اقتصاد در قرآن/ سیدمحمدکاظم رجایی عنوان کرد:
تأکید قرآن بر وظیفه دولت در قبال تأمین معیشت خانواده/ حوزه‌های علمیه به رسالت خود عمل کنند
گروه اقتصاد: عضو هیئت‌علمی مؤسسه پژوهشی امام خمینی(ره) اظهار کرد: خداوند در آیه 41 سوره مبارکه حج به وظیفه دولت در تقویت ارتباط مردم با خداوند اشاره کرده است؛ بنابراین وظیفه هدایت و نظارت دولت، تأمین معیشت و اقتصاد خانواده را نیز شامل می‌شود.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، مقام معظم رهبری، روز شنبه، ۱۳ شهریور ۹۵ سیاست‌های کلی خانواده را پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام به رؤسای قوای سه‌گانه ابلاغ کردند. در این سیاست‌ها برای حفظ بنای خانواده در جامعه اسلامی به عنوان کانون رشد و تعالی انسان، دستورالعمل‌هایی در ۱۶ محور ذکر شده است.
بخشی از این موارد به سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و از جمله محور قرار گرفتن خانواده در قوانین و مقررات اقتصادی، به‌ویژه در حوزه مسکن و شهرسازی، حمایت اقتصادی از زنان سرپرست خانوار، محور قرار گرفتن خانواده در قوانین و مقررات اقتصادی و مبارزه با اشرافیت و تجمل‌گرایی در جهت حفظ استحکام خانواده مربوط می‌شود.
با توجه به اهمیتی که حفظ بنیان خانواده در موفقیت و پیشرفت کشور دارد لازم است که مسئولان کشور، ضمن حمایت‌ها توجه به سیاست‌های ابلاغی رهبر معظم انقلاب، شرایط لازم برای رفع مشکلات اقتصادی خانواده همانند ازدواج آسان، ایجاد شغل و رفع معضلات زنان سرپرست خانوار را فراهم کنند.
در سایر بندهای سیاست‌های ابلاغی خانواده بر تحکیم خانواده و ارتقاء سرمایه اجتماعی آن بر پایه رضایت و انصاف، خدمت و احترام و مودت و رحمت با تأکید بر به‌کارگیری یکپارچه ظرفیت‌های آموزشی، تربیتی و رسانه‌ای کشور در جهت تحکیم بنیان خانواده و روابط خانوادگی، فرهنگ سازی و تقویت تعاملات اخلاقی، مقابله مؤثر با جنگ نرم دشمنان برای فروپاشی و انحراف روابط خانوادگی و رفع موانع و زدودن آسیب‌ها و چالش‌های تحکیم خانواده، ممنوعیت نشر برنامه‌های مخل ارزش‌های خانواده، ایجاد فرصت برای حضور مفید و مؤثر اعضای خانواده در کنار یکدیگر و استفاده مؤثر خانواده از اوقات فراغت به صورت جمعی، ارائه و ترسیم الگوی اسلامی خانواده و تقویت و ترویج سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی با ترویج ارزش‌های متعالی و سنت‌های پسندیده در ازدواج و خانواده تأکید شده است.
مبارزه با اشرافیت و تجمل‌گرایی و مظاهر فرهنگ غرب، ارتقاء معیشت و اقتصاد خانوادهها با توانمندسازی آنان برای کاهش دغدغه‌های آینده آنها درباره اشتغال، ازدواج و مسکن، تقویت و تشویق خانواده در جهت جلب مشارکت خانواده برای پیشبرد اهداف و برنامه‌های کشور در همه عرصه‌های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و دفاعی و حمایت از عزت و کرامت همسری، نقش مادری و خانه‌داری زنان و نقش پدری و اقتصادی مردان و مسؤولیت تربیتی و معنوی زنان و مردان و توانمندسازی اعضای خانواده در مسئولیت‌پذیری، تعاملات خانوادگی و ایفای نقش و رسالت خود، دیگر مواردی هستند که رهبر معظم انقلاب در این سیاست‌های بر آنها تأکید کرده است.
