آیت‌الله جعفری در گفت‌وگو با ایکنا تشریح کرد:
مواردی از احادیث رضوی(ع) که راهگشای تفسیر قرآن است
گروه اندیشه: آیت‌الله جعفری ضمن اشاره به برخی روایات تفسیری امام رضا(ع)، گفت: جایی که مفسران از تفسیر قرآن درمانده‌اند، احادیث ائمه معصومین(ع) از جمله احادیث امام رضا(ع)، مشکل را حل می‌کند و راهگشای تفسیر قرآن است.
آیت‌الله یعقوب جعفری، صاحب تفسیر کوثر، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در پاسخ به اینکه نقش تفاسیر رضوی در فهم آیات قرآن چگونه است، گفت: روایات تفسیری از امام رضا(ع) بسیار زیاد است و مخصوصا در بعضی از آیات این تفاسیر خیلی راهگشاست و غموض قرآن را رفع می‌کند.
جعفری ادامه داد: آیه‌ای در ذهنم هست که روایاتی از امام رضا(ع) واقعا آن را روشن کرده است. در آیات ابتدایی سوره فتح آمده است «إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا* لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ وَيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَيَهْدِيَكَ صِرَاطًا مُسْتَقِيمًا: ما تو را پيروزى بخشيديم [چه] پيروزى درخشانى* تا خداوند از گناه گذشته و آينده تو درگذرد و نعمت خود را بر تو تمام گرداند و تو را به راهى راست هدايت كند» (فتح1-2) که خداوند در این آیات می‌فرماید ما فتح مبینی به تو دادیم که خداوند گناهان قبلی و بعدی تو را بیامرزد و این‌جا سوالی پیش می‌آید که مگر پیامبر گناه می‌کند و معصوم نیست؟
احادیث رضوی راهگشای تفسیر قرآن است
وی افزود: مفسران برای این که این مشکل حل شود، جواب‌هایی داده‌اند برای مثال گفته شده است که منظور گناه امت است و یا ترک اولی و ...، ولی روایتی از امام رضا(ع) داریم که بسیار راهگشاست و آیه را خیلی شفاف و روشن معنی کرده است.
صاحب تفسیر کوثر تصریح کرد: البته روایت مقدمه‌ای دارد که مامون همین سوال را از امام رضا(ع) کرد که مگر پیامبر گناه می‌کرد که خداوند می‌گوید گناهان تو را ببخشم؟ امام رضا(ع) در پاسخ گفت در این جا منظور از گناه، گناه در برابر خداوند نیست بلکه منظور گناهی است که مشکران برای پیامبر قائل بودند، چون پیامبر بت‌های آنها را سرنگون می‌کرد و قبول نداشت و مشرکان این مسائل را گناه بزرگی می‌دانستند. با فتح مکه که قرآن از آن به فتح مبین تعبیر کرد، دیگر اکثر مردم مسلمان شدند و یا سکوت کردند در برابر قدرت مسلمانان دیگر گناهی از سوی مشرکان متوجه پیامبر نبود. از این رو تفسیر امام رضا(ع) این غموض را برطرف می‌کند و ما می‌بینیم که حدیثی از امام رضا(ع) چقدر راهگشاست و معنی آیه را شفاف می‌کند.
وی با بیان اینکه نمونه دیگری که در این میان می‌توان مثال زد، در خصوص آیات مربوط به جریان زید است، گفت: در خصوص آیه «وَإِذْ تَقُولُ لِلَّذِي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَأَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَاتَّقِ اللَّهَ وَتُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ وَتَخْشَى النَّاسَ وَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَاهُ فَلَمَّا قَضَى زَيْدٌ مِنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاكَهَا لِكَيْ لَا يَكُونَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ حَرَجٌ فِي أَزْوَاجِ أَدْعِيَائِهِمْ إِذَا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَرًا وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولًا: و آنگاه كه به كسى كه خدا بر او نعمت ارزانى داشته بود و تو [نيز] به او نعمت داده بودى مى‌گفتى همسرت را پيش خود نگاه دار و از خدا پروا بدار و آنچه را كه خدا آشكاركننده آن بود در دل خود نهان می‌کردى و از مردم مى‌ترسيدى با آنكه خدا سزاوارتر بود كه از او بترسى پس چون زيد از آن [زن] كام برگرفت [و او را ترك گفت] وى را به نكاح تو درآورديم تا [در آينده] در مورد ازدواج مؤمنان با زنان پسرخواندگان‌شان چون آنان را طلاق گفتند گناهى نباشد و فرمان خدا صورت اجرا پذيرد»(احزاب، 37)، برخی تفاسیر نادرست وجود دارد. برخی از تفاسیر اهل سنت معتقدند که پیامبر در دلش می‌خواست زید زنش را طلاق دهد تا با او ازدواج کند و برای همین در ظاهر می‌گفت او زنش را نگاه دارد اما در باطن چیز دیگری می‌خواست. این تفسیر خیلی زشت است و معنایش آن است که چشم پیامبر به دنبال ناموس مردم بود و حتی غربی‌ها، مستشرقین و معاندان از این تفسیر استفاده کرده‌اند و به پیامبر اسلام اتهاماتی وارد کرده‌اند.
