دعوت به تدبر و عمل به قرآن؛ توصیه همیشگی آیت‌الله قبله‌ای به اطرافیان
گروه دانشگاه: معاون بعثه مقام معظم رهبری، دعوت به تدبر در آیات و عمل به قرآن را توصیه همیشگی آیت‌الله قبله‌ای به اطرافیان ایشان عنوان کرد و گفت: اعمال ایشان همواره مطابق گفتارشان بود و اینگونه دیگران را رهنمون می‌کردند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، آیت‌الله خلیل قبله‌ای‌خویی، از اساتید حوزه علمیه و پژوهشگر مباحث فقهی، سی و یک تیرماه سال جاری پس از طی یک دوره بیماری در سن نود و یک سالگی درگذشت؛ به مناسبت هفتمین روز درگذشت ایشان و برای آشنایی با ابعاد شخصیتی این پژوهشگر و فقیه وارسته با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدطه مرقاتی، معاون بعثه مقام معظم رهبری، دکترای فقه و حقوق و استاد دانشگاه تهران که شاگرد پیشین، همکار و داماد مرحوم قبله‌ای است به گفت‌و‌گو پرداختیم که متن کامل آن را در ادامه می‌خوانید.
ایکنا: با توجه به مراوده نزدیکی که با مرحوم قبله‌ای داشتید، از ویژگی‌های شخصیتی ایشان بگویید.
از ویژگی‌های بارز اخلاقی آیت‌الله قبله‌ای این بود که عمل و گفتار ایشان یکی بود و بیشتر با رفتارشان تبلیغ می‌کردند؛ کمتر سخن می‌گفتند و همواره سعی می‌کردند که خودشان را بسازند تا دیگران به صورت طبیعی از ایشان تاسی بپذیرند؛ ایشان انسانی متقی، متواضع، بی ادعا و نسبت به دیگران احترام قائل بودند؛ هرگز ندیدم ایشان غیبت کسی را بکنند و هر گاه در جمعی احساس می‌کردند که از کسی غیبت می‌شود، بلافاصله موضوع بحث را عوض می‌کردند؛ در آثارشان نیز اگر قصد نقد نظریه‌ای را داشتند در نهایت احترام این کار را انجام می‌دادند.
ایکنا: مرحوم آیت‌الله قبله‌ای، در زمینه‌های گوناگون از جمله فقه آثار ارزشمندی دارند، لطفا از شخصیت و آثار علمی ایشان بگویید.
آیت‌الله قبله‌ای خویی، آثار علمی متعددی در فقه، اصول، آیات‌الاحکام و ... داشتند که تعدادی از آن‌ها به چاپ رسیده و تعدادی نیز در دست ویرایش و چاپ است؛ ایشان علاوه بر تدریس در حوزه و دانشگاه، آثار ارزشمندی تالیف کرده‌اند که غالب این آثار به همت سازمان مطالعه و تدوين كتب دانشگاهي(سمت) در حوزه در علوم اسلامي و انساني چاپ شده است؛ دو جلد در حوزه قواعد فقه نوشته‌اند که جلد یک آن کمی پس از انتشار به عنوان کتاب برتر دانشگاهی انتخاب شد؛ همچنین دو جلد آیات‌الاحکام تالیف کرده‌اند که اثر نخست بر اساس تقسیم‌بندی حقوق مدنی تالیف شده است و پس از آن نیز بنا به درخواست دانشگاه مذاهب اسلامی ایشان، «آیات‌الاحکام تطبیقی» را به رشته تحریر در آوردند که در آن به تطبیق آراء شیعه و اهل سنت پرداخته شده است؛ «اصول فقه و قوانین موضوعه»، اثر دیگر ایشان است که افزون بر بیان مباحث اصولی حوزوی، آن‌ها را با قوانین موضوعه تطبیق داده‌اند و اغلب مثال‌ها نیز از قانون مدنی و جزایی بر گرفته شده است؛ کتاب دیگر ایشان، «ارث» است که دیدگاه‌های خاصی در این باره دارد؛ اثر دیگر، مجموعه مقالات ایشان با عنوان «مسائل مستحدثه»، است و با اینکه ایشان فقیه سنتی به شمار می‌آیند اما در موضوعات جدید فقهی، مانند، جنین، کودکان نامشروع، کودکان بزهکار، انتقال و اهدای جنین، تشریح در رشته‌های پزشکی و ... ورود و اظهار نظر می‌کردند و البته نظراتشان نیز بسیار دقیق و علمی بود؛ پیش از تالیف این آثار ایشان دو جلد کتاب با عنوان «علی(ع) و نامه‌هایش» قبل از انقلاب چاپ کرده‌اند که در شرح نهج‌البلاغه است؛ همچنین ایشان کتاب «مبانی تکلمه‌المنهاج» اثر آیت‌الله خوئی را هم ترجمه کرده و هم بر آن تعلیق نوشته‌اند و در خیلی از موارد، نظر فقهی خودشان را نیز بیان کرده‌اند که دو جلد از این کتاب یعنی قصاص و دیات آن منتشر شده و جرء منابع درسی دکترای رشته فقه و حقوق است و یک جلد نیز در دست ویرایش است که با همین روش، بخش کیفری کتاب «تحریرالوسیله» حضرت امام خمینی(ره) را شرح کرده‌اند و نظرات فقهی خودشان را نیز در لابه لای آن آورده‌اند.