برای بررسی بیشتر اهمیت توجه به تأمین معیشت خانواده در قرآن کریم و سیره اقتصادی ائمه معصوم(ع)، با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدکاظم رجایی‌رامشه، عضوهیئت علمی گروه اقتصاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌آید:
ابتدا درباره اهمیت تأمین معیشت خانواده توضیح دهید و بفرمائید این موضوع، چه جایگاهی در آیات و روایت دارد؟
من بحثم را با این روایت از امیرالمؤمنین علی(ع) آغاز می‌کنم که می‌فرمایند: حُسنُ التَّدبیرِ یُنمی قَلیلَ المالِ ، وسوءُ التَّدبیرِ یُفنی کَثیرَهُ؛ برنامه‌ریزى درست، مالِ کم را افزایش مى‌بخشد و برنامه‌ریزى نادرست، مال بسیار را نابود مى‌کند.
براساس این روایت از امیرالمؤمنین علی(ع)، تدبیر خوب، مال اندک را زیاد می‌کند اما تدبیر بد، مال زیاد را تباه و نابود می‌کند. آنچه مسلم است و از دین مبین اسلام بر می‌آید این است که تدبیر به معنای عاقبت‌اندیشی و برنامه‌ریزی درست در زندگی و امور معیشتی است که در اسلام و روایات از آن با عنوان تقدیر معیشت نام می‌برند که باعث افزایش مال می‌شود اما اگر تدبیری نباشد مال زیاد هم تباه خواهد شد.
در زمینه اهمیت تأمین معیشت و اقتصاد خانواده، روایات متعددی وجود دارد؛ از جمله از امیرالمؤمنین علی(ع) آمده است؛ «قِوامُ العَیشِ حُسنُ التَّقدِیرِ و مِلاكُهُ حُسنُ التَّدبیرِ؛ پایداری زندگی به برنامه ریزی درست و وسیله رسیدن به آن، مدیریت صحیح است.
واقعیت مسئله این است که یکی از اشکالات اساسی ما در زندگی این است که براساس برنامه دقیق و عالمانه کار نمی‌کنیم و این کم‌تدبیری، مشکلاتی را در زندگی، هم در کسب و هم مصرف لقمه حلال ایجاد می‌کند؛ بنابراین باید در زندگی خانوادگی برنامه و محاسبه وجود داشته باشد.
هنگامی‌که در محیط کار با دیگران مشارکت داریم و موارد را با دقت ثبت می‌کنیم، بسیاری از امور به خوبی پیش می‌رود بنابراین اگر در منزل هم چنین اقداماتی را انجام دهیم بسار مناسب‌تر خواهد شد. همچنین می‌توانیم شاخصی را تحت عنوان «تقدیر معیشت» که همان برنامه‌ریزی در امور زندگی است، تدوین کرده و درآمد و هزینه‌ها را با هم هماهنگ کنیم تا وظایف سرپرست و اعضای خانواده روشن شود.
به عبارت دیگر در چنین شرایطی همانند ترازنامه‌ای که برای بودجه کشور وجود دارد، می‌توانیم نوعی بودجه‌بندی را در منزل، اعمال و سندی برای دخل و خرج هفتگی، ماهانه یا سالانه تدوین کنیم؛ در اینصورت می‌توان از بسیاری هزینه‌های اضافی جلوگیری کرد.
در برنامه‌های فرد مسلمان، محاسبه به میزان فراوانی وجود دارد و بزرگان اخلاق هم می‌فرمایند که یک مؤمن هنگام صبح باید با خود مشارطه، در طول روز مراقبه و هنگام غروب محاسبه کند که چه اقداماتی را انجام داده و چه اقداماتی را انجام نداده است.
این خود نوعی برنامه‌ریزی است. در محاسبه سال خمسی باید هزینه‌های ضروری را کنار گذاشته و خمس مازاد را پرداخت کنیم و لازمه این امر داشتن یک برنامه دقیق در زندگی است. به هر حال تدبیر صحیح به قول امیر از اتلاف مال جلوگیری می‌کند بنابراین باید در زندگی خانوادگی، تدبیر و برنامه‌ریزی را به شدت مورد توجه قرار دهیم.