جعفری ادامه داد: از امام سجاد(ع) و همین‌طور امام رضا(ع) در ذیل این آیه روایتی نقل شده که بسیار راهگشاست و آن این است که منظور از این که گفته می‌شود چیزی را مخفی می‌کنی که خدا آن را آشکار می‌کند، عشق پیامبر به همسر زید نبود و منظور این بود که پیامبر از پیش با تعلیم خدا می‌دانست که یک روزی با زینب ازدواج خواهد کرد و خدا به او خبر داده بود، حالا این جا که زید آمد و صحبت از طلاق آن زن به میان آورد، حضرت فرمود که طلاق نده اما در ذهنش می‌دانست که با زینب ازدواج خواهد کرد و وقتی می‌گفت نه به این خاطر بود که زید پسرخوانده‌اش بود و در میان اعراب جاهلی پدر خوانده با زن جداشده پسرخوانده نمی‌تواند ازدواج کند اما در اسلام این امکان وجود دارد. به هر حال امام فرمود چیزی که در باطن خودش مخفی می‌کرد عشق به همسر زید نبود بلکه علم به این بود که او می‌دانست که با همسر زید ازدواج خواهد کرد.
امام رضا(ع) پیشنهاد خلافت را نپذیرفت
صاحب تفسیر کوثر همچنین با اشاره به رفتار سیاسی امام رضا(ع) گفت: مامون ابتدا به امام پیشنهاد خلافت داد، اما امام قبول نکرد، زیرا امام می‌دانست یک دسیسه است تا در میان مردم شایع کنند که ائمه به دنبال قدرت هستند و این طور نیست که ایشان زاهد و عابد باشند و چون دستشان نمی‌رسد به نقد قدرت می‌پردازند.
جعفری ادامه داد: مامون اصرار کرد تا امام ولایت‌عهدی را بپذیرد و اصرار مامون به این جهت بود که در نقاط مختلف بلاد اسلامی طالبیون یعنی فرزندان علی ابن ابی‌طالب و هاشمیون علیه حکومت قیام کرده بودند و مامون می‌خواست با توجه به اینکه امام رضا(ع) بزرگ این جریان بود، با ولایت‌عهدی امام، ایشان ساکت شوند و به همین خاطر امام را تهدید کرد و امام رضا(ع) به همین خاطر پذیرفت، تنها به این شرط که در عزل و نصب‌ها دخالت نکند، چون مامون کسانی را به عنوان حاکم و قاضی نصب می‌کرد که مورد قبول امام نبود، از این رو این شرط را مطرح کرد. امام همچنین می‌خواست به مامون بفهماند که می‌داند نظر مامون چیست، از این رو گفت سن من که از تو بیشتر است چطور ولیعهد تو بشوم و ولیعهد باید سنش کمتر از شاه باشد.
وی تصریح کرد: سیاست امام رضا(ع) این بود که در عین حال که مجبور بود ولایت‌عهدی را بپذیرد، در کارهای حکومتی دخالت نکند که هم از این نظر که افراد ناباب را تایید نکند و هم اینکه همه بدانند که امام طالب ریاست نیست.
صاحب تفسیر کوثر در خصوص اینکه ولایت‌عهدی امام چه تاثیراتی داشت؟ گفت: تاثیر این کار این بود که مامون به هدفش رسید و گروه‌هایی که قیام کرده بودند در جای جای بلاد اسلامی ساکت شدند و در نتیجه مامون به همه آنها محبت می‌کرد و امکانات در اختیارشان می‌گذشت چون از خطرشان رسته بود، به خاطر امام کمک‌هایی می‌کرد، اما نزدیکان امام که می‌دانستند ایشان در چه شرایطی پیشنهاد مامون را قبول کرده است به مخالفت خود ادامه دادند.
