آیت‌الله یوسفی غروی:
سلسله مراتب اهداف قیام عاشورا در تعارض با هم نیست/ اقدامات حوزه برای مستندسازی تاریخ عاشورا
گروه حوزه‌های علمیه: استاد و محقق تاریخ حوزه علمیه با تاکید بر پرهیز از بیان مطالب غیرمستند در عزاداری امام حسین(ع) گفت: اهدافی که درباره قیام امام ذکر می‌شود، سلسله مراتبی است که در تعارض با هم نیستند.
آیت‌الله محمدهادی یوسفی غروی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) با تسلیت فرارسیدن ایام محرم و عزاداری امام حسین(ع) بر لزوم پرهیز از مطالب غیرمستند تاریخی در روضه‌خوانی تاکید کرد.
وی در بخش ابتدایی گفت و گوی خود در پاسخ به این سؤال که تاکیدات زیادی در این مسئله صورت گرفته است ولی آیا حوزه علمیه به عنوان متولی این مباحث کارهای فاخر و مستند ارایه کرده تا وعاظ و منبری‌ها بتواند از آن بهره ببرند، تصریح کرد: حوزه علمیه و بزرگان همواره بر این موضوع تاکید داشته‌اند که از ذکر مطالب و مباحث غیرمستند که موجب وهن به قیام اباعبدالله الحسین(ع) باشد پرهیز شود و در زمینه علمی نیز کارهای بسیار خوبی در سال‌های اخیر به خصوص انجام شده است.
استناد به مقاتل معتبر
این استاد تاریخ حوزه علمیه بیان کرد: حجت‌الاسلام والمسلمین پیشوایی به همراه ده نفر از همکارانشان در سال های گذشته مقتل جامعی را با عنوان «مقتل جامع سیدالشهداء» تالیف کردند که در دو جلد و هر جلد نزدیک به هزار صفحه منتشر شد که این اثر با دقت‌های تاریخی و به صورت مستند انجام شده است.
وی افزود: بعدها با توجه به اینکه گفته شد این اثر طولانی و مفصل است و ممکن است منبری‌ها و مداحان کمتر فرصت برای مطالعه آن قرار دهند مختصر و گزیده آن نیز اخیرا چاپ شده و با عنوان «گزیده مقتل جامع سیدالشهداء» در دسترس عموم قرار دارد.
یوسفی غروی بیان کرد: همچنین مقتل سیدالشهداء که ترجمه قسمت اول از جلد ششم موسوعة التاریخ الاسلامی از مجموعه آثار بنده است، توسط موسسه اطلاعات چاپ شده و به صورت صرفا تاریخی به مسئله قیام عاشورا پرداخته که می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد بنابراین در زمینه ارایه مطالب مستند و محکم تاریخی کمبودی از سوی حوزه وجود ندارد.
وی در بخش دوم گفت و گو که به مسئله اهداف قیام عاشورا و مباحث تاریخی آن می پردازد در پاسخ به پرسشی درباره مطالب متکثری که در باب اهداف قیام عاشورا ذکر شده است، اظهار کرد: مسئله اهداف قیام عمدتا وقتی مطرح است که خود قیام ابتدایی باشد در حالی که حرکت امام حرکتی ثانوی بود.
وی افزود: با این وجود این مسئله دلیلی بر این نیست که امام برای قیام خویش هدفی نداشته باشد البته مطالبی که ما درباره هدف می گوییم قطع نظر از مسئله عصمت و علم غیب امام است و صرفا نگاهی تاریخی به این مسئله داریم.
نویسنده مقتل سیدالشهداء تصریح کرد: در قرارداد صلح امام حسن(ع) با معاویه آمده بود که معاویه حق تعیین خلیفه و جانشین برای بعد از خود را ندارد یعنی اگر معاویه مرد و امام حسن(ع) زنده بود باید خلافت به امام واگذار می‌شد و اگر امام زنده نبودند گرچه جانشینی امام حسین(ع) در قرارداد صلح تصریح نشده بود ولی عرف گویای جانشینی امام(ع) بود.