برای تحقق این موارد، مسئولان چه وظایفی بر عهده دارند؟ آیا در دین مبین اسلام اشاره‌ای به وظیفه حکومت اسلامی در قبال تأمین اقتصاد خانوادهها شده است؟
اتفاقا نکته‌ای که باید در اینجا به آن اشاره کرد این است که شاید همه خانوادهها توان تدبیر زندگی خود را نداشته باشند و لذا باید مسئولان و مخصوصا رسانه ملی، خود را ملکف بدانند که کمک کنند تا امور معیشتی مردم بهبود پیدا کرده و سبک زندگی مناسب تقویت شود تا از این طریق ارتباط بین مردم با یکدیگر و همچنین ارتباط آنان با خداوند تقویت شود.
این وظیفه حاکمیت است که امور معیشتی مردم را در جهت صحیح هدایت کند اما گاهی اوقات، مردم به سمت سوی یک مسکن مناسب جهت‌دهی نمی‌شوند و لذا در این شرایط، حاکمیت می‌تواند زمینه کمک کند یا مثلا در زمینه موادغذایی و تغذیه مردم، و انواع ویتامین‌ها به خانوادهها آموزش دهد.
حاکمیت باید در مراکز تولید مواد غذایی، فهرستی از مواد مناسب و باکیفیت غذایی را تهیه کرده و یا در پوشاک و بهداشت هم آموزش‌های لازم را به مردم و خانوادهها ارائه دهد. همچنین وزارت بهداشت می‌تواند خواص غذاها و شیوه‌های مناسب طبخ غذا را به مردم و خانوادهها آموزش دهد.
با این اوصاف، آنچه مهم است این است که در روایات متعدد، به امر آموزش به خانوادهها و تأمین معیشت آنان اشاره شده است و حداقل در بخش مصرف درآمد باید روشن شود که چه اقداماتی مناسب‌تر است انجام داد؛ بنابراین می‌توان تدبیر را اینگونه معرفی کرد که عایدی و هزینه‌ها به خوبی روشن شده و براساس آن برای معیشت خانواده تصمیم بگیرم.
باید بین مصارف و نیازهای مختلف از جمله مصارف فرهنگی، مواد غذایی، پوشاک و .... تقسیم‌بندی کرده و نیازها را طبقه‌بندی کنیم تا درآمدها به صورت بهینه در بین انواع نیازمندی‌های ما طبقه‌بندی شود.
طبیعی است که وقتی بخشی از درآمد به نوعی از کالا اختصاص داده می‌شود، در عمل از خرید بسیاری از کالاهای دیگر صرف‌نظر می‌شود؛ بنابراین انتخاب نوع و مقدار کالا و حتی زمان و مکان خرید بسیار مهم است و باید در این زمینه آموزش‌های لازم به خانوادهها ارائه شده و حاکمیت اسلامی به مسئولیت خود عمل کند.
آیا در آیات قرآن به صورت مستقیم به تأمین معیشت خانواده یا شیوه و سبک زندگی مناسب و اسلامی برای خانواده اشاره شده است؟
عمدتا در روایات به این مسئله پرداخته شده است؛ مثلا در روایات اشاره شده که تلاش کنید همواره زیتون، سرکه و نمک را در سر سفره داشته باشید و حتی در مورد نوشیدنی‌ها اشاره شده آب، آقای نوشیدنی‌ها است.
در مورد برنامه‌ریزی برای تغذیه، انواع غذاها و نوشیدنی‌ها معرفی شده و نحوه مصرف آن هم بیان شده است. از امام صادق(ع) روایت شده است که هرکس که چهل شبانه روز، گوشتی نصیب وی شد، مجاز است که قرض کرده و گوشت مصرف کند و بر عهده خداوند است که که قرض وی را ادا کند.
امام صادق(ع) می‌فرماید: شیر گاو، داروست. بنابراین لازم است این مواردی که بیان شد را در اختیار مردم قرار دهیم و حوزه‌های علمیه هم مکلف هستند این روایات را برای مردم بخوانند و شیوه مصارف درآمد را به مردم آموزش دهند. دولت هم در اینجا مکلف است که به مردم خدمت کند؛ چراکه وظیفه وی هدایت و سیاستگذاری و نظارت است.
