مستطیل شکل است و در ساختمان این سازه از سنگ در شالوده بنا و آجر در دیواره‌ها و سقف با ملات آهک استفاده کرده‌اند.
عملیات ساخت و تجهیز غرفه‌های این مکان از اواخر سال 1384 آغاز و در مهر سال 1385 به پایان رسید، در این موزه، نمایی از مشاغل و حرف سنتی استان خراسان رضوی و به ویژه شهرستان مشهد به نمایش گذاشته شده و می‌توان آن را نخستین موزه مردم‌شناسی روستایی کشور و اولین موزه تخصصی مشاغل و حرف سنتی در خراسان به شمار آورد.
این موزه حاصل تلاش چند نفر از کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان در طراحی و اجرا محسوب می‌شود، اما وارد این موزه که می‌شوید می‌توانید از بخش‌های مختلفی دیدن کنید که هر کدام ریشه در بخشی از میراث کهن شهر توس دارد.
عطاری و گیاهان دارویی
در بخشی ار فضای داخلی موزه، مکانی برای نمایش میراث عطاری خراسان در نظر گرفته شده است، شهر قدیم توس که این روزها خراسان نام گرفته به سبب داشتن پوشش گیاهی متنوع و کوهپایه‌های آکنده از انواع گیاهان دارویی، یکی از غنی‌ترین سرزمین‌های کشور در زمینه گسترده طب کهن ایرانی به شمار می‌رود و عطاری‌ها علاوه بر تأمین نیازهای دارویی مردم سایر حوائج آنان را در خصوص انواع شربت‌ها، عرقیات، ادویه و ... مهیا می‌کردند، از این رو عطاران در آن روزگار گاهی اوقات هم نقش دوافروش و هم نقش طبیب داشتند.
از مهمترین گونه‌های دارویی و ادویه می‌توان، گل گاوزبان، کاکتونی، فلفل، دارچین، زردچوبه، اسطوخودس، ترنجبین، آویشن، سه پستان، گل زوفا، سنگنکور و سیه دانه اشاره کرد و از میان عرقیات از نعنا، مرزه، چهل گیاه، شاه تره و آویشن نام برد؛ همچنین نزدیکی خراسان به مرزهای دو کشور پاکستان و هند دلیلی مهم بر مبادلات ادویه و گیاهان دارویی میان این مناطق و تنوع و تکثر این فرآورده‌های گیاهی در عطاری‌های خراسان شده است.
آهنگریموزههای بسیاری در شهرهای مختلف کشورمان وجود دارد که بعضی از آنها بر اثر گذر زمان تخریب شده و تنها عده‌ای از آثار باستانی و فتح شیرمردان به جای مانده است. مشهدالرضا(ع) که در قلب آن گنجینه‌ای همچون آستان مبارک رضوی وجود دارد، موزه‌ای متفاوت و کم‌نظیر در کل خاورمیانه به شمار می‌رود که هر ساله زائران و مجاوران زیادی از داخل و خارج کشور تنها برای دیدن آن همه شکوه و جلال به مشهدالرضا(ع) سفر می‌کنند.
علاوه بر این موزه‌های متعددی از دستاوردهای علمی، هنری، ورزشی و ... نیز وجود دارد که تنها بعضی از آنها هنوز به فعالیت خود ادامه می‌دهند، از همین رو می‌خواهیم مروری بر آثار به جای مانده در موزه‌های شهر مشهد داشته باشیم تا علاقه‌مندان به موزه در ایام نوروز بتوانند از این مکان‌ها دیدن و لذت ببرند.
موزه مردم‌شناسی رباط ویرانی
جاده شاندیز در انتهای جاده وکیل‌آباد مشهد به روستای ویرانی ختم می‌شود، موزه مردم‌شناسی رباط ویرانی در 10 کیلومتری جاده مشهد ـ شاندیز در روستای ویرانی واقع شده است و رباط کاروانسرای ویرانی که این روزها مکان برپایی موزه مردم‌شناسی ویرانی شده در راه تابستانی، مواصلاتی نیشابور به توس در دوره تیموری احداث شده است.