جعفری با اشاره به راهگشایی روایات امام رضا(ع) برای زندگی امروز، گفت: احادیث بسیاری در این زمینه وجود دارد، اما حدیثی که برای امروز ما می‌تواند کاربرد داشته باشد، این است که امام فرمود: هر چه مردم دست به گناه‌های تازه بزنند که سابقه نداشته است، خداوند در برابر آن، بلاهای جدید و بی‌سابقه می‌فرستد.
گفت‌وگو از میثم قهوه‌چیان
جعفری ادامه داد: آیه‌ای در ذهنم هست که روایاتی از امام رضا(ع) واقعا آن را روشن کرده است. در آیات ابتدایی سوره فتح آمده است «إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا* لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ وَيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَيَهْدِيَكَ صِرَاطًا مُسْتَقِيمًا: ما تو را پيروزى بخشيديم [چه] پيروزى درخشانى* تا خداوند از گناه گذشته و آينده تو درگذرد و نعمت خود را بر تو تمام گرداند و تو را به راهى راست هدايت كند» (فتح1-2) که خداوند در این آیات می‌فرماید ما فتح مبینی به تو دادیم که خداوند گناهان قبلی و بعدی تو را بیامرزد و این‌جا سوالی پیش می‌آید که مگر پیامبر گناه می‌کند و معصوم نیست؟
احادیث رضوی راهگشای تفسیر قرآن است
وی افزود: مفسران برای این که این مشکل حل شود، جواب‌هایی داده‌اند برای مثال گفته شده است که منظور گناه امت است و یا ترک اولی و ...، ولی روایتی از امام رضا(ع) داریم که بسیار راهگشاست و آیه را خیلی شفاف و روشن معنی کرده است.
صاحب تفسیر کوثر تصریح کرد: البته روایت مقدمه‌ای دارد که مامون همین سوال را از امام رضا(ع) کرد که مگر پیامبر گناه می‌کرد که خداوند می‌گوید گناهان تو را ببخشم؟ امام رضا(ع) در پاسخ گفت در این جا منظور از گناه، گناه در برابر خداوند نیست بلکه منظور گناهی است که مشکران برای پیامبر قائل بودند، چون پیامبر بت‌های آنها را سرنگون می‌کرد و قبول نداشت و مشرکان این مسائل را گناه بزرگی می‌دانستند. با فتح مکه که قرآن از آن به فتح مبین تعبیر کرد، دیگر اکثر مردم مسلمان شدند و یا سکوت کردند در برابر قدرت مسلمانان دیگر گناهی از سوی مشرکان متوجه پیامبر نبود. از این رو تفسیر امام رضا(ع) این غموض را برطرف می‌کند و ما می‌بینیم که حدیثی از امام رضا(ع) چقدر راهگشاست و معنی آیه را شفاف می‌کند.
وی با بیان اینکه نمونه دیگری که در این میان می‌توان مثال زد، در خصوص آیات مربوط به جریان زید است، گفت: در خصوص آیه «وَإِذْ تَقُولُ لِلَّذِي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَأَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَاتَّقِ اللَّهَ وَتُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ وَتَخْشَى النَّاسَ وَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَاهُ فَلَمَّا قَضَى زَيْدٌ مِنْهَا وَطَرًا زَوَّجْنَاكَهَا لِكَيْ لَا يَكُونَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ حَرَجٌ فِي أَزْوَاجِ أَدْعِيَائِهِمْ إِذَا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَرًا وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولًا: و آنگاه كه به كسى كه خدا بر او نعمت ارزانى داشته بود و تو [نيز] به او نعمت داده بودى مى‌گفتى همسرت را پيش خود نگاه دار و از خدا پروا بدار و آنچه را كه خدا آشكاركننده آن بود در دل خود نهان می‌کردى و از مردم مى‌ترسيدى با آنكه خدا سزاوارتر بود كه از او بترسى پس چون زيد از آن [زن] كام برگرفت [و او را ترك گفت] وى را به نكاح تو درآورديم تا [در آينده] در مورد ازدواج مؤمنان با زنان پسرخواندگان‌شان چون آنان را طلاق گفتند گناهى نباشد و فرمان خدا صورت اجرا پذيرد»(احزاب، 37)، برخی تفاسیر نادرست وجود دارد. برخی از تفاسیر اهل سنت معتقدند که پیامبر در دلش می‌خواست زید زنش را طلاق دهد تا با او ازدواج کند و برای همین در ظاهر می‌گفت او زنش را نگاه دارد اما در باطن چیز دیگری می‌خواست. این تفسیر خیلی زشت است و معنایش آن است که چشم پیامبر به دنبال ناموس مردم بود و حتی غربی‌ها، مستشرقین و معاندان از این تفسیر استفاده کرده‌اند و به پیامبر اسلام اتهاماتی وارد کرده‌اند.