ایکنا: ایشان از چه منظری آیات‌الاحکام را مورد توجه قرار داده‌اند و آثار ایشان در این زمینه چه ویژگی‌هایی دارد؟
همان‌گونه که می‌دانید آثار فراوانی در باب آیات‌الاحکام نوشته شده است، اما ویژگی اثر مرحوم آیت‌الله قبله‌ای، که آن را منحصر به فرد کرده، این است که ایشان آیات‌الاحکام را بر اساس کتاب‌های فقهی تالیف نکرده‌اند؛ برای مثال کتاب «کنزالعرفان» و بسیاری از آثار دیگر با همان ترتیب فقه، یعنی از طهارت شروع می‌شود و با قصاص و دیات به پایان می‌رسد و حدود پانصد آیه‌ای که به آیات‌الاحکام مربوط است را توضیح می‌دهند؛ آیت‌الله قبله‌ای این تقسیم‌بندی را بر اساس حقوق مدنی انجام می‌دهند که این امر ویژگی خاص اثر ایشان است که دیگران انجام نداده‌اند و این نحوه دسته‌بندی روش ابداعی مرحوم قبله‌ای است؛ ویژگی دیگر اثر، این است که ایشان سراغ آیاتی رفته‌اند که دیگران از آن‌ها حکم فقهی استنباط نکرده‌اند.
استاد با تسلط بر قرآن و فقه این توانایی را داشتند که با نگاه خاص آیه را بنگرند و حکم فقهی جدید را استنباط کنند؛ بر این مبنا ایشان از تعداد پانصد آیه مرسوم فراتر رفته و آیاتی را در کتابشان آورده‌اند که به طور معمول در شمار آیات‌الاحکام سایرین نیامده است؛ ایشان همچنین یک نگاه دیگر در این کتاب دارند و انتقاداتی را که گاهی در محیط‌های دانشگاهی و ... به برخی از استنباطات می‌شد، پاسخ گفته و با نگاهی جدید آن را تبیین کرده‌اند.
ایکنا: نگاه ایشان به قرآن چگونه بود و در این باره چه توصیه‌ای داشتند؟
ایشان بدون اینکه تعصبی از خود نشان دهند، این دیدگاه را داشتند که هر کس که به قرآن و روایات اهل بیت(ع) دقیق نظر کند و در معنای آیات بیاندیشد، پی خواهد برد که بسیاری از بحث‌هایی که در حقوق بشر مطرح شده و یا در حقوق فرانسه آمده است و اروپاییان مدعی پیشگامی این مباحث‌اند، خیلی پیش از این در قرآن آمده است و این دیدگاه را به دور از هر گونه تعصبی مطرح می‌کردند؛ برای مثال یکی از موضوعاتی که در حقوق جزاء وجود دارد بحث قانون جرم و مجازات است که اروپاییان مدعی‌اند آنان برای نخستین بار به این مساله پرداخته‌اند، اما ایشان با استناد به آیاتی از قرآن همچون:« مَنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَمَنْ ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى وَمَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا/ هر كس به راه آمده تنها به سود خود به راه آمده و هر كس بيراهه رفته تنها به زيان خود بيراهه رفته است و هيچ بردارنده اى بار گناه ديگرى را بر نمى دارد و ما تا پيامبرى برنيانگيزيم به عذاب نمى پردازيم (اسراء/15)» می‌گفتند، قرآن هزار و چهارصد سال قبل به این مساله توجه نشان داده و نخستین بار این موضوع را مطرح کرده است.
چون از نزدیک در زندگی ایشان حضور داشتم به جزئیات زندگیشان آگاه بودم؛ همسر استاد، درس نخوانده بودند و پیش ایشان قرآن می‌خواند و استاد با آن موقعیت و جایگاه، ساعت‌ها وقت می‌گذاشتند و به ایشان قرآن آموزش می‌دادند، اشتباهات را تصحیح می‌کردند و هر جا سوالی در خصوص آیات مطرح می‌شد، با حوصله پاسخ می‌گفتند؛ زمانی که ایشان به این امر اهتمام داشت تمام فرزندانشان این رفتار را شاهد بودند؛ خطاب به فرزندانشان می‌گفتند که قرآن اصل است و باید به آن توجه نشان داد و اهتمام کرد. با توجه به اینکه ایشان در ادله اربعه تنها به قرآن و روایات قائل بودند و قدرت عقل را در راستای فهم آیات قرآن می دانستند، توصیه می‌کردند که قرآن را با فهم و دقت بیشتر بخوانید و خود نیز به این امر عمل می‌کردند.
ایکنا: آخرین کتاب ایشان چه بود و آیا اثر نیمه تمامی دارند؟
مرحوم آیت‌الله قبله‌ای، زمانی که کتابی را شروع می‌کرد از خداوند می‌خواستند که توفیق به پایان بردن اثر را بیابند؛ ایشان از خداوند خواسته بودند که ده تا دوازده سال مهلت داشته باشند که آثار در دست تالیفشان را تمام کنند و این توفیق نیز نصیبشان شد؛ البته در دو، سه ماه پایان عمرشان چشمشان کم سو شده بود و دخترانشان مطالب را برایشان می‌خواندند و ایشان، اینگونه این اثر را به پایان بردند؛ «حقوق جزای عمومی در اسلام» نیز از آخرین آثاری است که ایشان به طور مشترک با من آغاز کردند؛ بخش مربوط به ایشان به لطف خداوند تکمیل شده است و من باید کتاب را به اتمام برسانم.