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «الَّذینَ إِن مَكَّنّاهُم فِی الأَرضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَآتَوُا الزَّكاةَ وَأَمَروا بِالمَعروفِ وَنَهَوا عَنِ المُنكَرِ وَلِلَّهِ عاقِبَةُ الأُمورِ؛ همان کسانی که هر گاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را برپا می‌دارند، و زکات می‌دهند، و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند، و پایان همه کارها از آن خداست!» (الحج/ 41). در اینجا به وظیفه دولت در تقویت ارتباط مردم با خداوند اشاره شده است؛ بنابراین وظیفه هدایت و نظارت دولت، همه این زمینه‌هایی که بیان شد از جمله تأمین اقتصاد خانواده را شامل می‌شود.
بخشی از این موارد به سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و از جمله محور قرار گرفتن خانواده در قوانین و مقررات اقتصادی، به‌ویژه در حوزه مسکن و شهرسازی، حمایت اقتصادی از زنان سرپرست خانوار، محور قرار گرفتن خانواده در قوانین و مقررات اقتصادی و مبارزه با اشرافیت و تجمل‌گرایی در جهت حفظ استحکام خانواده مربوط می‌شود.
با توجه به اهمیتی که حفظ بنیان خانواده در موفقیت و پیشرفت کشور دارد لازم است که مسئولان کشور، ضمن حمایت‌ها توجه به سیاست‌های ابلاغی رهبر معظم انقلاب، شرایط لازم برای رفع مشکلات اقتصادی خانواده همانند ازدواج آسان، ایجاد شغل و رفع معضلات زنان سرپرست خانوار را فراهم کنند.
در سایر بندهای سیاست‌های ابلاغی خانواده بر تحکیم خانواده و ارتقاء سرمایه اجتماعی آن بر پایه رضایت و انصاف، خدمت و احترام و مودت و رحمت با تأکید بر به‌کارگیری یکپارچه ظرفیت‌های آموزشی، تربیتی و رسانه‌ای کشور در جهت تحکیم بنیان خانواده و روابط خانوادگی، فرهنگ سازی و تقویت تعاملات اخلاقی، مقابله مؤثر با جنگ نرم دشمنان برای فروپاشی و انحراف روابط خانوادگی و رفع موانع و زدودن آسیب‌ها و چالش‌های تحکیم خانواده، ممنوعیت نشر برنامه‌های مخل ارزش‌های خانواده، ایجاد فرصت برای حضور مفید و مؤثر اعضای خانواده در کنار یکدیگر و استفاده مؤثر خانواده از اوقات فراغت به صورت جمعی، ارائه و ترسیم الگوی اسلامی خانواده و تقویت و ترویج سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی با ترویج ارزش‌های متعالی و سنت‌های پسندیده در ازدواج و خانواده تأکید شده است.
مبارزه با اشرافیت و تجمل‌گرایی و مظاهر فرهنگ غرب، ارتقاء معیشت و اقتصاد خانوادهها با توانمندسازی آنان برای کاهش دغدغه‌های آینده آنها درباره اشتغال، ازدواج و مسکن، تقویت و تشویق خانواده در جهت جلب مشارکت خانواده برای پیشبرد اهداف و برنامه‌های کشور در همه عرصه‌های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و دفاعی و حمایت از عزت و کرامت همسری، نقش مادری و خانه‌داری زنان و نقش پدری و اقتصادی مردان و مسؤولیت تربیتی و معنوی زنان و مردان و توانمندسازی اعضای خانواده در مسئولیت‌پذیری، تعاملات خانوادگی و ایفای نقش و رسالت خود، دیگر مواردی هستند که رهبر معظم انقلاب در این سیاست‌های بر آنها تأکید کرده است.
ابتدا درباره اهمیت تأمین معیشت خانواده توضیح دهید و بفرمائید این موضوع، چه جایگاهی در آیات و روایت دارد؟
من بحثم را با این روایت از امیرالمؤمنین علی(ع) آغاز می‌کنم که می‌فرمایند: حُسنُ التَّدبیرِ یُنمی قَلیلَ المالِ ، وسوءُ التَّدبیرِ یُفنی کَثیرَهُ؛ برنامه‌ریزى درست، مالِ کم را افزایش مى‌بخشد و برنامه‌ریزى نادرست، مال بسیار را نابود مى‌کند.
