سوره انشراح بیانگر صبر و تحمل پیامبر(ص) در برابر دشواری‌های بعثت است

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خوزستان، آیت‌الله سید علی شفیعی، در جلسه تفسیر سوره انشراح که شب گذشته 2 مهرماه تشکیل شد، گفت: این سوره به ترتیب قرآن سوره نود و چهارم و به ترتیب نزول، دوازدهمین سوره نازل شده بر پیامبر(ص) است و بدیهی است که در مکه نازل شده است.

وی اظهار کرد: این سوره دارای 31 کلمه، 123 حرف و 8 آیه بدون در نظر گرفتن «بسم‌الله الرحمن الرحیم» است. این سوره مبارکه به این شکل آغاز می‌شود: خداوند متعال به پیامبر(ص) می‌فرماید: «ألم نشرح لک صدرک» آیا ما به تو شرح صدر ندادیم؟ «و وضعنا عنک وزرک» آیا ما بار سنگین نبوت را بر تو آسان نکردیم؟ « ألذی أنقض ظهرک» آن بار سنگینی که نزدیک بود کمرت را خم کند.

آیت‌الله شفیعی درباره شأن نزول این سوره گفت: دوره بعثت پیامبر(ص) در مکه 13 سال بوده است. سه سال اول این دوره را دوره «فترت» می‌گویند. به این معنا که وقتی 5 آیه اول سوره علق بر پیغمبر(ص) نازل شد و پس از آن سوره قلم، مدثر و مزمل نازل شدند، وحی منقطع شد و به حسب ظاهر آیه و سوره‌ای بر پیامبر(ص) نازل نشد، از طرفی پیامبر خدا(ص) از شدت علاقه‌ای که به شنیدن آیات قرآن داشت، بسیار ناراحت بود و از اینکه آیه‌ای بر ایشان نازل شد، بی‌تاب بود.

این مؤلف و محقق قرآنی گفت: از سوی دیگر، کفار قریش می‌گفتند: خدای محمد(ص) با او قهر کرده است لذا دیگر با او سخن نمی‌گوید. این سخن پیامبر(ص) را ناراحت می‌کرد. خداوند متعال در پی این موضوع، سوره ضحی را بر پیامبر نازل کرد و در آن فرمود: ای پیغمبر خداوند نه تو را ترک کرده است و نه از تو خشمگین است این قطع موقت وحی حکمت و مصلحتی دارد. کما اینکه بار دیگر وحی شروع شد.

وی ادامه داد: همچنین سوره انشراح نیز برای اثبات آنچه در سوره « والضحی» آمد نازل شد. از این رو این دو سوره، یک سوره حساب می‌شوند ولو اینکه «بسم‌الله الرحمن الرحیم» را باید گفت. در فقه نیز معین است اگر کسی بخواهد بعد از حمد سوره «والضحی» را بخواند، حتماً باید سوره «انشراح» را نیز بخواند. برخی این دو را یک سوره حساب کرده‌اند چون مطالب آنها بهم مربوط هستند.

این عالم دینی گفت: خداوند در این سوره به پیامبرش فرمود: «آیا ما به تو شرح صدر ندادیم؟» حوصله زیاد، حلم زیاد، اخلاق خیلی خوب، تحمل فراوان به تو دادیم که این بار سنگین را به عهده گرفتی و توانستی آن را بر دوش بکشی.

آیت‌الله شفیعی در توضیح این آیه افزود: میان مفهوم «وسعت» و «شرح» تفاوت وجود دارد؛ وسعت، توسعه مساحتی را می‌گویند؛ یعنی اگر ظرفیت چیزی را توسعه دهند و بر مساحت آن بیفزاید این کار «سعه» است. توسعه عمقی «شرح» گفته می‌شود. اینجا تعبیر به شرح صدر کرده است؛ یعنی ما ظرفیت زیادی به تو دادیم که عمق مطالب را درک می‌کنی و می‌پذیری و این دلیل لطف ما به توست.

مؤلف کتاب بیان و تبیان در علوم قرآن گفت: در ادامه فرمود: «و وضعنا عنک وزرک» آیا ما نبودیم که بار سنگین نبوت را بر تو سبک کردیم؟ «ألذی أنقض ظهرک» باری که پشت تو را داشت خم می‌کرد. چنانکه گفته شد، سوره انشراح سوره دوازدهم قرآن و سال‌های اول بعثت پیامبر(ص) برایشان نازل شد، اما معلوم می‌شود تا همین اندازه هم بار سنگینی در اثر اذیت و آزار مشرکان و کارشکنی‌های آنها بر دوش پیامبر قرار گرفته بود.

وی بیان کرد: پیامبر(ص) طبق آنچه تاریخ نوشته است در برابر آنها حلم و حوصله بسیار بالایی داشت، مشکل‌ترین دشمنی‌ها، اذیت‌ها و حتی جنگ‌های خونین را تحمل می‌کرد و این به دلیل شرح صدری است که خداوند متعال در این سوره از آن سخن می‌گوید. در روایات نیز آمده است که پیامبر(ص) فرمود هیچ پیامبری به اندازه من اذیت نشد.

آیت‌الله شفیعی در بیان تفسیر ادامه سوره گفت: «فإن مع‌العصر یسراً» ای پیغمبر(ص) این همه عسر و دشواری و سنگینی بالاخره منجر به «یسر» و آسانی می‌شود. دوباره ‌فرمود: «إن مع‌العصر یسراً» به راستی که با هر عسر و سختی، آسانی هست. روایت می‌کنند وقتی این سوره نازل شد، ابن عباس بسیار خوشحال شد و ‌چون چنین استنباط کرده بود که خداوند در این سوره یک عسر اسم برده اما دو یسر بیان می‌کند؛ پس به دنبال هر عسری دو یسر وجود دارد و در پی هر مشکلی دو سهولت و آسانی وجود دارد و این بشارت بزرگی از طرف خدای متعال است.

مؤلف کتاب بیان و تبیان در علوم قرآن در پایان خاطرنشان کرد: پس اگر در هر کاری مشکلی و صعوبتی هست، خداوند دو سهولت و آسانی نازل می‌کند و در آخر می‌فرماید: «فإذا فرغت فانصب» «والی ربک فارغب» هرگاه بیکار شدی و از کارها فارغ شدی، خود را به زحمت بینداز و به عبادت بپرداز و به درستی به سوی پروردگارت علاقه‌مند باش و دعا و مناجات کن این باعث کمال لطف پروردگار به تو خواهد شد.