این رباط از نوع رباط‌های سر پوشیده و فاقد حیاط مرکزی است، این بنا 9 غرفه با طاق‌های جناغی دارد که هشت غرفه به شکل قرینه روبه‌رو و یک غرفه در انتهای بنا قرار دارند؛ پلان رباط ویرانی تقریباً مستطیل شکل است و در ساختمان این سازه از سنگ در شالوده بنا و آجر در دیواره‌ها و سقف با ملات آهک استفاده کرده‌اند.
عملیات ساخت و تجهیز غرفه‌های این مکان از اواخر سال 1384 آغاز و در مهر سال 1385 به پایان رسید، در این موزه، نمایی از مشاغل و حرف سنتی استان خراسان رضوی و به ویژه شهرستان مشهد به نمایش گذاشته شده و می‌توان آن را نخستین موزه مردم‌شناسی روستایی کشور و اولین موزه تخصصی مشاغل و حرف سنتی در خراسان به شمار آورد.
این موزه حاصل تلاش چند نفر از کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان در طراحی و اجرا محسوب می‌شود، اما وارد این موزه که می‌شوید می‌توانید از بخش‌های مختلفی دیدن کنید که هر کدام ریشه در بخشی از میراث کهن شهر توس دارد.
عطاری و گیاهان دارویی
در بخشی ار فضای داخلی موزه، مکانی برای نمایش میراث عطاری خراسان در نظر گرفته شده است، شهر قدیم توس که این روزها خراسان نام گرفته به سبب داشتن پوشش گیاهی متنوع و کوهپایه‌های آکنده از انواع گیاهان دارویی، یکی از غنی‌ترین سرزمین‌های کشور در زمینه گسترده طب کهن ایرانی به شمار می‌رود و عطاری‌ها علاوه بر تأمین نیازهای دارویی مردم سایر حوائج آنان را در خصوص انواع شربت‌ها، عرقیات، ادویه و ... مهیا می‌کردند، از این رو عطاران در آن روزگار گاهی اوقات هم نقش دوافروش و هم نقش طبیب داشتند.
از مهمترین گونه‌های دارویی و ادویه می‌توان، گل گاوزبان، کاکتونی، فلفل، دارچین، زردچوبه، اسطوخودس، ترنجبین، آویشن، سه پستان، گل زوفا، سنگنکور و سیه دانه اشاره کرد و از میان عرقیات از نعنا، مرزه، چهل گیاه، شاه تره و آویشن نام برد؛ همچنین نزدیکی خراسان به مرزهای دو کشور پاکستان و هند دلیلی مهم بر مبادلات ادویه و گیاهان دارویی میان این مناطق و تنوع و تکثر این فرآورده‌های گیاهی در عطاری‌های خراسان شده است.
اما در بخش دیگری از موزه مردم شناسی رباط ویرانی مصنوعات آهنی به نمایش درآمده است، این حرفه در خراسان قدیم از رونقی بسزا برخوردار بوده و از این رو یکی از غرفه‌های موزه را به خود اختصاص داده است، در این غرفه نیز نمونه‌های متنوعی از مصنوعات و ابزار آلات به نمایش گذاشته شده که از این میان می‌توان انواع تیشه‌ها، کلنگ‌ها، بیل‌ها، زنجیر، خیش، چهار شاخ، انبرها و قیچی‌ها، چاقو و تبر، ترازوهای آهنی، چکش و غیره را نام برد.
جاروبافی و حصیر‌بافی
در غرفه جاروبافی انواع جاروهای سیخی که با استفاده از گیاهی موسوم به جارو بافته می‌شود به نمایش در می‌آید، در گذشته این جاروها روی زمین بافته می‌شد، اما امروزه دارای فلزی برای بافت آن شده که با استفاده از آن صنعتگر جاروباف، گره بندهای جارو را محکم می‌کند، در کنار جاروباف، صنعتگر حصیرباف ایستاده که سرگرم بافتن حصیر روی داری چوبی است.
