عبدالمجید طالب‌تاش خواستار شد:
کنکاش دانشگاهیان در شیوه پیامبر(ص) برای ایجاد فضای گفتمان قرآنی
گروه دانشگاه: معاون پژوهشکده قرآن و عترت دانشگاه آزاد با اشاره به نقش دانشگاه‌ها در حاکمیت فضای گفتمان قرآنی بر جامعه، گفت: دانشگاهیان تحقیق کنند که پیامبر(ص) درباره حاکمیت فضای گفتمان قرآنی چگونه عمل می‌کرد؟
عبدالمجید طالب‌تاش، معاون پژوهشکده قرآن و عترت دانشگاه آزاد در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، با اشاره به نقش دانشگاه‌ها در حاکمیت فضای گفتمان قرآنی بر جامعه، گفت: به نظر می‌رسد برای تحقق این امر نخستین گام این است که به سراغ روش پیامبر اسلام(ص) برویم و ببینیم پیامبر(ص) در این زمینه چه کرده است؟ و چگونه آموزه‌های قرآنی را در جامعه پیاده کرده است؟ شاید بهترین الگوی رفتاری مبتنی بر فضاسازی قرآنی را بتوان در سیره عملی رسول الله(ص) جستجو کرد. این مسأله‌ای است که جامعه اسلامی ما به شدت به آن نیازمند است و اتفاقاً کمتر به آن توجه شده است.
وی افزود: پیامبر اسلام(ص) برای تحقق این امر دو کار مهم انجام داده است. یکم: آموزش قرآن به روش ترکیبی. دوم: عمل به قرآن با استفاده از روش الگویی.
روش ترکیبی آموزش قرآن
طالب‌تاش در پاسخ به این سؤال که منظور از روش ترکیبی آموزش قرآن چیست؟ بیان کرد: پیامبر(ص) پس از بعثت به‌گونه‌ای رفتار کرد که در فاصله زمانی کوتاهی آیات قرآن بر زبان‌ها جاری شد و یکی از برنامه‌های زندگی افراد جامعه آن روز مسلمانان و ایمان آورندگان، قرآن‌خوانی، قرآن‌باوری، قرآن‌دانی و رفتار قرآنی بود. بنابراین پیامبر(ص) برای این که مردم به خواندن قرآن مشغول شوند و به آن عمل کنند هم زمان چند کار حائز اهمیت انجام می‌داد. شاید یکی از نیازهای فعلی جامعه ما همین باشد و نقشی که دانشگاهیان می‌توانند در این زمینه داشته باشند نیز همین است که تحقیق کنند و ببینند پیامبر(ص) چگونه عمل می‌کرد؟ من خیلی بر این مسأله تسلط ندارم و در این زمینه تحقیق دقیقی نکرده‌ام که ببینم پیامبر چه می‌کرد؟ در محدوده مطالعاتی رشته خودم تا حدودی اطلاعاتی را به دست آورده‌ام که عرض خواهم کرد، امّا برای این که نظر دقیق علمی بدهم آن گونه که باید آگاهی ندارم.
وی ادامه داد: یکی از کسانی که در این زمینه خوب تحقیق کرده است و حتّی شیوه آموزش قرآن بر پایه روش آموزش پیامبر اسلام(ص) ارائه کرده است جناب آقای دکتر محمدعلی لسانی فشارکی است. ایشان کتاب‌هایی هم در این زمینه تألیف کرده و در مجامع مختلف طرحشان را ارائه کرده‌اند امّا کسانی که قدرت اجرایی در اختیار دارند و امکان برنامه‌ریزی برایشان وجود دارد صدای ایشان را نشنیده‌اند و تاکنون برای یک بار هم که شده متصدیان امر تعلیم و تربیت به ندای ایشان پاسخ عملی نداده‌اند. البته گاهی از طرح ایشان استقبال کرده‌اند و تکریم و تمجید زبانی زیادی هم کرده‌اند اما تاکنون هیچ گام عملی در این زمینه برنداشته‌اند. چند روز پیش از این، درباره این طرحشان از ایشان سؤال کردم؛ ایشان همین پاسخ را دادند که خیلی‌ها در زبان تمجید کرده‌اند امّا تاکنون هیچ گام عملی برنداشته‌اند. دلیل این که من بر طرح آقای دکتر لسانی فشارکی تأکید دارم این است که از یک سو ایشان تحقیق علمی کرده‌اند و طرحشان پشتوانه علمی و دانشگاهی دارد و از سوی دیگر جامعه ما به شدت نیاز به این دارد که با روش آموزش اثر بخش قرآن، فضای حاکم بر جامعه را فضای گفتمان قرآنی کند؛ زیرا یکی از کارهای مهم و اثرگذاری که پیامبر اسلام(ص) می‌کرد همین بود که فضای حاکم بر جامعه را بر اساس گفتمان قرآنی تعریف کرده بود؛ یعنی وقتی مسلمانان با یکدیگر گفتگو می‌کردند محور گفت‌وگوهایشان قرائت قرآن بود. این مسأله سبب شده بود خود به خود آیات قرآن، فضای ذهنی مسلمانان را پر کند.
