فضای مجازی چگونه گوی سبقت ازدواج را از فضای حقیقی ربود
گروه جامعه: یک کارشناس دینی استفاده نامطلوب از فضای مجازی را یکی از عوامل آسیب‌زایی دانست که امروزه نهاد خانواده و پیوند ازدواج در جامعه را دست‌خوش بحران و آسیب جدی کرده است و به تبیین علل و پیامدهای آن پرداخت.
حجت‌الاسلام والمسلمین دردشتی، کارشناس مسائل دینی و خانواده در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، خانواده را دیرپاترین و مناسب‌ترین نهاد اجتماعی در تاریخ زندگی انسان بر روی کره خاکی برشمرد که همواره بار رویش، پرورش و تداوم نسل انسانی را بر دوش خود برداشته است و گفت: حتی نظریه‌پردازان فمینیست، که روزگاری با شدت و هیجان از برچیدن نهاد خانواده سخن می‌گفتند، اکنون به مدافعان خانواده تبدیل شده‌اند، بر اساس تحقیقات پردامنه و متنوع در حوزه‌های گوناگون روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و مطالعات فرهنگی، یکی از عوامل مهم اختلالات روان‌شناختی و آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی، ناکارآمدی و کژکاری خانواده است.
حجت‌الاسلام دردشتی با اشاره به اینکه خانواده با پیوند یک مرد و یک زن آغاز شده و با پیدایش فرزندان، سیر پویایی، بالندگی و کمال خود را تداوم می‌بخشد، اظهار کرد: در فرهنگ‌های گوناگون، همواره اصلی‌ترین و شاید تنها صورت تشکیل خانواده، ازدواج رسمی بوده و هست؛ از این رو راه‌ها و شکل‌های جایگزینی که هر از گاه پدید می‌آید، ماندگار نبوده و مقبولیت عام نمی‌یابد. توجه خاص به نهاد خانواده و به تبع آن، پیوند ازدواج، در همه فرهنگ‌ها و تمدن‌ها، برخاسته از اهمیت این دو پدیده اجتماعی و نقش حساس و سرنوشت‌ساز آن در سلامت فرد و جامعه و استمرار و تکامل نسل انسانی است.
وی با تأکید بر اینکه پدیده ازدواج و خانواده مانند دیگر پدیده‌های انسانی ممکن است دچار نابسامانی‌ها و مشکلات گوناگونی شود، به یکی از عوامل آسیب‌زایی که امروزه نهاد خانواده و پیوند شکوهمند ازدواج در جامعه را دست‌خوش بحران و آسیب جدی کرده است، اشاره کرد و گفت: ازدواج و تشکیل خانواده در فرهنگ اسلامی و ایرانی ما جایگاه ارجمند و بلندی دارد. شاید بتوان ادعا کرد که یکی از مهم‌ترین و بلکه مهم‌ترین و رویایی‌ترین آرزوی هر نوجوان و جوانی، رسیدن به وضعیتی است که بتواند با انتخاب همسر، تحول عمیق و گسترده‌ای در زندگی خود پدید آورد و از مواهب آن برخوردار شود.
وی ادامه داد: نیاز به همسر و شوق به پیوند ازدواج، نیازی فطری و شوقی اصیل در سازمان روانی انسان‌هاست. وجود صدها رسم و آداب اجتماعی برای مراحل مختلف ازدواج، از اهمیت آن در زندگی انسان‌ها حکایت می‌کند. موضوع ازدواج و تشکیل خانواده در فرهنگ اسلامی، مرتبتی بس شکوهمند و ستوده دارد، تا جایی که پیشوایان دینی ازدواج را سودمندترین نعمت پس از ایمان به خدا، زمینه‌ساز حصول نیم یا دوسوم دینداری دانسته و بنیان خانواده را محبوب‌ترین بنیان در نزد خداوند معرفی کرده‌اند.