یوسفی غروی افزود: ما مدعی هستیم که در زمان پیامبر(ص)، مسئله جانشینی امام علی(ع) امری عادی و طبیعی بود و حتی اگر پیامبر(ص) در روز عید غدیر آن مطلب را به تصریح بیان نفرموده بودند هم مسئله دومین شخص بودن امام علی(ع) در حکومت رسول‌الله مسئله‌ای کاملا عادی و امری طبیعی و بیانگر خلافت امام علی(ع) بود و این نسبت در زمان بعد از امام علی(ع) در نسبت فی مابین اخوین سبطین، حسنین(ع) نیز وجود داشت اگر چه در متن معاهده، خلافت امام حسین(ع) تصریح نشده بود.
وی ادامه داد: معاویه بر خلاف این قرارداد یزید را جانشین کرد و عملا قرارداد را زیر سؤال برد، لذا امام زیر بار خلافت یزید نرفتند. البته این مسئله سوای از ناشایست بودن یزید برای خلافت بود از طرفی مطالبه بیعت از امام مطالبه‌ای عادی و خالی از تهدید نبود و بیعتی الزامی به شمار می‌رفت و اگر امام بیعت نمی‌کرد خطر جانی برای ایشان وجود داشت به همین دلیل حضرت با سنجش جوانب کار به سمت مکه حرکت و در واقع به آن جا پناه بردند.
استاد و محقق تاریخ اسلام افزود: به حسب ظاهر با حرکت حضرت به مکه، حاکم مکه و مدینه نیز با او کاری نداشت ولی ولیدبن عتبه بن ابوسفیان به عنوان والی مکه و مدینه در آن دوره از سوی حکومت مرکزی متهم به مداهنه و سازشکاری و سستی در برخورد با حضرت به عنوان بارزترین مخالف حکومت یزید شد لذا یکی از فرماندهان خود را مامور تشدید برخورد با امام کرد.
وی اظهار کرد: با شکل‌گیری وضعیت جدید و با فشار حکومت سختگیری بر امام آغاز شد و در این اثنا بود که این اخبار به کوفه هم رسید و نامه‌ها از کوفه نیز مبنی بر بیعت با حسین بن علی(ع) سرازیر شد و امام برای اجابت این دعوت شروع به فعالیت کردند.
یوسفی غروی با اشاره به موضوعاتی که ممکن است در پذیرش این دعوت از سوی برخی افراد مطرح شود گفت: امام در اینجا فارغ از عصمت و علم غیبشان پذیرش بدون تدبیر نداشتند یعنی ابتدا مسلم بن عقیل را برای بررسی شرایط به کوفه فرستادند و ارزیابی مسلم نیز از شرایط مثبت بود و باعث شد تا عزم امام برای حرکت به سمت عراق جزم شود اگرچه ظن قوی برای ترور امام(ع) در خانه خدا سبب شد امام حتی قبل از رسیدن ارزیابی مسلم از وضع کوفه، حرکت خود را شروع کنند.
ظن قوی برای ترور
این استاد تاریخ حوزه با اشاره به مباحثی که درباره احتمال ترور امام وجود دارد بیان کرد: نقل صریحی در این زمینه نداریم ولی علامه شوشتری در خصائص الحسینیه نقل کرده همچنین سیدعبدالرزاق موسوی در مقتل مقرن که به فارسی با عنوان چهره گلگون حسین(ع) توسط علامه عطاردی ترجمه شده آورده است که عمروبن سعید بن عاص مامور شده بود که با 30 تن از مامورانی که وظیفه امنیت حج را بر عهده داشتند امام را به صورت غافلگیرانه و مخفیانه ترور کنند و حتی بنا شده بود اگر امام در کنار کعبه و زیر پرده کعبه هم باشد باید این کار صورت گیرد.
یوسفی غروی اظهار کرد: همان طور که عرض کردم نقل صریحی نداریم ولی اعتبارات مساعد این امر و موید آن است چه این نقل ثابت باشد یا نشده باشد زیرا هر دولت آن هم حکومتی که خلافت را غصب کرده و جنایت در رگ و خون آنان نهادینه شده است مسلما برای از بین بردن مخالف خود تلاش می‌کند و ایام حج فرصت مناسبی برای پیاده کردن این نقشه بوده است.
