تعامل با بانکداری بین‌الملل با تأکید بر ابزار خرید دِین
گروه اقتصاد: «استفاده از ظرفیت‌های قرارداد خرید دین برای ارتقاء سطح بانکداری ایران در تعامل با بانکداری بین‌الملل» عنوان مقاله‌ای است که به تازگی در بیست و هفتمین همایش بانکداری اسلامی ارائه شد. این مقاله به صورت مشترک توسط حجت‌الاسلام والمسلمین موسویان و فرشته ملاکریمی تألیف شده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در این مقاله می‌خوانیم: یکی از اولویت‌های اصلی بانکداری اسلامی، طراحی و ابداع ابزارهای مالی جدید در زمینه افزايش كارايي، جذب و تخصیص منابع است. ظرفیت بالای عقود شرعی و نیازهای متنوع بازارهای مالی ضرورت طراحی ابزارهای مالی مبتنی بر شریعت مقدس را در نظام بانكداري بدون ربا دوچندان می‌نماید. طراحی و ایجاد ابزارهای مالی اسلامی علاوه بر رفع مشکلات فعالان بخش‌های مختلف اقتصادی، می‌تواند به توسعه روزافزون بازارهای مالی اسلامی نيز منجر شود.
ابزار خرید دین که از ظرفیت‌های بالای فقهی و بانکی برای تامین مالی بخش‌های مختلف اقتصادی برخوردار بوده، ابزاری کارآمد برای بازار بین بانکی و سیاست‌گذاری پولی برای بانک مرکزی و ارتباط مالی بانک‌های بدون ربا با هم دیگر و با بانک‌های متعارف است.در همین راستا مقاله‌ای با عنوان «استفاده از ظرفیت‌های قرارداد خرید دین برای ارتقاء سطح بانکداری ایران در تعامل با بانکداری بین‌الملل» در صبح نخستین روز بیست و هفتمین همایش بانکداری اسلامی ارائه شد. این مقاله به صورت مشترک توسط حجت‌الاسلام موسویان و فرشته ملاکریمی تألیف شده است. گزارش مختصری از این مقاله به شرح ذیل است:
تعریف خرید دین
خريد دين قراردادي است كه به موجب آن دين مدت‌دار بدهكار به كمتر از مبلغ اسمي آن به صورت نقدي از طلبکار خريداري مي‌شود. خرید دین می‌تواند توسط مدیون یا شخص ثالث صورت پذیرد.
خرید دین در فقه امامیه
در عملیات بانکداری آنچه به عنوان بیع دین یا تنزیل کاربرد دارد، فروش دین به شخص ثالث به کمتر از مبلغ اسمی است. این نوع بیع مورد اختلاف فقهای امامیه است. البته مورد قبول اکثر فقهای متقدم، متأخر و معاصر می‌‌باشد. در این رابطه نظر اکثر مراجع تقلید آن است که اگر چک و سفته حقیقی بوده (صوری نباشد) و فروشنده، مبلغ چک یا سفته را از صادر کننده آن، طلبکار باشد، فروش آن (به بدهکار یا شخصی دیگر) به قیمت کمتر و به صورت نقد، اشکال ندارد.
خرید دین در حقوق ایران
در سال 1389 پيشنهاد اضافه‌شدن قرارداد خرید دین به همراه دو عقد دیگر یعنی مرابحه و استصناع به برنامه پنجم توسعه، توسط بانك مركزي مطرح و با مساعدت نمايندگان مجلس شوراي اسلامي، در ماده 98 قانون برنامه پنجم توسعه گنجانده شد. سپس هيأت وزيران به استناد ماده 98 قانون برنامه پنجم، در جلسه مورخ ۱۳۹۰/5/۲ بخشنامه 14، 15 و 16 را با موضوع عقود استصناع، مرابحه و خريد دين براي الحاق به آيين‌نامه فصل سوم قانون عمليات بانكي بدون ربا تصويب نمود. دستورالعمل اجرايي عقود سه‌گانه نيز در يكصد و بيست و هشتمين جلسه مورخ ۱۳۹۰/5/۲۵ شوراي پول و اعتبار به تصويب رسيد. شورای پول و اعتبار دستورالعمل اجرایی عقود سه‌گانه خرید دین، استصناع و مرابحه را در جلسه یکصد و بیست و هشتم مورخ ۱۳۹۰/05/۲۵ به تصویب رساند.