وی با بیان اینکه از نگاه اسلام، بنیان مقدس خانواده اصلی‌ترین و مؤثرترین زیرساخت مادی و معنوی تربیت فرد سالم و شایسته و به دنبال آن، برساختن جامعه سالم و صالح است عنوان کرد: از این رو بخش قابل توجه و برجسته‌ای از احکام فقهی، توصیه‌های اخلاقی ـ تربیتی و مباحث معرفتی قرآن کریم و سنت و سیرت پیامبر و اهل‌بیت(ع) به موضوع ازدواج و خانواده اختصاص دارد. فرهنگ غنی اسلامی ـ ایرانی، به مثابه ذخیره‌ای راهبردی، مجموعه متنوع و متکثری از تبیین‌ها، تحلیل‌ها و توصیه‌ها را درباره ابعاد گوناگون پدیده‌های مهم و انسانی ازدواج و خانواده در برگرفته است که ارجاع مداوم به آن و بهره‌جستن از تعالیم ارزشمند آن ضرورتی عقلانی و سودمند برای همه نسل‌های کنونی و آینده است.
حجت‌الاسلام دردشتی با اشاره به اینکه از سویی
تحولات گسترده و عمیق در ساحت زندگی بشر در حوزه‌های گوناگون سیاسی، اقتصادی و
فکری و تزلزل در بنیان‌های معنوی و اخلاقی و از دیگر سو رشد حیرت‌آور فناوری‌های
رسانه‌ای، سبک زندگی انسان‌ها را عمیقا متأثر ساخته است، اظهار کرد: ظهور نسل‌های
جدید فناوری رایانه‌ای و موبایلی و پیدایش ظرفیت‌ها، زمینه‌های ارتباط‌های انسانی
را بسیار آسان و گسترده کرده است. این زمینه‌ها و ظرفیت‌ها در کنار آثار مثبتی که
می‌تواند بالقوه برای رشد، پویایی و تکامل مناسبات انسانی داشته باشد، پیامدهای ویرانگر
و جبران‌ناپذیری را به مناسبات انسانی و سلامت روانی، اخلاقی، معنوی، و اجتماعی
وارد ساخته و می‌سازد.
حضور
در شبکه‌های اجتماعی مجازی و آسیب‌های آن
وی حضور در شبکه‌های اجتماعی مجازی را جزو مهم‌ترین عوامل آسیب‌هایی همچون؛ طلاق، خیانت، تجاوز به عنف و برخی دیگر از آسیب‌های اجتماعی دانست و گفت: در سال‌های اخیر در کشور ما، نرخ ازدواج سیر نزولی و پدیده طلاق و خیانت، سیر صعودی داشته است، بسیاری از جوانان و به ویژه پسران، شوق و رغبتی برای ازدواج نداشته و ترجیح می‌دهند نیازهای جنسی و عاطفی خود را از راه‌های دیگر، به ویژه از راه پرسه‌زدن‌ها، دوستی‌ها و روابط مجازی در شبکه‌های اجتماعی، تأمین کنند. مسائل گوناگونی بر این واقعیت تلخ اجتماعی دلالت می‌کند که از میان آن می‌توان به کاهش نرخ ازدواج، افزایش روابط خارج از چارچوب دختر و پسر، بالا رفتن سن ازدواج، به ویژه در میان دختران، افزایش طلاق عاطفی و طلاق‌های حقوقی، کاهش نرخ باروری و رشد جمعیت اشاره کرد.
وی از خاستگاه مسئولیت دینی و مدنی در برابر مسائل اجتماعی و نیز از لحاظ توجه به منافع ملی، تبیین علل و عوامل این مسئله و نیز اندیشیدن درباره راهکارهای پیش‌گیری و درمان آن، به ویژه با تکیه بر منابع ملی، دینی و فرهنگی بومی را لازم و اجتناب‌ناپذیر دانست و تصریح کرد: برای تبیین جامع و دقیق پدیده گرایش به شبکه‌های اجتماعی باید به همه علل و عوامل و زمینه‌های این پدیده توجه کنیم. برخی از این علل و انگیزه‌ها، سالم و در جهت تکامل اجتماعی افراد است؛ اما پاره‌ای دیگر از انگیزه‌ها و رفتارها در این عرصه، مرضی و ناسالم به شمار می‌رود. انسان موجودی اجتماعی و در حال تکامل است. یکی از مهم‌ترین انگیزه‌ها و نیازهای انسان‌ها، انگیزه و نیاز به پیشرفت است. تأمین نیاز به پیشرفت، خود نیازمند فراهم شدن و بهره جستن از زمینه‌ها، مهارت‌ها و ابزارهای لازم برای ارضای این نیاز است.