فرش‌بافی و رنگرزی
این روزها تبلیغات فرش را زیاد بر در و دیوار شهرها می‌بینید، قالی‌های کاشمر، نیشابور و مشهد از شهرت ویژه‌ای برخوردارند، همچنین در ناحیه مه‌ولات و تربت حیدریه قالیچه‌های ابریشمی و در منطقه شمال استان و شهرستان‌های درگز، قوچان و کلات قالیچه‌هایی با نقوش منحصر به فرد ترکمنی با رنگ‌های درخشان بافته می‌شود.
پوستین دوزی، حلاجی و لحاف‌دوزی
در شمال خراسان کوهپایه‌های خرم سبب رونق دامداری شده‌اند و مضاف بر تولیدات بسیار لبنی و گوشتی در منطقه، هنرمندان قوچانی و شاندیز، از پوست این حیوانات اهلی بز و گوسفند و اخیراً پوست‌هایی نظیر روباه، خرگوش و سمور بالاپوش‌ها و پوستین‌هایی زیبا می‌دوزند که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کنند.
چارق‌دوزی، کفاشی و دلو‌سازی
شاید ساخت پای افزارها یکی از قدیمی‌ترین مشاغلی باشد که آدمیان به آن پرداخته‌اند و کفاشی و چارق‌دوزی از جمله آن مشاغلند که در یکی از غرفه‌های موزه به نمایش در آمده‌اند، چارق و گیوه‌ها انواع گوناگونی دارند که در تمامی آنان رویه‌ای بافتنی و پارچه‌ای و تختی چرمی که اغلب از چرم گاومیش یا الاغ استفاده شده است.
مسگری و رویگری
ظروفی مانند ابریق‌ها، آفتابه‌ها، سینی‌ها، دیگ‌ها، روغن‌دان ها، لگن‌ها و غیره در بخشی از موزه که به معرفی هنر و صنعت مسگری اختصاص داده شده، به نمایش گذاشته شده‌اند.
یادآور می‌شود؛ ساعت بازدید از موزه، همه روزه از هشت صبح الی 17 بعدازظهر است و هزینه ورودی این موزه برای زائران و مجاوران ایرانی دو هزار تومان و برای زائران خارجی هشت تومان است لذا علاقه‌مندان می‌توانند جهت بازدید از موزه به جاده مشهد ـ شاندیز، ویرانی 19 مراجعه و یا با شماره 34372522 تماس بگیرند.
موزه علوم و تاریخ طبیعی
موزه علوم و تاریخ طبیعی مشهد در سال 1375 به همت مرکز تربیت معلم شهید بهشتی تشکیل و در سال 1377 زیر نظر اداره کل آموزش و پرورش خراسان رسما افتتاح شد، فضای داخلی موزه شامل دو طبقه با چهار سالن و 24 غرفه است و اشیای موزه در بخش‌های فیزیک، حیات‌وحش، جغرافیا، زمین‌شناسی، زیست‌شناسی و دفاع‌مقدس تقسیم شده‌اند.
در بخش فیزیک سعي شده با بازسازي پديده‌هاي طبيعي و آزمايش‌هاي علمي گامي در جهت شناخت اين علم برداشته شود، این بخش در دو سالن به نمايش درآمده است؛ سالن اول اختصاص به نور دارد، غرفه‌هاي خطاي ديد، افلاك نما و ديگر وسايل آموزشي در اين سالن قرار دارند، سالن دوم را غرفه‌هاي مكانيك، سيالات، صوت، الكتريسيته و مغناطيس در بر گرفته است، در اين بخش حیات وحش، انواع جانوران، پرندگان و پستان‌داران بومي و غير بومي در گونه‌هاي مختلف به صورت تاكسيدرمي شده به نمايش در آمده‌اند.