استفاده از ظرفیت اشتراکات فقه اسلامی در طراحی ابزار بیع دین
با وجود ظرفیت گسترده عقد بیع دین، تاکنون نظام بانکی بدون ربا در غالب کشورها از جمله ایران در بکارگیری مناسب این ابزار موفق عمل نکرده است. آمارهای منتشر شده از سوی بانک مرکزی ایران حاکی از آن است که میزان تسهیلات اعطایی در قالب این عقد در سال ۱۳۸۶ حدود ۲ هزار و دویست میلیارد ریال بوده است که حجم کمی از کل تسهیلات اعطایی را در برمی‌گیرد. در سال‌های بعد نیز آمار دقیقی از میزان استفاده از این قرارداد موجود نیست. همین مسأله منجر به عدم وجود شفافیت در رابطه با وضعیت ابزار خرید دین شده است.
علی‌رغم بی‌اعتنایی به قرارداد خرید دین به نظر می‌رسد ظرفیت این عقد تا حدی است که علاوه بر افزایش کاربرد آن در حل مشکلات نظام بانکی بدون ربا در ایران، می‌توان با استفاده از اشتراکات فقه اسلامی آن را به عنوان ابزاری کارآمد به نظام بانکداری اسلامی و نظام بانکی بین‌الملل معرفی نمود. ابزار خرید دین می‌تواند در سطوح مختلف به نظام بانکی کمک کند که برخی از آنها عبارتند از:
1.تنزیل اسناد تجاری بنگاه‌های اقتصادی توسط بانک‌ها برای تامین سرمایه در گردش بنگاه‌ها؛
2.اعطای اعتبار در حساب جاری در قالب خرید و فروش دین؛
3.طراحی کارت اعتباری براساس خرید دین؛
4.تنزیل مجدد اسناد تجاری توسط بانک مرکزی جهت تامین مالی بانک‌ها و جهت سیاست پولی؛
5.تبدیل تسهیلات رهنی به اوراق بهادار و فروش آنها در بازارهای مالی و بازار بین بانکی جهت احیای منابع بانک‌ها؛
6.تنزيل اوراق بهادار دولت، بانك‌ها و شرکت‌ها برای تامین مالی؛
7.طراحی صکوک بیع دین به عنوان ابزار سیاست پولی؛
8.معاملات بین بانکی بر پایه خرید و فروش دین؛
9.معاملات بین‌المللی بر پایه خرید و فروش دین.
توصیه سیاستی
قرارداد مالی خرید دین، علی‌رغم مخالفت برخی محققان و اساتید بانکداری اسلامی، از وفاق کافی فقهی بر اساس فقه مذاهب رسمی اسلامی برخوردار بوده و کارایی مناسب برای طراحی انواع ابزارهای بانکی برای تعامل بانک‌های بدون ربا با متقاضیان تسهیلات، تعامل بانک‌های بدون ربا با همدیگر در بازار بین بانکی، تعامل بانک‌های بدون ربا با بانک مرکزی جهت استفاده از منابع بانک مرکزی، ابزار مناسبی برای اعمال سیاست پولی توسط بانک مرکزی، طراحی انواع اوراق بهادار تامین مالی و حتی ابزار مناسبی برای تعامل بانک‌های اسلامی با بانک‌های متعارف دنیا در سطح بین‌الملل دارد. لذا پیشنهاد می‌شود با در نظر گرفتن اشتراکات فقهی و با استفاده از پویایی فقه این ابزار به عنوان ابزاری بین‌المللی طراحی شود.
علاقه‌مندان می‌توانند برای دسترسی به فایل ارائه مقاله به این نشانی مراجعه فرمایید.