طالب‌تاش اظهار کرد: برای این که بتوانیم فضای جامعه را قرآنی کنیم می‌بایست کاری کنیم که مردم جامعه با خواندن قرآن آشنا و مأنوس شوند و از خواندن قرآن لذّت ببرند. شما اگر نتوانید به گونه‌ای عمل کنید که مردم راحت قرآن بخوانند و در خواندن متن قرآن مشکل داشته باشند چگونه می‌خواهید فضای جامعه را قرآنی کنید؟ بنابراین باید کاری کنید که فرد فرد جامعه اسلامی قرآن را راحت بخوانند و در این زمینه مشکلی نداشته باشند. خوب! پیامبر(ص) این فضا را به روش ترکیبی ایجاد کرده بود. منظورم از روش ترکیبی این بود که اولاً پیامبر(ص) خود محور برنامه‌های تبلیغی‌اش را قرآن قرار داده بود. به مناسبت‌های مختلف خود اقدام به قرائت قرآن می‌نمود و مردم از ایشان استماع می‌کردند. ایشان قرآن را درست، زیبا، با طمأنینه و به‌دور از هرگونه تکلّف می‌خواند. وقتی پیامبر(ص) قرآن را می‌خواند مردم احساس می‌کردند آن‌ها هم می‌توانند به ایشان تأسّی کنند و قرآن بخوانند. وقتی هم قرآن می‌خواندند پیامبر(ص) آن‌ها را تشویق می‌کرد و کمتر در خواندن قرآن به آن‌ها ایراد می‌گرفت. خود قرآن هم به این کار پیامبر اسلام(ص) کمک کرد. سوره‌ها و آیاتی که در ابتدای نزول بر ایشان فرود آمد و در زبان مردم رواج پیدا کرد آیات مکّی بود که از ویژگی‌های کوتاهی، آهنگین بودن، خطاب کردن مردم به ناس و مبتنی بر حوادث و رویدادهای عصری بود که حفظ کردن و تکرار کردن آن، هم برای مردم آسان بود و هم جذّاب.
آسان کردن متن قرآن برای آموزش آن به مردم
وی با بیان اینکه آسان کردن متن قرآن برای آموزش آن به مردم، کار مهمی است، گفت: این کار را پیامبر اسلام(ص) انجام می‌داد و جامعه ما تاکنون نتوانسته آن گونه که باید در این زمینه به ایشان تأسّی کند. مسأله دیگر در این زمینه تأکید بر روش شفاهی است؛ هر چند در روش پیامبر اسلام(ص) از شیوه آموزش کتبی در کنار روش شفاهی غفلت نشده است. ایشان مردم را وادار می‌کرد تا آیات قرآن را به شیوه شفاهی تکرار کنند. البته روشن است که در آن زمان بیشتر مردم بی‌سواد بودند و می‌تواند یکی از دلایل پیامبر(ص) برای تأکید بر روش شفاهی این مسأله باشد لکن به دلیل این که من معتقدم آموزش قرآن باید از خانواده‌ها شروع شود و در مقطع ابتدایی مسأله‌ای به نام آموزش قرآن تمام شود می‌بایست در همین عصری که اکثریت مردم هم باسواد هستند به روش پیامبر(ص) عمل شود؛ یعنی پایه آموزش قرآن را آموزش به روش شفاهی قرار دهیم تا بتوانیم مسأله قرائت را تا کلاس دوم ابتدایی به انجام برسانیم و کلاس‌های سوم تا ششم هم به روخوانی و روانخوانی اختصاص دهیم. به این وسیله می‌توانیم مسأله قرائت قرآن را در مقطع ابتدایی تمام کنیم و در مقاطع بعدی به مسأله‌های دیگر امور قرآنی بپردازیم.
طالب‌تاش عنوان کرد: بنابراین ملاحظه می‌کنید که منظور من از روش آموزش ترکیبی، تلفیق کردن فضاسازی اجتماعی به کمک رسانه‌های همگانی و فراگیرسازی قرائت قرآن و آموزش قرآن از سنین کودکی به روش شفاهی و کتبی است که در خانواده تا کلاس دوم دبستان، آموزش به‌صورت شفاهی انجام می‌گیرد و از سوم ابتدایی تا ششم به صورت شفاهی و کتبی آموزش داده می‌شود که به کمک متن مکتوب، انجام می‌پذیرد.