وی با بیان اینکه استفاده از شبکه‌های مجازی، دسترسی آسان به اطلاعات در گردش، فرصت ابراز وجود، تقویت و تحکیم پیوندهای اجتماعی، به اشتراک نهادن نظرات، دیدگاه‌ها و تحلیل‌ها و آشنایی با نگرش‌ها و دیدگاه‌های دیگران را میسر می‌کند، اظهار کرد: همچنین می‌تواند به تداوم پیوندهای گذشته در فضای کم‌هزینه و شتابان شبکه‌های مجازی یاری رساند. از این رو حضور هدفمند، مدیریت شده و مبتنی بر آگاهی از ظرفیت‌ها، مختصات و زمینه‌های سالم شبکه‌های مجازی، در کنار آگاهی و حساسیت، نسبت به زمینه‌های آسیب‌زا و زیان‌های احتمالی آن، شرایط مناسبی را برای استفاده بهینه از این ابزار مدرن فراهم می‌کند. اکثر کسانی که از این تکنولوژی‌ها استفاده می‌کنند با فرهنگ صحیح استفاده از آن آشنا نبوده و از پیش ملتزم به مراقبت از خود در برابر آسیب‌های احتمالی آن نیستند. در این میان بسیاری از افرادی که به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی وارد می‌شوند، آگاهی ندارند که انگیزه‌های آنان برای اشتراک در این فضا، انگیزه‌های سالم و معطوف به رشد و تکامل فردی و اجتماعی نیست و نه تنها موجب رشد اجتماعی، علمی و شخصیتی آن‌ها نمی‌شود، بلکه فرصت‌های مناسب و فراوان سالمی را هم از آن‌ها می‌ستاند.
وی به مهم‌ترین علل مرضی گرایش افراطی به شبکه‌ها اجتماعی که سبب افزایش بیماری‌های روانی و شخصیتی افراد می‌شود و آنان را به رفتارهای نابهنجار و از جمله دوستی‌های نامناسب و آسیب‌زننده مجازی سوق میدهد، اشاره کرد و گفت: برخی از افراد به سبب شرایط تربیتی، از عزت نفس مطلوب و اعتماد به نفس کافی محروم هستند و این امر مشکلات زیادی را در عرصه تعاملات اجتماعی برایشان ایجاد می‌کند. حضور مؤثر و کامیاب‌کننده در فعالیت‌های اجتماعی و ابراز وجود، نیازمند شخصیتی باثبات، عزت نفس مطلوب و اعتماد به نفس بالاست. از آنجا که صحنه روابط مجازی و اشتراک در گروه‌های اجتماعی کم‌خطر، کم‌هزینه و بی‌نیاز از لوازم حضور در ارتباط‌های واقعی به نظر می‌رسد، زمینه مناسبی برای ابراز وجود چنین افرادی تلقی می‌شود.
پنهان کردن «من» واقعی
وی ادامه داد: این افراد ممکن است با پناه بردن به شبکه‌های اجتماعی و از طریق ابراز وجود در گروه‌های اجتماعی، کوشش کنند تا مشکل خود را کاهش دهند. چنین افرادی بیش از افراد با عزت نفس و اعتماد به نفس کافی، در معرض ورود به روابط عاطفی ـ جنسی در فضای مجازی هستند. زیرا ارتباط با جنس مخالف، در وضعیت‌های واقعی، نیازمند سطح مطلوبی از خودپنداره مثبت، عزت نفس بالا، جرأت‌ورزی و اعتماد به نفس است. کسانی که در این زمینه‌های شخصیتی و روان‌شناختی مشکل و کاستی دارند، معمولا از ورود به روابط واقعی می‌ترسند و خود را شایسته و لایق دوست‌داشته‌شدن نمی‌بینید. چنین افرادی معمولا خود را جذاب و دوست‌داشتنی و مرغوب تصور نمی‌کنند و به همین سبب از وارد شدن در ارتباط‌های واقعی می‌پرهیزند. مختصات فضای مجازی موجب سوق‌یافتن آن‌ها به سوی آن می‌شود و آن را فضایی مطمئن و قابل اعتماد برای ارتباط با جنس مخالف ارزیابی می‌کنند. زیرا ارتباط‌های مجازی، نیازمند آمادگی‌های شخصیتی و جذابیت‌های جسمی و جاذبه‌های اجتماعی نیست؛ مضاف بر اینکه افراد می‌تواند من واقعی خود را پنهان کرده و خود را بسیار بهتر و جذاب‌تر از آنچه هستند، نمایش دهند.