براساس این روایت از امیرالمؤمنین علی(ع)، تدبیر خوب، مال اندک را زیاد می‌کند اما تدبیر بد، مال زیاد را تباه و نابود می‌کند. آنچه مسلم است و از دین مبین اسلام بر می‌آید این است که تدبیر به معنای عاقبت‌اندیشی و برنامه‌ریزی درست در زندگی و امور معیشتی است که در اسلام و روایات از آن با عنوان تقدیر معیشت نام می‌برند که باعث افزایش مال می‌شود اما اگر تدبیری نباشد مال زیاد هم تباه خواهد شد.
در زمینه اهمیت تأمین معیشت و اقتصاد خانواده، روایات متعددی وجود دارد؛ از جمله از امیرالمؤمنین علی(ع) آمده است؛ «قِوامُ العَیشِ حُسنُ التَّقدِیرِ و مِلاكُهُ حُسنُ التَّدبیرِ؛ پایداری زندگی به برنامه ریزی درست و وسیله رسیدن به آن، مدیریت صحیح است.
واقعیت مسئله این است که یکی از اشکالات اساسی ما در زندگی این است که براساس برنامه دقیق و عالمانه کار نمی‌کنیم و این کم‌تدبیری، مشکلاتی را در زندگی، هم در کسب و هم مصرف لقمه حلال ایجاد می‌کند؛ بنابراین باید در زندگی خانوادگی برنامه و محاسبه وجود داشته باشد.
هنگامی‌که در محیط کار با دیگران مشارکت داریم و موارد را با دقت ثبت می‌کنیم، بسیاری از امور به خوبی پیش می‌رود بنابراین اگر در منزل هم چنین اقداماتی را انجام دهیم بسار مناسب‌تر خواهد شد. همچنین می‌توانیم شاخصی را تحت عنوان «تقدیر معیشت» که همان برنامه‌ریزی در امور زندگی است، تدوین کرده و درآمد و هزینه‌ها را با هم هماهنگ کنیم تا وظایف سرپرست و اعضای خانواده روشن شود.
به عبارت دیگر در چنین شرایطی همانند ترازنامه‌ای که برای بودجه کشور وجود دارد، می‌توانیم نوعی بودجه‌بندی را در منزل، اعمال و سندی برای دخل و خرج هفتگی، ماهانه یا سالانه تدوین کنیم؛ در اینصورت می‌توان از بسیاری هزینه‌های اضافی جلوگیری کرد.
در برنامه‌های فرد مسلمان، محاسبه به میزان فراوانی وجود دارد و بزرگان اخلاق هم می‌فرمایند که یک مؤمن هنگام صبح باید با خود مشارطه، در طول روز مراقبه و هنگام غروب محاسبه کند که چه اقداماتی را انجام داده و چه اقداماتی را انجام نداده است.
این خود نوعی برنامه‌ریزی است. در محاسبه سال خمسی باید هزینه‌های ضروری را کنار گذاشته و خمس مازاد را پرداخت کنیم و لازمه این امر داشتن یک برنامه دقیق در زندگی است. به هر حال تدبیر صحیح به قول امیر از اتلاف مال جلوگیری می‌کند بنابراین باید در زندگی خانوادگی، تدبیر و برنامه‌ریزی را به شدت مورد توجه قرار دهیم.
برای تحقق این موارد، مسئولان چه وظایفی بر عهده دارند؟ آیا در دین مبین اسلام اشاره‌ای به وظیفه حکومت اسلامی در قبال تأمین اقتصاد خانوادهها شده است؟
اتفاقا نکته‌ای که باید در اینجا به آن اشاره کرد این است که شاید همه خانوادهها توان تدبیر زندگی خود را نداشته باشند و لذا باید مسئولان و مخصوصا رسانه ملی، خود را ملکف بدانند که کمک کنند تا امور معیشتی مردم بهبود پیدا کرده و سبک زندگی مناسب تقویت شود تا از این طریق ارتباط بین مردم با یکدیگر و همچنین ارتباط آنان با خداوند تقویت شود.