وی در پایان گفت: البته چنان که گفتم این طرح خام و ناپخته‌ای است که ابتدا باید دغدغه جدّی متولیان امر آموزش به‌طور عام و آموزش قرآن به‌طور خاصّ قرار بگیرد؛ سپس با تشکیل کارگروه‌های علمی شیوه‌های درستی انتخاب و به‌دنبال آن اجرایی نمود.
وی افزود: پیامبر اسلام(ص) برای تحقق این امر دو کار مهم انجام داده است. یکم: آموزش قرآن به روش ترکیبی. دوم: عمل به قرآن با استفاده از روش الگویی.
روش ترکیبی آموزش قرآن
طالب‌تاش در پاسخ به این سؤال که منظور از روش ترکیبی آموزش قرآن چیست؟ بیان کرد: پیامبر(ص) پس از بعثت به‌گونه‌ای رفتار کرد که در فاصله زمانی کوتاهی آیات قرآن بر زبان‌ها جاری شد و یکی از برنامه‌های زندگی افراد جامعه آن روز مسلمانان و ایمان آورندگان، قرآن‌خوانی، قرآن‌باوری، قرآن‌دانی و رفتار قرآنی بود. بنابراین پیامبر(ص) برای این که مردم به خواندن قرآن مشغول شوند و به آن عمل کنند هم زمان چند کار حائز اهمیت انجام می‌داد. شاید یکی از نیازهای فعلی جامعه ما همین باشد و نقشی که دانشگاهیان می‌توانند در این زمینه داشته باشند نیز همین است که تحقیق کنند و ببینند پیامبر(ص) چگونه عمل می‌کرد؟ من خیلی بر این مسأله تسلط ندارم و در این زمینه تحقیق دقیقی نکرده‌ام که ببینم پیامبر چه می‌کرد؟ در محدوده مطالعاتی رشته خودم تا حدودی اطلاعاتی را به دست آورده‌ام که عرض خواهم کرد، امّا برای این که نظر دقیق علمی بدهم آن گونه که باید آگاهی ندارم.
وی ادامه داد: یکی از کسانی که در این زمینه خوب تحقیق کرده است و حتّی شیوه آموزش قرآن بر پایه روش آموزش پیامبر اسلام(ص) ارائه کرده است جناب آقای دکتر محمدعلی لسانی فشارکی است. ایشان کتاب‌هایی هم در این زمینه تألیف کرده و در مجامع مختلف طرحشان را ارائه کرده‌اند امّا کسانی که قدرت اجرایی در اختیار دارند و امکان برنامه‌ریزی برایشان وجود دارد صدای ایشان را نشنیده‌اند و تاکنون برای یک بار هم که شده متصدیان امر تعلیم و تربیت به ندای ایشان پاسخ عملی نداده‌اند. البته گاهی از طرح ایشان استقبال کرده‌اند و تکریم و تمجید زبانی زیادی هم کرده‌اند اما تاکنون هیچ گام عملی در این زمینه برنداشته‌اند. چند روز پیش از این، درباره این طرحشان از ایشان سؤال کردم؛ ایشان همین پاسخ را دادند که خیلی‌ها در زبان تمجید کرده‌اند امّا تاکنون هیچ گام عملی برنداشته‌اند. دلیل این که من بر طرح آقای دکتر لسانی فشارکی تأکید دارم این است که از یک سو ایشان تحقیق علمی کرده‌اند و طرحشان پشتوانه علمی و دانشگاهی دارد و از سوی دیگر جامعه ما به شدت نیاز به این دارد که با روش آموزش اثر بخش قرآن، فضای حاکم بر جامعه را فضای گفتمان قرآنی کند؛ زیرا یکی از کارهای مهم و اثرگذاری که پیامبر اسلام(ص) می‌کرد همین بود که فضای حاکم بر جامعه را بر اساس گفتمان قرآنی تعریف کرده بود؛ یعنی وقتی مسلمانان با یکدیگر گفتگو می‌کردند محور گفت‌وگوهایشان قرائت قرآن بود. این مسأله سبب شده بود خود به خود آیات قرآن، فضای ذهنی مسلمانان را پر کند.