جعفری ادامه داد: از امام سجاد(ع) و همین‌طور امام رضا(ع) در ذیل این آیه روایتی نقل شده که بسیار راهگشاست و آن این است که منظور از این که گفته می‌شود چیزی را مخفی می‌کنی که خدا آن را آشکار می‌کند، عشق پیامبر به همسر زید نبود و منظور این بود که پیامبر از پیش با تعلیم خدا می‌دانست که یک روزی با زینب ازدواج خواهد کرد و خدا به او خبر داده بود، حالا این جا که زید آمد و صحبت از طلاق آن زن به میان آورد، حضرت فرمود که طلاق نده اما در ذهنش می‌دانست که با زینب ازدواج خواهد کرد و وقتی می‌گفت نه به این خاطر بود که زید پسرخوانده‌اش بود و در میان اعراب جاهلی پدر خوانده با زن جداشده پسرخوانده نمی‌تواند ازدواج کند اما در اسلام این امکان وجود دارد. به هر حال امام فرمود چیزی که در باطن خودش مخفی می‌کرد عشق به همسر زید نبود بلکه علم به این بود که او می‌دانست که با همسر زید ازدواج خواهد کرد.
امام رضا(ع) پیشنهاد خلافت را نپذیرفت
صاحب تفسیر کوثر همچنین با اشاره به رفتار سیاسی امام رضا(ع) گفت: مامون ابتدا به امام پیشنهاد خلافت داد، اما امام قبول نکرد، زیرا امام می‌دانست یک دسیسه است تا در میان مردم شایع کنند که ائمه به دنبال قدرت هستند و این طور نیست که ایشان زاهد و عابد باشند و چون دستشان نمی‌رسد به نقد قدرت می‌پردازند.
جعفری ادامه داد: مامون اصرار کرد تا امام ولایت‌عهدی را بپذیرد و اصرار مامون به این جهت بود که در نقاط مختلف بلاد اسلامی طالبیون یعنی فرزندان علی ابن ابی‌طالب و هاشمیون علیه حکومت قیام کرده بودند و مامون می‌خواست با توجه به اینکه امام رضا(ع) بزرگ این جریان بود، با ولایت‌عهدی امام، ایشان ساکت شوند و به همین خاطر امام را تهدید کرد و امام رضا(ع) به همین خاطر پذیرفت، تنها به این شرط که در عزل و نصب‌ها دخالت نکند، چون مامون کسانی را به عنوان حاکم و قاضی نصب می‌کرد که مورد قبول امام نبود، از این رو این شرط را مطرح کرد. امام همچنین می‌خواست به مامون بفهماند که می‌داند نظر مامون چیست، از این رو گفت سن من که از تو بیشتر است چطور ولیعهد تو بشوم و ولیعهد باید سنش کمتر از شاه باشد.
وی تصریح کرد: سیاست امام رضا(ع) این بود که در عین حال که مجبور بود ولایت‌عهدی را بپذیرد، در کارهای حکومتی دخالت نکند که هم از این نظر که افراد ناباب را تایید نکند و هم اینکه همه بدانند که امام طالب ریاست نیست.
صاحب تفسیر کوثر در خصوص اینکه ولایت‌عهدی امام چه تاثیراتی داشت؟ گفت: تاثیر این کار این بود که مامون به هدفش رسید و گروه‌هایی که قیام کرده بودند در جای جای بلاد اسلامی ساکت شدند و در نتیجه مامون به همه آنها محبت می‌کرد و امکانات در اختیارشان می‌گذشت چون از خطرشان رسته بود، به خاطر امام کمک‌هایی می‌کرد، اما نزدیکان امام که می‌دانستند ایشان در چه شرایطی پیشنهاد مامون را قبول کرده است به مخالفت خود ادامه دادند.
جعفری با اشاره به راهگشایی روایات امام رضا(ع) برای زندگی امروز، گفت: احادیث بسیاری در این زمینه وجود دارد، اما حدیثی که برای امروز ما می‌تواند کاربرد داشته باشد، این است که امام فرمود: هر چه مردم دست به گناه‌های تازه بزنند که سابقه نداشته است، خداوند در برابر آن، بلاهای جدید و بی‌سابقه می‌فرستد.
گفت‌وگو از میثم قهوه‌چیان
