حلاوت خاص رسم ایرانی/ باید تابع رسم‌الخط عثمانی باشیم یا نه

شیوه نگارش برخی کلمات، ارائه نظرات مختلف اعم از موافق و مخالف توقیفی بودن رسم‌الخط مصحف و ارائه ادلّه آنها و برگزاری نشست یک روزه پیرامون شیوه‌های مختلف کتابت قرآن در دستور این نشست بود که مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

زرنگار در ابتدای این نشست با اعلام دستور جلسه گفت: شیوه نگارش برخی کلمات متفاوت است، کلماتی که بدون دلیل روشنی به دو شکل نوشته می‌شوند که در این راستا باید این کلمات احصاء شود، همچنین تشخیص داده شود که آیا این کلمات دلیل روشنی دارند یا نه و با چه رسم و ضبطی نگاشته شوند بهتر است.

وی افزود: برخی کلمات در قرآن به صورتی نوشته شده که خواننده را به اشتباه یا سختی می‌اندازد و یا متصل و منفصل نوشتن آن سبب شده معنا تغییر یابد. همچنین نظرات مختلف اعم از موافق و مخالف رسم‌المصحف و ادلّه آنها باید ارائه شود.

صدرالحفاظ در ادامه بحث در رابطه با مشکل نگارش برخی از کلمات عنوان کرد: کلماتی در قرآن وجود دارد که به دو شکل نوشته شده است که احصای این کلمات نیازمند طرح پژوهشی است که به نظر می‌رسد دانشجویان می‌توانند در این زمینه تحقیق کنند، همچنین باید روشن شود که آیا این تفاوت در نگارش و منفصل یا متصل نوشتن برخی کلمات مخل معنا است یا نه. به عنوان مثال کلمه «یٰا مریم» که به صورت «یٰمریم» نوشته می‌شود، دو کلمه جدا از هم است که مخاطب را به اشتباه می‌اندازد.

بستانی افزود: اگر رسم‌الخط رسمی را با شروطی پذیرفته‌ایم، مبنای کار ما این است که توقیفی نیست؛ از این رو می‌توانیم به صورت رسم‌الخط رسمی با رسم زمانه خود و روایت حفص از عاصم بنویسیم. در این زمینه مشکلی با قاریان نداریم و برای اینکه دانش‌آموزان و عموم مردم بتوانند قرآن را به راحتی بخوانند مورد بحث است.

حجت‌الاسلام یعقوب جعفری در ادامه گفت: این سؤال مطرح است که ایا ما باید تابع رسم‌الخط عثمانی باشیم یا نه؟ کسانی که اصرار دارند این گونه باشد به توقیفی بودن هم معتقد نیستند و علت را مسائل سیاسی جهان اسلام مطرح می‌کنند. البته به نظرم چاپ قرآن در ایران باید به رسم الخط قیاسی باشد.

وی ادامه داد: عمده‌ترین مشکل در رسم عثمانی همین حذف «الف» ها در کلماتی مانند «سموات»، «صلوة»، «حیوة» و ... است و می‌توان اینها را حفظ کرد و بقیه را به صورت رسم‌الاملاء نوشت. اگر گفته می‌شود که در مصر در رابطه با رسم‌الخط تصمیم‌گیری شده است، باید گفت؛ تصمیم‌گیری برای آنها آسان بود؛ چرا که تصمیم گرفتند رسم عثمانی باشد. جاحظ هم معتقد است؛ اصل در کتابت این است که مطابق تلفظ باشد و می‌توان در این صورت الفاظی را استثنا قرار داد.

جعفری ادامه داد: در برخی موارد «الف» را می‌توان حذف کرد و در کلمه «صلوة» که یک کلمه قرآنی است به نظر می‌رسد، قداست پیدا کرده است؛ از این رو می‌توان آن را حفظ کرد.

وی تصریح کرد: آیت‌الله العظمی سبحانی که بر خط ایرانی در چاپ قرآن تأکید کرده‌اند، باید گفت؛ عثمان‌طه رسم عثمانی است و ایرانی هم رسم‌الاملاء یا قیاسی است، اما رسم ایرانی بودن، حلاوت خاصی دارد؛ چرا که قرآن‌هایی در شبه قاره هند یا ترکیه نوشته شده است که با نگاه اول می توان ایرانی نبودن آن را  تشخیص داد.

حاجی اسماعیلی دیگر عضو شورای عالی نظارت بر چاپ و نشر قرآن نیز معتقد است؛ تا زمانی که مقید نشده، توقیفی بودن رسم‌الخط قرآن در حوزه شرع یا عرف است، نمی‌توان کاری کرد. اگر در حیطه شرع است باید به فتوا عمل کرد و اگر عرف است باید تکلیف روشن شود؛ چرا که نگاه تاریخی و تطور دارد و رسم‌الخط مصحف عثمانی به همزه نوشته نشده و در آنها همزه وجود ندارد. البته عثمان‌طه مصاحف متفاوت القرائة و متفاوت الخط ارائه کرده است.

وی افزود: اگر بر مبنای استفتاء شیخ علی محمد الضباع عمل شود، براساس حفص از عاصم، در صورتی که قرائت مبنای کتابت باشد، مشکل حل می‌شود.

زرنگار در ادامه یادآور شد: در رابطه با کلماتی که به دو شکل نوشته می‌شود و باید احصاء شود، تعدادشان بسیار محدود است و از این منظر، تأکید ما بر استدلال علمی است تا رسم قیاسی پشتوانه علمی داشته باشد و بتوانیم مشکلات این حوزه را رفع کنیم.

مهدی قره‌شیخلو نیز در پایان تصریح کرد: ضرورتی ندارد که در رابطه با مسائل جزئی در رسم‌الخط قرآن وارد شویم و در این زمینه باید نگاه کلی داشته باشیم.

وی افزود: متأسفانه اگر کتاب‌های قرآن مقاطع مختلف تحصیلی دانش‌آموزان را در کنار هم قرار دهیم، معجونی است که از همه نوع شیوه نگارش در آن دیده می‌شود و علاوه بر این سیستم آموزش، کتابت، معلم، نظام درسی و ... نیز مشکلاتی دارد.