طلیعه رسالت انبیاء بر گفتوگو استوار است
گروه جامعه: عضو هیئت علمی بعثه مقام معظم رهبری ضمن فراخواندن حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها برای بازنگری در شیوه‌های آموزشی مناظره، گفتوگو را اساس تبلیغ انبیاء(ع) دانست.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، حجت الاسلام والمسلمین محمدجواد مروجی طبسی، عضو هیئت علمی بعثه مقام معظم رهبری و موسس دارالرسول(ص) با اشاره به اهمیت گفتوگو برای تبیین مفاهیم اسلامی این موضوع را اساس رسالت پیامبران دانست.
ایکنا : گفتگو در اسلام از چه تاریخی آغاز می‌شود؟
موضوع گفتوگو یک مسئله بسیار مهم در تاریخ بشر است؛ تاریخ آن بسیار پیش از اسلام بوده و با عنایت به آیات قرآن کریم مشخص می‌شود هم پیش از خلقت انسان و هم پس از آن وجود داشته؛ گفتوگو یا مناظره در تاریخ انبیاء نقش بسیار مهم و حیاتی ایفا کرده است.
در قرآن هم خداوند متعال در آیات متعددی به این مسئله اشاره فرموده است؛ چنانکه در آیه 125 سوره مبارکه النحل می‌فرماید: «ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ؛ حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت دعوت كن و با آنان به [شيوه اى] كه نيكوتر است مجادله نماى در حقيقت پروردگار تو به [حال] كسى كه از راه او منحرف شده داناتر و او به [حال] راهيافتگان [نيز] داناتر است .» دعوت برای گفتگو با شیوه‌ای نیکو مورد نظر قرآن است.
در آیات دیگری
ما مشاهده می‌کنیم که قرآن کریم اهل کتاب را به پناه بردن به کلمه مشترک سفارش می‌کند
و می‌فرماید: «بیایید پناه ببریم به یک کلمه‌ای که به بین ما و شما هست که ما غیر از
خدا را عبادت نکنیم و شرک نورزیم». خداوند متعال به این موضوع عنایت داشته و برای رسیدن انبیاء به یک نقطه جامع
آنها را به استفاده از این گفتگوها سفارش کرده است؛ در سوره طه در رابطه با حضرت موسی(ع) می‌فرماید: «اذْهَبَا
إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى ﴿۴۳﴾ فَقُولَا لَهُ قَوْلًا
لَيِّنًا لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشَى ﴿۴۴﴾: به سوى فرعون برويد كه او به
سركشى برخاسته، و با او سخنى نرم گوييد شايد كه پند پذيرد يا بترسد» خود و برادرت
به سوی فرعون رفته و با او گفتگو کنید و حتی سفارش کرده گفت‌وگوی نرمی را با او
آغاز کنید. عجیب این است که قرآن کریم علاوه بر اینکه مسئله
گفتگو را مطرح کرده به موارد مورد نیاز در گفتوگو نیز اشاره کرده تا مسلمانان از
آن بهره گیرند. در جایی بر «جَادِلْهُمْ بِالَّتِي
هِيَ أَحْسَنُ » تأکید دارد و در جایی دیگر به «قَوْلًا لَيِّنًا» سفارش می‌کند و
در جاهای دیگر نیز به شیوه‌های دیگر سفارش‌هایی دارد.
