تفاوت‌های «ترتیل» و «تحقیق»

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، اسلوب‌های «ترتیل» با «تحقیق» دارای تفاوت‌هایی می‌باشد که توجه نکردن به آنها موجب اشتباه در نحوه اجرای «ترتیل» می‌شود.
یادآوری
در جلسات گذشته تعریف کلی از ترتیل ارائه شد و به موضوع مهم آکسان‌ها و اهمیت آنها در حسن اداء تلاوت پرداخته شد،
برای یادگیری بهتر ترتیل و آشنایی بیشتر با این روش باید توجه داشت که خیلی از قاریان دچار اشتباه شده‌اند و اسلوب‌های قرائت تحقیق را در ترتیل به کار برده‌اند. در نتیجه باید قالب‌های ترتیل و تحقیق خوب تعریف شوند و تفاوت بین این دو نوع روش قرائت قرآن مشخص شود.
در این مورد تفاوت‌‌‌های زیادی منظور شده و بعضی‌ها تا به حال 12 تفاوت را قید کرده‌اند. اما موضوع این درس تعداد تفاوت‌ها نیست، بلکه موضوع، مهم‌ترین تفاوت‌هایی است که بین این دو روش وجود دارد تا از این رهگذر بتوان این دو نوع تلاوت را از یکدیگر تفکیک کرد، هر چند که در خیلی از موارد با هم مشترک هستند.
مثلاً خیلی از افراد در قرائت ترتیل توجهی به معنا ندارند و این مسأله مشکلی به وجود نمی‌آورد، البته همانطور که در تحقیق با توجه به معنا قرآن را می‌خوانند در ترتیل هم می‌توان به این شکل خواند که به تفصیل به این موضوع خواهیم پرداخت.

تفاوت‌ها

• اولاً تحقیق یک نوع خاص از خواندن است
• ثانیاً در خیلی از خواندن‌های دیگر مانند مداحی و تصنیف‌ها چیزی به نام مقدمه و شروع در آنها مطرح نیست.
• ثالثاً در تلاوت تحقیق آن هم تحقیق کشور مصر(در کشورهای دیگر چنین چیزی را نداریم) از بم‌ترین پرده صداها و با ساده‌ترین نغمات یک تلاوت را آغاز می‌کنند.

یکی از علل می‌تواند این باشد که این قاری قرار است یک ساعت تلاوت قرآن داشته باشد و شروع از پرده‌های بالا و پرکاری و هیجان در قرائت تحقیق تقریباً سخت است، لذا این طور مرسوم شده و عرف است و بیشتر به سبک مصری برمی‌گردد که از پایین‌ترین پرده‌ها شروع می‌کنند و به تدریج اوج گیری می‌کنند، خیلی از قاریان تقریباً پس از سه، هفت و یا 10 دقیقه وارد یک قسمت دیگری در تلاوت می‌شوند که اصطلاحاً میتوان اسم آن را مقدمه گذاشت.

برای نمونه

مصطفی اسماعیل چند دقیقه تلاوت می‌کند پس از آن یک گام و قدم جدی و بلندی برمی‌دارد و از پرده‌های بم، مثلاً به یک اکتاو بالاتر دسترسی پیدا می‌کند یا برخی‌ها به هفت درجه یا چهار درجه بالاتر منتقل می‌شوند، اما در ترتیل:

1. این ضرورت وجود ندارد
   
2. نه تنها این ضرورت وجود ندارد، بلکه اصلاً تغییر گام به این شکل حتی مجاز نیست
   
3. بهتر است که انتقال‌ها خیلی نزدیک به هم صورت گیرد
   
4. هم‌چنین حالت خواندن نیز یک دفعه عوض نشود

دلایل

نکته

ابتدای زمانی که کامپیوتر در دسترس قرار گرفته بود، برای جا دادن همه تلاوت‌های یک استاد در یک سی‌دی مجبور شدند مدت زمان تلاوت را کم کنند و برای این کار تمام مکث‌ها و توقف‌های بین آیات را کم کردند طوری شده بود که مستمع بیش از 5 دقیقه نمی‌توانست آن تلاوت را گوش کند، این مکث‌ها به قدری از اهمیت برخوردار بود که سریع فرم و قالب تلاوت تحقیق را از بین می‌برد.
در ترتیل چنین شیوه‌ای را شاهد نیستیم و چیزی به نام مقدمه در شروع نداریم که یک «اعوذ بالله» در پایین‌ترین پرده صوتی گفته شود و به تدریج پرده‌های صوتی بالا رود و در نهایت هم به فرود برسد.


خیلی از قاریان هستند که خیال می‌کنند وقتی می‌خواهند تلاوت‌شان را به پایان برسانند باید یک طوری این کار را انجام دهند که به سمت مقام بیات بروند، خیر این کار در ترتیل نه تنها نیاز نیست، بلکه ممکن است غلط هم محسوب شود.

نکات مهم

• اگر قاری در ترتیل‌خوانی در پرده بم شروع کند اشکالی به وجود نمی‌آید
  
• زمانی اشکال به وجود می‌آید که یک قسمتی را بخواند و یک دفعه یک گام بلند مانند تحقیق بردارد که این صحیح نیست
  
• ممکن است که یک نفر بم بخواند و تا آخر هم تلاوتش را در این پرده ادامه دهد یا اینکه این بم را به بالا ببرد به گونه‌ای که فرم تحقیق پیش نیاید

در بحث مساحت صوت شنیده شده که عده‌ای معتقدند که در ترتیل نباید جواب الجواب خوانده شود، البته این اعتقاد صحیح نیست کما این که خیلی‌ها جواب ‌الجواب خوانده‌اند و خیلی هم زیبا اجرا کرده‌اند به شرط اینکه قالب‌های ترتیل‌خوانی اجرا شود.
بعضی از قاریان وقتی می‌خواستند ترتیل بخوانند چون تجربه ترتیل‌خوانی آنها زیاد نبود فکر می‌کردند که اگر تحقیق را تُند اجرا کنند، ترتیل خوانده‌اند، غافل از این که در تلاوت تحقیق تکرار نُت منعی ندارد اما در ترتیل این کار آفت می‌شود، اینها همان آهنگ را تند می‌کردند.
بعضی از اوج‌خوانی‌ها در تحقیق را هم خیلی‌ها با اسلوب تحقیق می‌خواندند و فقط آن را تٌند می‌کردند و لذا عده‌ای به این نتیجه رسیدند که جواب الجواب خواندن در ترتیل اشکال دارد، اما اگر کسی قاعده ترتیل‌خوانی را رعایت کند، هیچ اشکالی به وجود نمی‌آید.

به یک معنا در ترتیل‌خوانی به شرط سلامت صوت و رعایت تکنیک‌های صوت می‌توان از همه پرده‌ها استفاده کرد.

مواردی که بین این دو روش تفاوت ایجاد می‌کند
کم شدن آرایه‌ها و تزئینات در ترتیل

• یکی از دلایل سرعت تلاوت است
  
• وقتی که تحقیق می‌خوانیم مثلاً در هر الف مدی به اندازه یک ثانیه مجاز هستیم که آن را بکشیم در این زمان می‌توانیم روی این الف مدی سه تحریر بزنیم
  
• این در حالی است که در ترتیل‌خوانی سرعت تلاوت سه برابر می‌شود و یک ثانیه تحقیق می‌شود یک سوم ثانیه،
  
• در این زمان نمی‌توان این تعداد تحریر را زد
  
• تقریباً اکثر افراد در این قسمت ناتوان هستند
  
• به همین خاطر خود به خود ناچاریم از تحریرهای تزئینی گذشت کنیم.