وی معتقد است: ارتباط‌های مجازی، هرچند به صورت موقت و کوتاه، عزت نفس آن‌ها را کاذبانه بالا می‌برد و احساس اقتدار، جذابیت را برای آن‌ها پدید می‌آورد، اما این امر، در حقیقت، سرپوش نهادن بر واقعیت‌ها و اختلال‌هایی است که عمیقا نیازمند درمان روان‌شناختی است و مسکن ارتباط‌های مجازی، هرگز آن را برطرف نمی‌کند، بلکه تنها آثار و پیامدهای آن را به تعویق می‌اندازد. این افراد اگرچه ممکن است در فضای مجازی، احساس آرامش، بزرگی، اقتدار و مهم بودن داشته باشند، اما کم کم به این دوستی‌ها وابسته می‌شوند و علاوه بر غفلت از درمان روانی و شخصیتی خود، آرام‌آرام به شخصیتی دو لایه تبدیل می‌شوند. دوستی‌های این افراد، معمولا کوتاه، ناقص و ناکام است و هرگز به رابطه‌های واقعی، کامیاب کنند و سازنده منتهی نمی‌شود. همین امر، ممکن است مشکل دیگری به نام هرزگی ارتباطی را برای آن‌ها ایجاد کند و شدیدا به آشفتگی‌های روانی آنان دامن زند.
وقتی زمینه‌های لازم برای ازدواج در موعد مناسب در اختیار نباشد
وی گروه دیگری که ممکن است با انگیزه‌های نادرست به شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی روی آورند را دختران و پسرانی معرفی کرد که امکانات، فرصت‌ها و زمینه‌های لازم برای ازدواج در موعد مناسب را در اختیار ندارند و از معطل‌ماندن نیازهای جنسی - عاطفی خود رنج می‌برند و گفت: نیاز جنسی و عاطفی، بخشی از نیازهای واقعی و مهم در سازمان روانی ماست که باید در وقت مناسب و به شیوه‌های مؤثر و معقول، تأمین شود. امروزه عوامل گوناگونی همچون طولانی‌بودن دوران تحصیل، فقدان شغل، فقدان درآمد کافی و هزینه‌های سرسام‌آور ازدواج، کامل‌گرایی در انتخاب همسر، انتظارهای متنوع و متکثر غیرواقع‌بینانه و احیانا غیرمنطقی، علاقه‌های پنهان، ارتباط‌های پنهانی طولانی‌مدت، آداب و رسوم دست و پاگیر، دخالت‌های غیرمنطقی برخی از خانواده‌ها، تنها پاره‌ای از عواملی است که سبب شده جوانان نتوانند در وقت مناسب، نیازهای خود را از راه صحیح (ازدواج) تأمین کنند.