این استاد و محقق تاریخ حوزه علمیه عنوان کرد: بنابراین حرکت نسبتا دفعی امام از یکطرف به دنبال نامه کوفیان و از طرف دیگر ظن قوی امام در مسئله ترور سبب شد تا امام قبل از حتی جواب مسلم از مکه خارج شوند یعنی در روز عرفات که همه به سمت مکه می آمدند ایشان به سمت عراق حرکت کردند و این نوع واکنش موید این مسئله است که احتمال ترور به صورت قوی وجود داشته است.
یوسفی غروی به مسئله نامه عبدالله بن جعفر طیار به امام اشاره کرد و افزود: عبدلله به نحوی در دستگاه حکومت مکه نفوذ داشت به همین دلیل سعیدبن عاص از وی خواست که نامه ای برای منصرف کردن امام بنویسد و عبدالله نامه را نوشت و والی مکه و مدینه نیز آن را امضاء کرد و وقتی نامه از طرف عبدالله به امام داده شد امام پاسخ ملایمی دادند اما تصمیمشان برای رفتن به عراق، قطعی بود.
وی افزود: فرمایشات امام در طول مسیر حرکت به عراق با وجود وجود ثانوی بودن حرکت ایشان، موید این مسئله است که امر به معروف و عدم پذیرش حکومت جور نخستین هدف برای امام است؛ امام در اثنای راه کلماتی فرمودند که گویای اهداف است.
یوسفی غروی اظهار کرد: امام حسین(ع) وقتی با سپاه یزید که هزار سرباز جنگجو و زبده بود برخورد کرد بنابراین بود تا امام توسط حر که فرمانده حسین بن نمیر تمیمی بود دستگیر و تسلیم ابن زیاد شود تا کار به جنگ کشیده نشود ولی امام نامه‌های کوفیان را به حر نشان داد و بعد هم موقع نماز به نماز ایستاد که سپاهیان حر نیز به ایشان اقتدا کردند و امام بعد از نماز خطبه‌ای خواند و در آن حدیثی از پیامبر(ص) فرمود که مضمون آن این است که هرکسی که سلطانی به ظلم و ستم ببیند که مخالف عهد خدا و سنت رسول الله عمل و در میان بندگان به ظلم و ستم رفتار می کند و در عین حال با زبان خویش و یا با رفتارش با او مخالفت نکند و یا سکوت کند خداوند با او همان کاری را خواهد کرد که با حاکم جور و ظلم می‌کند یعنی سرنوشت این دو در نزد خداوند یکی است.
وی در پاسخ به این سؤال که در ابتدای حرکت امام این حرکت ثانوی است ولی فرمایشات ایشان مسیر دیگری را نشان می‌دهد و این تعارض چگونه قابل جمع است افزود: همه این اهداف با یکدیگر قابل جمع است زیرا بیعت نکردن با حکومت ظلم و جور ولو اینکه در ابتدا قیام مسلحانه علیه آن شکل نگیرد خودش نهی از منکر بزرگ است و وقتی دعوت مردم کوفه آن هم 18 هزار نامه به امام می‌رسد و مردم از امام می‌خواهند تا در سایه زعامت ایشان، حکومت اسلامی تشکیل شود تشکیل حکومت برای اقامه حق نیز بزرگترین معروف است.
وی تاکید کرد: بنابراین سلسله مراتبی از اهداف وجود دارد که در تضاد با هم نیست و هر کدام مکمل دیگری است یعنی اگر امام موفق به تشکیل حکومت شده بودند بزرگترین امر به معروف صورت می‌گرفت و وقتی نشدند هم ضمن دعوت اجابت کوفه، باز بزرگترین مبارزه با حکومت طاغوت انجام شد بنابراین اقامه حکومت اسلامی مهمترین مقصد و هدف شماره یک امام بود ولی وقتی این امر محقق نشد امام اهداف درجه بعدی داشتند که به تدریج در این مسیر گام برداشتند همان طور که در تاریخ انقلاب هم می‌بینیم که امام خمینی به تاسی از جدشان ابتدا به مخالفت با نظام طاغوت برخاستند و وقتی زمینه برای حکومت اسلامی فراهم شد به اقامه آن پرداختند.