این وظیفه حاکمیت است که امور معیشتی مردم را در جهت صحیح هدایت کند اما گاهی اوقات، مردم به سمت سوی یک مسکن مناسب جهت‌دهی نمی‌شوند و لذا در این شرایط، حاکمیت می‌تواند زمینه کمک کند یا مثلا در زمینه موادغذایی و تغذیه مردم، و انواع ویتامین‌ها به خانوادهها آموزش دهد.
حاکمیت باید در مراکز تولید مواد غذایی، فهرستی از مواد مناسب و باکیفیت غذایی را تهیه کرده و یا در پوشاک و بهداشت هم آموزش‌های لازم را به مردم و خانوادهها ارائه دهد. همچنین وزارت بهداشت می‌تواند خواص غذاها و شیوه‌های مناسب طبخ غذا را به مردم و خانوادهها آموزش دهد.
با این اوصاف، آنچه مهم است این است که در روایات متعدد، به امر آموزش به خانوادهها و تأمین معیشت آنان اشاره شده است و حداقل در بخش مصرف درآمد باید روشن شود که چه اقداماتی مناسب‌تر است انجام داد؛ بنابراین می‌توان تدبیر را اینگونه معرفی کرد که عایدی و هزینه‌ها به خوبی روشن شده و براساس آن برای معیشت خانواده تصمیم بگیرم.
باید بین مصارف و نیازهای مختلف از جمله مصارف فرهنگی، مواد غذایی، پوشاک و .... تقسیم‌بندی کرده و نیازها را طبقه‌بندی کنیم تا درآمدها به صورت بهینه در بین انواع نیازمندی‌های ما طبقه‌بندی شود.
طبیعی است که وقتی بخشی از درآمد به نوعی از کالا اختصاص داده می‌شود، در عمل از خرید بسیاری از کالاهای دیگر صرف‌نظر می‌شود؛ بنابراین انتخاب نوع و مقدار کالا و حتی زمان و مکان خرید بسیار مهم است و باید در این زمینه آموزش‌های لازم به خانوادهها ارائه شده و حاکمیت اسلامی به مسئولیت خود عمل کند.
آیا در آیات قرآن به صورت مستقیم به تأمین معیشت خانواده یا شیوه و سبک زندگی مناسب و اسلامی برای خانواده اشاره شده است؟
عمدتا در روایات به این مسئله پرداخته شده است؛ مثلا در روایات اشاره شده که تلاش کنید همواره زیتون، سرکه و نمک را در سر سفره داشته باشید و حتی در مورد نوشیدنی‌ها اشاره شده آب، آقای نوشیدنی‌ها است.
در مورد برنامه‌ریزی برای تغذیه، انواع غذاها و نوشیدنی‌ها معرفی شده و نحوه مصرف آن هم بیان شده است. از امام صادق(ع) روایت شده است که هرکس که چهل شبانه روز، گوشتی نصیب وی شد، مجاز است که قرض کرده و گوشت مصرف کند و بر عهده خداوند است که که قرض وی را ادا کند.
امام صادق(ع) می‌فرماید: شیر گاو، داروست. بنابراین لازم است این مواردی که بیان شد را در اختیار مردم قرار دهیم و حوزه‌های علمیه هم مکلف هستند این روایات را برای مردم بخوانند و شیوه مصارف درآمد را به مردم آموزش دهند. دولت هم در اینجا مکلف است که به مردم خدمت کند؛ چراکه وظیفه وی هدایت و سیاستگذاری و نظارت است.
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «الَّذینَ إِن مَكَّنّاهُم فِی الأَرضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَآتَوُا الزَّكاةَ وَأَمَروا بِالمَعروفِ وَنَهَوا عَنِ المُنكَرِ وَلِلَّهِ عاقِبَةُ الأُمورِ؛ همان کسانی که هر گاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را برپا می‌دارند، و زکات می‌دهند، و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند، و پایان همه کارها از آن خداست!» (الحج/ 41). در اینجا به وظیفه دولت در تقویت ارتباط مردم با خداوند اشاره شده است؛ بنابراین وظیفه هدایت و نظارت دولت، همه این زمینه‌هایی که بیان شد از جمله تأمین اقتصاد خانواده را شامل می‌شود.