در زندگی انبیاء از حضرت نوح(ع)گرفته تا حضرت خاتم(ص) موضوع گفتوگو اساس دعوت آنان بوده است؛ اگر به زندگی نوح(ع) مراجعه کنیم سرشار از گفتگو با قوم خویش است؛ همچنین حضرت صالح(ع) و دیگر انبیاء(ع)، در طلیعه رسالت آنان گفتوگو با مشرکان و کفار بوده، پیغمبران خدا شمشیر علیه هیچ کس نکشیدند بلکه کار خود را با گفتگو آغاز کردند، حضرت نوح(ع) 950 سال در بین قوم خود زندگی کرد حتی یکبار هم شمشیر نکشید بلکه همیشه با آنان به گفتگو پرداخته و آنها را موعظه می‌کرد، اگرچه زیر بار نمی‌رفتند. از آن سو خداوند می‌فرمود که به هر حال شما به ماموریت و وظیفه خود عمل کنید پس اکثر انبیاء کارشان در ابتدا با گفتگو و نرمش بوده چرا که می‌بایست قوم ظالمین آرام آرام متوجه و متنبه شوند حضرت موسی(ع)،حضرت ابراهیم(ع)، حضرت عیسی(ع) و پیامبر عظیم‌الشأن اسلام(ص) نیز رسالت خود را با گفتوگو آغاز کرده است.
ایکنا: اگر به سیره اهل بیت مراجعه کنیم گفتوگو را چگونه می‌بینیم؟
پیامبر اسلام (ص) با شخصیت‌ها مناظره داشتند، این افرادی که آمدند با حضرت محمد(ص) در کنار جمره عقبه نشستند صحبت کردند و رفتند سپس مدینه را فتح کردند. در اثر گفتگو بود که اینها مسلمان شدند و بعد از آن حرکت کردند رفتند مدینه و صدها نفر را در مدت کوتاهی مسلمان کردند.
سیره اهل بیت(ع) نیز سرشار از چنین گفت‌وگوهایی بوده است؛ مرحوم علامه طبرسی کتابی به نام «الاحتجاج» دارند که گفتگوهای پیامبر(ص) و سایر معصومین(ع) و فاطمه زهرا(س) همه در این کتاب قطور جمع شده است؛ پیغمبر(ص) با نصارا، یهودی‌ها، مجوسی‌ها مناظره‌ها و گفت‌وگوهای بسیار زیبایی داشته چنانکه بسیاری در اثر این گفتگوها مسلمان شده‌اند. این گفتگو برای معصومین(ع) مهم و تاریخ ساز بود چنانکه بسیاری از جمله نصرانی‌ها در اثر گفت‌وگوهای ائمه مسلمان می‌شدند. بسیاری از یهودی‌های و مخالفین اهل بیت(ع) بر حضرت امام محمد باقر(ع) وارد می‌شدند به او یا امام صادق(ع) اهانت می‌کردند ولی جواب‌های بسیار نیکو می‌شنیدند که با شرمندگی به دلیل رفتار خود می‌گفتند: ای کاش زمین شکافته می‌شد ما داخل زمین می‌رفتیم، این برخورد زیبای شما را نمی‌توانیم از شرمندگی تحمل کنیم.
ایکنا: اسلام چه سبک‌هایی را برای گفتوگو معرفی می‌کند؟
با مراجعه به قرآن کریم حد و وضعیت گفتوگو مشخص شده است. این حد و وضعیت بستگی به آن عالِم دارد که می‌خواهد وارد مذاکره شود، همانگونه که اشاره شد قرآن یک جا می‌فرماید: « فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَيِّنًا» به نرمی گفتوگو کرده و درشتی نکنید، در جای دیگر هم خداوند اختیار را به مؤمن داده تا بهترین شیوه را با توجه به شرایط اتخاذ کند «وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ» خود عالم باید شیوه نیکو را انتخاب کند، هرسبکی که جواب می‌دهد و مؤثرتر است باید با آن مناظره را پیش برد.
در قرآن کریم از تمام روش‌های احسن استفاده شده است و پیغمبر(ص) و معصومین(ع) هم از همان روش‌ها استفاده کرده‌اند، سبک گفتوگو در اسلام به این بستگی دارد که چه کسانی گفتگو می‌کنند که آبروی خود مکتب و اسلام را حفظ کنند.
حتی در برخی از روایات آمده که معصومین(ع) در بعضی از گفتگوها به شدت با طرف گفتوگو مقابله کرده‌اند. بین دوستان امیرمومنان(ع) و معاویه یک گفتگوهای بسیار خشن و تندی وجود داشته چنانکه معاویه و هواداران او جوابی برای گفتن نداشته‌اند. این گفت‌وگوهای تند هم یکی از روش‌هایی که در تاریخ اسلام به آن اشاره شده است.