طالب‌تاش اظهار کرد: برای این که بتوانیم فضای جامعه را قرآنی کنیم می‌بایست کاری کنیم که مردم جامعه با خواندن قرآن آشنا و مأنوس شوند و از خواندن قرآن لذّت ببرند. شما اگر نتوانید به گونه‌ای عمل کنید که مردم راحت قرآن بخوانند و در خواندن متن قرآن مشکل داشته باشند چگونه می‌خواهید فضای جامعه را قرآنی کنید؟ بنابراین باید کاری کنید که فرد فرد جامعه اسلامی قرآن را راحت بخوانند و در این زمینه مشکلی نداشته باشند. خوب! پیامبر(ص) این فضا را به روش ترکیبی ایجاد کرده بود. منظورم از روش ترکیبی این بود که اولاً پیامبر(ص) خود محور برنامه‌های تبلیغی‌اش را قرآن قرار داده بود. به مناسبت‌های مختلف خود اقدام به قرائت قرآن می‌نمود و مردم از ایشان استماع می‌کردند. ایشان قرآن را درست، زیبا، با طمأنینه و به‌دور از هرگونه تکلّف می‌خواند. وقتی پیامبر(ص) قرآن را می‌خواند مردم احساس می‌کردند آن‌ها هم می‌توانند به ایشان تأسّی کنند و قرآن بخوانند. وقتی هم قرآن می‌خواندند پیامبر(ص) آن‌ها را تشویق می‌کرد و کمتر در خواندن قرآن به آن‌ها ایراد می‌گرفت. خود قرآن هم به این کار پیامبر اسلام(ص) کمک کرد. سوره‌ها و آیاتی که در ابتدای نزول بر ایشان فرود آمد و در زبان مردم رواج پیدا کرد آیات مکّی بود که از ویژگی‌های کوتاهی، آهنگین بودن، خطاب کردن مردم به ناس و مبتنی بر حوادث و رویدادهای عصری بود که حفظ کردن و تکرار کردن آن، هم برای مردم آسان بود و هم جذّاب.
آسان کردن متن قرآن برای آموزش آن به مردم
وی با بیان اینکه آسان کردن متن قرآن برای آموزش آن به مردم، کار مهمی است، گفت: این کار را پیامبر اسلام(ص) انجام می‌داد و جامعه ما تاکنون نتوانسته آن گونه که باید در این زمینه به ایشان تأسّی کند. مسأله دیگر در این زمینه تأکید بر روش شفاهی است؛ هر چند در روش پیامبر اسلام(ص) از شیوه آموزش کتبی در کنار روش شفاهی غفلت نشده است. ایشان مردم را وادار می‌کرد تا آیات قرآن را به شیوه شفاهی تکرار کنند. البته روشن است که در آن زمان بیشتر مردم بی‌سواد بودند و می‌تواند یکی از دلایل پیامبر(ص) برای تأکید بر روش شفاهی این مسأله باشد لکن به دلیل این که من معتقدم آموزش قرآن باید از خانواده‌ها شروع شود و در مقطع ابتدایی مسأله‌ای به نام آموزش قرآن تمام شود می‌بایست در همین عصری که اکثریت مردم هم باسواد هستند به روش پیامبر(ص) عمل شود؛ یعنی پایه آموزش قرآن را آموزش به روش شفاهی قرار دهیم تا بتوانیم مسأله قرائت را تا کلاس دوم ابتدایی به انجام برسانیم و کلاس‌های سوم تا ششم هم به روخوانی و روانخوانی اختصاص دهیم. به این وسیله می‌توانیم مسأله قرائت قرآن را در مقطع ابتدایی تمام کنیم و در مقاطع بعدی به مسأله‌های دیگر امور قرآنی بپردازیم.
طالب‌تاش عنوان کرد: بنابراین ملاحظه می‌کنید که منظور من از روش آموزش ترکیبی، تلفیق کردن فضاسازی اجتماعی به کمک رسانه‌های همگانی و فراگیرسازی قرائت قرآن و آموزش قرآن از سنین کودکی به روش شفاهی و کتبی است که در خانواده تا کلاس دوم دبستان، آموزش به‌صورت شفاهی انجام می‌گیرد و از سوم ابتدایی تا ششم به صورت شفاهی و کتبی آموزش داده می‌شود که به کمک متن مکتوب، انجام می‌پذیرد.
وی در پایان گفت: البته چنان که گفتم این طرح خام و ناپخته‌ای است که ابتدا باید دغدغه جدّی متولیان امر آموزش به‌طور عام و آموزش قرآن به‌طور خاصّ قرار بگیرد؛ سپس با تشکیل کارگروه‌های علمی شیوه‌های درستی انتخاب و به‌دنبال آن اجرایی نمود.