وی در بخش ابتدایی گفت و گوی خود در پاسخ به این سؤال که تاکیدات زیادی در این مسئله صورت گرفته است ولی آیا حوزه علمیه به عنوان متولی این مباحث کارهای فاخر و مستند ارایه کرده تا وعاظ و منبری‌ها بتواند از آن بهره ببرند، تصریح کرد: حوزه علمیه و بزرگان همواره بر این موضوع تاکید داشته‌اند که از ذکر مطالب و مباحث غیرمستند که موجب وهن به قیام اباعبدالله الحسین(ع) باشد پرهیز شود و در زمینه علمی نیز کارهای بسیار خوبی در سال‌های اخیر به خصوص انجام شده است.
استناد به مقاتل معتبر
این استاد تاریخ حوزه علمیه بیان کرد: حجت‌الاسلام والمسلمین پیشوایی به همراه ده نفر از همکارانشان در سال های گذشته مقتل جامعی را با عنوان «مقتل جامع سیدالشهداء» تالیف کردند که در دو جلد و هر جلد نزدیک به هزار صفحه منتشر شد که این اثر با دقت‌های تاریخی و به صورت مستند انجام شده است.
وی افزود: بعدها با توجه به اینکه گفته شد این اثر طولانی و مفصل است و ممکن است منبری‌ها و مداحان کمتر فرصت برای مطالعه آن قرار دهند مختصر و گزیده آن نیز اخیرا چاپ شده و با عنوان «گزیده مقتل جامع سیدالشهداء» در دسترس عموم قرار دارد.
یوسفی غروی بیان کرد: همچنین مقتل سیدالشهداء که ترجمه قسمت اول از جلد ششم موسوعة التاریخ الاسلامی از مجموعه آثار بنده است، توسط موسسه اطلاعات چاپ شده و به صورت صرفا تاریخی به مسئله قیام عاشورا پرداخته که می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد بنابراین در زمینه ارایه مطالب مستند و محکم تاریخی کمبودی از سوی حوزه وجود ندارد.
وی در بخش دوم گفت و گو که به مسئله اهداف قیام عاشورا و مباحث تاریخی آن می پردازد در پاسخ به پرسشی درباره مطالب متکثری که در باب اهداف قیام عاشورا ذکر شده است، اظهار کرد: مسئله اهداف قیام عمدتا وقتی مطرح است که خود قیام ابتدایی باشد در حالی که حرکت امام حرکتی ثانوی بود.
وی افزود: با این وجود این مسئله دلیلی بر این نیست که امام برای قیام خویش هدفی نداشته باشد البته مطالبی که ما درباره هدف می گوییم قطع نظر از مسئله عصمت و علم غیب امام است و صرفا نگاهی تاریخی به این مسئله داریم.
نویسنده مقتل سیدالشهداء تصریح کرد: در قرارداد صلح امام حسن(ع) با معاویه آمده بود که معاویه حق تعیین خلیفه و جانشین برای بعد از خود را ندارد یعنی اگر معاویه مرد و امام حسن(ع) زنده بود باید خلافت به امام واگذار می‌شد و اگر امام زنده نبودند گرچه جانشینی امام حسین(ع) در قرارداد صلح تصریح نشده بود ولی عرف گویای جانشینی امام(ع) بود.
یوسفی غروی افزود: ما مدعی هستیم که در زمان پیامبر(ص)، مسئله جانشینی امام علی(ع) امری عادی و طبیعی بود و حتی اگر پیامبر(ص) در روز عید غدیر آن مطلب را به تصریح بیان نفرموده بودند هم مسئله دومین شخص بودن امام علی(ع) در حکومت رسول‌الله مسئله‌ای کاملا عادی و امری طبیعی و بیانگر خلافت امام علی(ع) بود و این نسبت در زمان بعد از امام علی(ع) در نسبت فی مابین اخوین سبطین، حسنین(ع) نیز وجود داشت اگر چه در متن معاهده، خلافت امام حسین(ع) تصریح نشده بود.