وی در ادامه افزود: در چنین وضعیتی برخی از جوانان، فضای مجازی را طریق مناسب و آسانی برای تأمین نسبی نیازهای عاطفی و جنسی خود تلقی کرده و به این فضا، به عنوان مسکنی برای کاهش رنج‌ها و فشار‌های ناشی از نیازها روی می‌آورند. هنگامی که برانگیختن‌های مکرر و متراکم به ارضای کامل و رضایت بخش، منتهی نشود، سبب پیدایش افسردگی، اضطراب، خستگی روانی، ناامیدی و دلسردی شده و انگیزه‌های مثبت فرد را تحلیل می‌برد. این وضعیت آزار دهنده به طور حتم بر مسأله ازدواج و انگیزه همسرخواهی افراد تأثیر گذاشته و شوق، امید و تلاش برای فراهم آوردن زمینه‌ها و لوازم آن را کاهش میدهد. مضاف بر اینکه اعتیاد و وابستگی به روابط مجازی و ارضای ناقص نیازها در ارتباط‌های متنوع، زمینه روانی گرایش به ازدواج و محدود شدن روابط به یک رابطه طولانی مدت را به شدت تقلیل میدهد.
تجربه ناکافی برای مدیریت هیجان‌ها
وی با تأکید بر اینکه برخی از جوانان با انگیزه‌های مثبت و درستی به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی وارد می‌شوند، اما ویژگی‌های دوران جوانی، تجربه ناکافی برای مدیریت هیجان‌ها و نیز مختصات فریبنده فضای مجازی، به تدریج آن‌ها را به سوی روابط عاطفی ـ جنسی سوق میدهد، گفت: درگیرشدن روانی و ذهنی به روابط کم هزینه و وسوسه‌انگیز مجازی، خود از عواملی است که انگیزه و شوق نسبت به ازدواج پرهزینه و مسئولیت‌آور را تضعیف می‌کند. یکی از پیامدهای روابط مجازی، تحریک نامعقول و تشدید خیال‌پردازی‌های جنسی و عاطفی است. افرادی که وارد روابط جنسی – عاطفی در شبکه‌های اجتماعی می‌شوند، ممکن است به خیال‌زدگی گرفتار شده و کم‌کم از دنیای واقعی و واقعیت‌های زندگی فاصله بگیرند. فرد خیال‌زده و گسسته از واقعیت‌های زندگی، به مسائل مهم زندگی و از جمله ازدواج و تشکیل خانواده کم‌تر فکر می‌کند و فرصت تفکر، مطالعه، تحقیق، برنامه‌ریزی، هدفگذاری و اتخاذ تصمیم‌های مناسب از او ستانده می‌شود.
حجت‌الاسلام دردشتی در ادامه افزود: دختران معمولا از دوستی‌ها و ابراز علاقه‌های پسران فریب می‌خورند و با سرعت به رابطه وابسته شده و طرف مقابل را بهترین گزینه برای انتخاب همسر می‌پندارند. خیال‌گردازی‌های غیرواقع‌بینانه و به توجهی به ملاک‌های صحیح، بی‌اعتنایی به عوامل مهمی مانند شناخت درست و کافی از شخصیت، خانواده و وضعیت اجتماعی پسرموردعلاقه و نیز موانع احتمالی، از قبیل مخالفت خانواده، فراهم‌نبودن لوازم و زمینه‌های ازدواج و ... سبب می‌شود که به فرد دیگری نیاندیشند و با بهانه‌های مختلف خواستگارهایی که احیانا از راه‌های دیگر به آن‌ها معرفی می‌شوند را نپذیرند و فرصت‌های ازدواج مناسب را از دست بدهند. حتی بسیاری از زنان و مردان متأهل هم به فضای مجازی و هرزه‌گردی در شبکه‌های اجتماعی و گروه‌های مختلف به عنوان جایگزین منابع تأمین نیازهای جنسی – عاطفی و برآوردن انتظارات تأمین‌نشده در رابطه با همسر می‌نگرند. طبیعتا چنین روابطی با احتمال بسیار زیاد به فروپاشی تدریجی یا ناگهانی زندگی‌های مشترک می‌انجامد. ضمن اینکه خیانت هریک از همسران و متعاقب آن فروپاشی خانواده، زمینه‌های فکری و انگیزشی ازدواج مجدد را برای همسرانی که از خیانت همسر آسیب دیده‌اند، به شدت کاهش میدهد. مضاف بر اینکه شیوع خیانت به همسر در جامعه احساس بدبینی به زندگی مشترک را در پی دارد و این امر خود به کاهش انگیزه و میل به ازدواج در میان جوانان منجر می‌شود.
ادامه دارد...