همچنین در ترتیل‌خوانی باید

• از شکست‌های صوتی است که در تلاوت‌های قاریانی مانند کامل یوسف به چشم می‌خورد چشم‌پوشی کرد
  
• این شکست‌ها در ترتیل خیلی کم می‌شود
  
• ممکن است یک نفر در آینده با رعایت قالب‌های ترتیل‌خوانی بتواند این کار را انجام دهد و کسی از او اشکال نگیرد اما فعلاً این کار مرسوم نیست.

اینها دلایلی است که یک مقدار دست قاری را از نظر فعالیت‌ها و تکنیک‌های صوتی می‌بندند. حتی بحث ولوم که در ترتیل‌خوانی ولوم وجود دارد، اما نه به اندازه تحقیق، تقریباً این موضوع باعث می‌شود که یک مقدار دست قاری بسته شود و خود همین باعث می‌شود که توجه قاری بیشتر به آهنگ برود و این کم‌کاری‌هایی که در صوت وجود دارد با آهنگ پوشش داده شود.

لذا

1. تکرار نُت در تحقیق بلامانع است و هیچکس آن را اشکال نمی‌داند، اما در ترتیل آفت محسوب می‌شود
2. آرایه‌های صوتی که قاری نمی‌تواند آن‌ها را در ترتیل اجرا کند باید به وسیله لحن جبران شود
   

نکته

غفلات در قرائت تحقیق خیلی کارایی دارند علی الخصوص نسل جدید قاریان که در قرائتشان غفلات طولانی‌تر می‌شود، در حقیقت غفلات هیجان زیادی در تلاوت ایجاد می‌کند، اما در ترتیل در غفله نمی‌توانیم کار چندانی انجام دهیم و تا جایی که اسلوب ترتیل به هم نخورد می‌توانیم یک غفله خیلی محدود داشته باشیم. بعضی‌ها اگر بتوانند سریع انجام شوند که ریتم به هم نخورد، این اشکالی ندارد و بعضی جاها می‌توان از حرکات مختصر در غفلات استفاده کرد.

نکات بسیار مهم در تفاوت تلاوت «تحقیق امروزی» با «ترتیل»

اگر تحقیق 50 سال پیش مصر را گوش کنید می‌بینید آرایه‌های صوتی آن کم است و مطابق با معنا خوانده می‌شده و به مرور زمان که قاری هنر صوتی به خرج داده کم کم این حالت در تحقیق جدی شده و تقریباً در تلاوت‌ها به غفلات نمی‌پرداختند که انجام داده آن را بیشتر کرده‌اند، البته این مسأله موجب به وجود آمدن انحرافاتی نیز شده است به گونه‌ای که برخی قاریان فقط دنبال هیجانی کردن مخاطب هستند و به سمتی رفته‌اند که معنا و اینکه خداوند چه منظوری داشته باشد برایشان مهم نیست و به تدریج تحقیق از فرم قبلی خودش یعنی «لحن محوری» خارج شده و به سمتی رفته که تکنیک‌های صوتی حرف اول را می‌زند.

در اصل و در گذشته این تفاوت‌ها بین روش‌های ترتیل و تحقیق را نداشته‌ایم و این تغییرات در حال حاضر ایجاد شده است.

در نتیجه

در ترتیل‌خوانی مجاز نیستیم که غفلات را بلند بخوانیم؛ چرا که در تحقیق اگر کسی غفله را بلند و با فراز و نشیب بخواند ریتم خواندنش به هم نمی‌خورد، اما در ترتیل چون از ابتدای یک قطعه با یک سرعت خوانده می‌شود، در آخر کلمه اگر بخواهد کشش زیادی را ایجاد کند نظم خواندنش به هم می‌ریزد.
ادامه دارد...
برگرفته از نکات آموزشی برنامه رادیویی «آموزش ترتیل» به کارشناسی احمد ابوالقاسمی، قاری بین‌المللی