وی ادامه داد: معاویه بر خلاف این قرارداد یزید را جانشین کرد و عملا قرارداد را زیر سؤال برد، لذا امام زیر بار خلافت یزید نرفتند. البته این مسئله سوای از ناشایست بودن یزید برای خلافت بود از طرفی مطالبه بیعت از امام مطالبه‌ای عادی و خالی از تهدید نبود و بیعتی الزامی به شمار می‌رفت و اگر امام بیعت نمی‌کرد خطر جانی برای ایشان وجود داشت به همین دلیل حضرت با سنجش جوانب کار به سمت مکه حرکت و در واقع به آن جا پناه بردند.
استاد و محقق تاریخ اسلام افزود: به حسب ظاهر با حرکت حضرت به مکه، حاکم مکه و مدینه نیز با او کاری نداشت ولی ولیدبن عتبه بن ابوسفیان به عنوان والی مکه و مدینه در آن دوره از سوی حکومت مرکزی متهم به مداهنه و سازشکاری و سستی در برخورد با حضرت به عنوان بارزترین مخالف حکومت یزید شد لذا یکی از فرماندهان خود را مامور تشدید برخورد با امام کرد.
وی اظهار کرد: با شکل‌گیری وضعیت جدید و با فشار حکومت سختگیری بر امام آغاز شد و در این اثنا بود که این اخبار به کوفه هم رسید و نامه‌ها از کوفه نیز مبنی بر بیعت با حسین بن علی(ع) سرازیر شد و امام برای اجابت این دعوت شروع به فعالیت کردند.
یوسفی غروی با اشاره به موضوعاتی که ممکن است در پذیرش این دعوت از سوی برخی افراد مطرح شود گفت: امام در اینجا فارغ از عصمت و علم غیبشان پذیرش بدون تدبیر نداشتند یعنی ابتدا مسلم بن عقیل را برای بررسی شرایط به کوفه فرستادند و ارزیابی مسلم نیز از شرایط مثبت بود و باعث شد تا عزم امام برای حرکت به سمت عراق جزم شود اگرچه ظن قوی برای ترور امام(ع) در خانه خدا سبب شد امام حتی قبل از رسیدن ارزیابی مسلم از وضع کوفه، حرکت خود را شروع کنند.
ظن قوی برای ترور
این استاد تاریخ حوزه با اشاره به مباحثی که درباره احتمال ترور امام وجود دارد بیان کرد: نقل صریحی در این زمینه نداریم ولی علامه شوشتری در خصائص الحسینیه نقل کرده همچنین سیدعبدالرزاق موسوی در مقتل مقرن که به فارسی با عنوان چهره گلگون حسین(ع) توسط علامه عطاردی ترجمه شده آورده است که عمروبن سعید بن عاص مامور شده بود که با 30 تن از مامورانی که وظیفه امنیت حج را بر عهده داشتند امام را به صورت غافلگیرانه و مخفیانه ترور کنند و حتی بنا شده بود اگر امام در کنار کعبه و زیر پرده کعبه هم باشد باید این کار صورت گیرد.
یوسفی غروی اظهار کرد: همان طور که عرض کردم نقل صریحی نداریم ولی اعتبارات مساعد این امر و موید آن است چه این نقل ثابت باشد یا نشده باشد زیرا هر دولت آن هم حکومتی که خلافت را غصب کرده و جنایت در رگ و خون آنان نهادینه شده است مسلما برای از بین بردن مخالف خود تلاش می‌کند و ایام حج فرصت مناسبی برای پیاده کردن این نقشه بوده است.