ایکنا: آیا گفت‌وگوهای عصر حاضر با گفت‌وگوهای صدر اسلام و دوران ائمه(ع) شباهت دارد؟
خیر، شبیه این گفتگوها که در زمان پیامبر(ص) و معصومین(ع)
بوده است بسیار کم است؛
الان در این جهان و در این وضعیت در فضاهای مجازی ما در مقابل مسیحیان و یهود کم آورده‌ایم،
معصومین(ع) در 1400 سال پیش بسیار از ما جلوتر بودند الان ما باید کلاس‌هایی دایر
و جوان‌ها را تربیت کنیم. متاسفانه وقتی خود ما هم یک حرفی می‌زنیم خود مورد
شک قرار می‌گیریم، علت آن ناآماده بودن ما است؛ عده‌ای بسیار مختصر که به این مسائل
آشنا هستند وظیفه اینها بسیار سنگین بوده و به نظر من باید درس خارج خود را تقویت کرده
و طلاب را برای گفتوگو آماده کنند.
ایکنا: اسلام چه مبانی و اصولی را برای مناظره بیان کرده است؟
در حین گفتگو مفاهیم اسلامی را خیلی ساده و روان به
طرف مقابل القاء کنیم همان طوری که در گفتگوهای معصومین(ع) هست یا اینکه آداب آن این
است که طرف مقابل اعتقاداتی دارد باید تسلطی بر آداب، اخلاق و عقایدش پیدا کرد تا در
وقت مناسب بتوان از آن استفاده کرد؛ این از
جمله آداب مورد اشاره روایات است. شئون حلال و حرام و مسائل اخلاقی را قطعا باید مراعات
کرد و برای اینکه طرف دیگر مناظره یا گفتوگو را جذب کرد نباید هیچگونه ضعفی از خود
نشان داد چنین چیزی نهی شده است. از سوی
دیگر اظهار شجاعت در سخن گفتن و دفاع از عقیده خود، کوتاه نیامدن نیز بسیار مورد
سفارش اسلام است؛ وقتی طرف مخالف مسلمانان
تناقص در قول و گفتگوهایش پیدا می‌شود باید از آن ضعف بهره گرفت.
در جای دیگر آمده است که در مناظره باید جواب‌های نقضی به طرف گفتوگو داد تا وی نتواند جواب دهد، امام رضا(ع) در گفت‌وگویی که با بعضی از نصرانی‌ها داشت وقتی آنها در رابطه با شخصیت بسیار بزرگ حضرت عیسی(ع) سخن گفتند، امام رضا(ع) به نصرانی فرمود: «تو درست می‌گویی اما حضرت عیسی(ع) یک مقدار نسبت به نماز سست بود» نصرانی دست پاچه شد و گفت: «بالاتر از عیسی در نماز نبود» حضرت فرمود: «اگر خود عیسی(ع) خدا بوده پس چه نیازی به نماز داشته و برای چه کسی نماز می‌خواند؟» این نقض‌ها ما را رشد داده و طرف را در بعضی از موارد ساکت یا قانع می‌کند. امام رضا(ع) می‌فرماید: «باید به طرف مقابل راه داد تا او نیز سخن گوید و این طور نباشد که خود متکلم وحده بود» این یکی از اصول مناظره است؛ یا اینکه می‌فرماید یک سری شبه در ذهن طرف مقابل القاء کنیم تا وی به دنبال باز کردن این شبهات که در ذهنش مطرح شده برود آمده است چرا که او را وادار می‌کند به مسائل حق اندیشیده و پیگیر آن باشد.
احترام طرفین و احترام به شخصیت رو‌به رویمان در مناظره نیز از جمله اصولی است که باید رعایت شده و هیچ اهانت و توهینی از سوی طرفین صورت نگیرد.