بخش زمین‌شناسی هم در برگيرنده انواع سنگ و فسيل و كان‌هاي صنعتي و اطلاعات مربوط به آنها است، در بخش جغرافیا، نقشه قاره‌ها، كشور ايران، استان خراسان و ... به نمايش در آمده است، زیست شناسی در سه زمينه، بدن انسان، جانور‌شناسي و گياه‌شناسي تحقيق شده و در غرفه بدن انسان ساختار و عملكرد دستگاه‌هاي مختلف بدن معرفي شده است.
غرفه جانور‌شناسي، كلكسيون‌هاي مختلفي از نمونه‌هاي جانوري مانند حشرات، صدف‌ها،خزندگان و چنين حيوانات در معرض نمایش قرار دارد،در غرفه گياه‌شناسي انواع گياهان داراويي، قارچ‌ها و بذر گياهان عرضه شده، دفاع مقدس، یکی دیگر از بخش‌های این موزه به شمار می رود، در اين بخش قسمتي از ادوات و تجهيزات انفرادي و وسايل شخصي شهدا و رزمندگان در معرض نمایش قرار دارد.
بنابر این گزارش، این موزه بیشتر برای بازدید دانش آموزان مدارس است و هزینه مدارس سطح بالا سه هزارتومان و سطح پایین دوهزارتومان و مردم عادی هم پنج هزارتومان است لذا علاقه‌مندان می‌توانند جهت بازدید از موزه از ساعت هشت تا 17 به نشانی بزرگراه شهید کلانتری ـ مرکز تربیت معلم شهید بهشتی مراجعه و یا با شماره 37320488 تماس بگیرند.
موزه آئین‌های پهلوانی
کشتی پهلوانی ریشه در تاریخ و فرهنگ ایران زمین دارد و با روح ایرانیان گره خورده است لذا آئین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای در تاریخ 25 آبان 1389 در فهرست میراث معنوی یونسکو از سوی ایران به ثبت جهانی رسید. بر این اساس موزه جایگاه پهلوانان و کشتی موزه آیین‌های پهلوانی مشهد که در جاده آرامگاه واقع شده است، شامل سه قسمت با عنوان‌های زورخانه، عیارخانه و نمایشگاه است، پهلوانان در محل زورخانه اغلب ورزش‌های باستانی و … مشغول هستند، عیارخانه در مجاورت زورخانه قرار دارد و محلی مناسب برای استراحت و لمکده پهلوان‌های نامی به شمار می‌رود که بعضا مراسم آئینی و فرهنگی از جمله گلریزان نیز در آنجا صورت می‌گیرد.
همچنین نمایشگاه دائمی که نقالی شاهنامه، پرده‌خوانی و نمایش وسایل قدیمی از جمله کالسکه و خرمن‌کوبی و سایر ادوات سنتی و کشاورزی است که جهت بازدید علاقه‌مندان و مشتاقان این عرصه گذاشته شده است.
یادآور می‌شود؛ هزینه ورودی این موزه نفری سه هزارتومان و ساعت بازدید آن همه روزه از ساعت هشت تا 13 است و علاقه‌مندان می‌توانند برای بازدید به نشانی، جاده آرامگاه، بلوار شاهنامه، چهار برج، بهار 24 مراجعه کنند.
موزه باغ ملک‌آباد مشهد
افراد زیادی شهر مشهد را فقط به عنوان یک شهر زیارتی می‌شناسند، اما در این شهر اماکن دیدنی زیادی هست که بازدید از آنها خالی از لطف نیست، از باغات مشهور آستان قدس رضوی که پس از تصرف روستای ملک‌آباد از حاج تقی ملک‌التجار در زمان استانداری پاکروان (سال۱۳۱۵ش) ایجاد شد، باغ ملک‌آباد مشهد است، طرح دکوراسیون و مبلمان داخلی را شرکت دوانسن فرانسوی انجام داده و نقاشی آن از ایتالیا خریداری و به این مکان انتقال داده شده است، پس از انقلاب شکوهمند اسلامی، این مکان در سال ۱۳۵۹ به کاخ موزه تبدیل و بعد از چند سال تعطیل شد.