این استاد و محقق تاریخ حوزه علمیه عنوان کرد: بنابراین حرکت نسبتا دفعی امام از یکطرف به دنبال نامه کوفیان و از طرف دیگر ظن قوی امام در مسئله ترور سبب شد تا امام قبل از حتی جواب مسلم از مکه خارج شوند یعنی در روز عرفات که همه به سمت مکه می آمدند ایشان به سمت عراق حرکت کردند و این نوع واکنش موید این مسئله است که احتمال ترور به صورت قوی وجود داشته است.
یوسفی غروی به مسئله نامه عبدالله بن جعفر طیار به امام اشاره کرد و افزود: عبدلله به نحوی در دستگاه حکومت مکه نفوذ داشت به همین دلیل سعیدبن عاص از وی خواست که نامه ای برای منصرف کردن امام بنویسد و عبدالله نامه را نوشت و والی مکه و مدینه نیز آن را امضاء کرد و وقتی نامه از طرف عبدالله به امام داده شد امام پاسخ ملایمی دادند اما تصمیمشان برای رفتن به عراق، قطعی بود.
وی افزود: فرمایشات امام در طول مسیر حرکت به عراق با وجود وجود ثانوی بودن حرکت ایشان، موید این مسئله است که امر به معروف و عدم پذیرش حکومت جور نخستین هدف برای امام است؛ امام در اثنای راه کلماتی فرمودند که گویای اهداف است.
یوسفی غروی اظهار کرد: امام حسین(ع) وقتی با سپاه یزید که هزار سرباز جنگجو و زبده بود برخورد کرد بنابراین بود تا امام توسط حر که فرمانده حسین بن نمیر تمیمی بود دستگیر و تسلیم ابن زیاد شود تا کار به جنگ کشیده نشود ولی امام نامه‌های کوفیان را به حر نشان داد و بعد هم موقع نماز به نماز ایستاد که سپاهیان حر نیز به ایشان اقتدا کردند و امام بعد از نماز خطبه‌ای خواند و در آن حدیثی از پیامبر(ص) فرمود که مضمون آن این است که هرکسی که سلطانی به ظلم و ستم ببیند که مخالف عهد خدا و سنت رسول الله عمل و در میان بندگان به ظلم و ستم رفتار می کند و در عین حال با زبان خویش و یا با رفتارش با او مخالفت نکند و یا سکوت کند خداوند با او همان کاری را خواهد کرد که با حاکم جور و ظلم می‌کند یعنی سرنوشت این دو در نزد خداوند یکی است.
وی در پاسخ به این سؤال که در ابتدای حرکت امام این حرکت ثانوی است ولی فرمایشات ایشان مسیر دیگری را نشان می‌دهد و این تعارض چگونه قابل جمع است افزود: همه این اهداف با یکدیگر قابل جمع است زیرا بیعت نکردن با حکومت ظلم و جور ولو اینکه در ابتدا قیام مسلحانه علیه آن شکل نگیرد خودش نهی از منکر بزرگ است و وقتی دعوت مردم کوفه آن هم 18 هزار نامه به امام می‌رسد و مردم از امام می‌خواهند تا در سایه زعامت ایشان، حکومت اسلامی تشکیل شود تشکیل حکومت برای اقامه حق نیز بزرگترین معروف است.
وی تاکید کرد: بنابراین سلسله مراتبی از اهداف وجود دارد که در تضاد با هم نیست و هر کدام مکمل دیگری است یعنی اگر امام موفق به تشکیل حکومت شده بودند بزرگترین امر به معروف صورت می‌گرفت و وقتی نشدند هم ضمن دعوت اجابت کوفه، باز بزرگترین مبارزه با حکومت طاغوت انجام شد بنابراین اقامه حکومت اسلامی مهمترین مقصد و هدف شماره یک امام بود ولی وقتی این امر محقق نشد امام اهداف درجه بعدی داشتند که به تدریج در این مسیر گام برداشتند همان طور که در تاریخ انقلاب هم می‌بینیم که امام خمینی به تاسی از جدشان ابتدا به مخالفت با نظام طاغوت برخاستند و وقتی زمینه برای حکومت اسلامی فراهم شد به اقامه آن پرداختند.