امروزه این باغ دارای درختان متنوع میوه، فضای گلخانه‌ای جهت تولید گل و گیاه، قنات و تعدادی حلقه چاه است و ثمر سالیانه آن صدها تن محصولات باغی و گلخانه‌ای است، وسعت کل این بنا دو میلیون و 937 هزار و ۷۰۰ مترمربع، حدود ۴۰ هکتار مسیل، بنا و ساختمان و انبار حدود ۵۲ هکتار فضای سبز و درخت‌کاری غیر مثمر و جنگل کاری، ۱۰ هکتار آماده کشت و ۸ هکتار جهت خزانه، ۱۸۳ هکتار باغ سیب و گلابی و هسته‌داران به شمار می‌رود.
وضعیت آب و کیفیت آن، با وجود سیستم آبیاری تحت فشار و کیفیت آب متوسط با عنایت به کاهش سطح آب در سفره‌های آبی زیرزمینی، برداشت آب در سنوات اخیر تا ۵۰ درصد نسبت به 10 سال گذشته کاهش داشته و تنش‌های آبی قابل ملاحظه‌ای در پوشش گیاهی باغ وارد آورده است.
یادآور می‌شود؛ علاقه‌مندان می‌توانند از شنبه تا چهارشنبه طی ساعات هشت الی 14 و ایام عید تا ساعت 19، رایگان به باغ ملک‌آباد مراجعه و یا با شماره 38518386 051 تماس بگیرند.
افراد زیادی شهر مشهد را فقط به عنوان یک شهر زیارتی می‌شناسند، اما در این شهر اماکن دیدنی زیادی هست که بازدید از آنها خالی از لطف نیست، از باغات مشهور آستان قدس رضوی که پس از تصرف روستای ملک‌آباد از حاج تقی ملک‌التجار در زمان استانداری پاکروان (سال۱۳۱۵ش) ایجاد شد، باغ ملک‌آباد مشهد است، طرح دکوراسیون و مبلمان داخلی را شرکت دوانسن فرانسوی انجام داده و نقاشی آن از ایتالیا خریداری و به این مکان انتقال داده شده است، پس از انقلاب شکوهمند اسلامی، این مکان در سال ۱۳۵۹ به کاخ موزه تبدیل و بعد از چند سال تعطیل شد.
امروزه این باغ دارای درختان متنوع میوه، فضای گلخانه‌ای جهت تولید گل و گیاه، قنات و تعدادی حلقه چاه است و ثمر سالیانه آن صدها تن محصولات باغی و گلخانه‌ای است، وسعت کل این بنا دو میلیون و 937 هزار و ۷۰۰ مترمربع، حدود ۴۰ هکتار مسیل، بنا و ساختمان و انبار حدود ۵۲ هکتار فضای سبز و درخت‌کاری غیر مثمر و جنگل کاری، ۱۰ هکتار آماده کشت و ۸ هکتار جهت خزانه، ۱۸۳ هکتار باغ سیب و گلابی و هسته‌داران به شمار می‌رود.
وضعیت آب و کیفیت آن، با وجود سیستم آبیاری تحت فشار و کیفیت آب متوسط با عنایت به کاهش سطح آب در سفره‌های آبی زیرزمینی، برداشت آب در سنوات اخیر تا ۵۰ درصد نسبت به 10 سال گذشته کاهش داشته و تنش‌های آبی قابل ملاحظه‌ای در پوشش گیاهی باغ وارد آورده است.
یادآور می‌شود؛ علاقه‌مندان می‌توانند از شنبه تا چهارشنبه طی ساعات هشت الی 14 و ایام عید تا ساعت 19، رایگان به باغ ملک‌آباد مراجعه و یا با شماره 38518386 051 تماس بگیرند.
مطالب مرتبط
