نگاه ادیان مختلف به امحاء متون مقدس فرسوده
گروه بین‌الملل: کتب مقدس مانند سایر کتاب‌ها به مرور زمان دچار فرسودگی شده یا بر اثر مسائل و حوادث مختلف مثل سیل و آتش‌سوزی دچار آسیب می‌شوند و دیگر قابل استفاده نیستند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، وب‌سایت christmastimesindia به بررسی
تفاوت روش‌های امحاء متون مقدس در ادیان مختلف به‌ویژه اسلام، مسیحیت و یهودیت
پرداخته است.
کاتولیک
در آیین کاتولیک متون مقدسی که ورق ورق شده یا برخی اوراق آن مفقود شده و یا غیر قابل استفاده هستند، سوزانده شده و سپس خاکستر آنها دفن میشود.
اما در میان مسیحیان پروتستان، با توجه به اینکه برای ورق و جوهر تقدس قائل نیستند، دستورالعملی هم در این رابطه ندارند.
ارتدوکس
مسیحیان ارتدوکس متون دینی و کتب مقدس کهنه و فرسوده را معمولاً یا می‌سوزانند و یا دفن می‌کنند، اما آنها بر این باورند که این کار باید هر بار فقط توسط یک کشیش ارتدوکس و بدون کمک دیگران انجام شود. البته هیچ دستورالعمل مکتوبی در این خصوص وجود ندارد.
امحاء متون مقدس در یهودیت
یهودیان معتقدند کتب مقدس و اقلام دینی فرسوده و هر متنی که نام خداوند در آن باشد و غیر قابل استفاده شود، باید دفن یا در اتاق‌های مخصوصی نگهداری شوند. اغلب معابد یهودیان محل‌های ویژه‌ای برای دفن یا نگهداری کتب مقدس فرسوده دارند. برخی از علمای یهود اجازه بازیافت اینگونه متون را هم داده‌اند.
در سال 1896 میلادی یکی از این اتاق‌ها در قاهره کشف شد که صدها هزار نسخه از متون مقدس یهودی متعلق به قرون پیشین در آن انبار شده بود.
نگاه هندو‌ها به این مسئله
در آیین هندو نیز متون مقدس یا به آب سپرده می‌شوند و یا دفن یا سوزانده می‌شوند ولی بودائیان روش معینی برای این منظور ندارند. اگر یک کشیش بودایی در زمان امحاء متون مقدس بودایی حضور داشته باشد، دعایی را به عنوان ابراز قدردانی در مقابل متن فرسوده قرائت می‌کند و سپس این متون سوزانده و خاکستر آنها دفن می‌شوند.
حکم امحاء متون مقدس در آیین اسلام
بر اساس این گزارش، در اسلام بر خلاف مسیحیت کاتولیک، سوزاندن قرآن‌هایی که اوراق آنها پاره و جدا شده و قابل استفاده نیست و یا در آنها اشتباه چاپی وجود دارد، جایز نیست و باید آنها را در پارچه‌ای پیچیده و دفن کرد و یا در نهر آب روان یا داخل چاهی که غیر قابل استفاده است، ریخت تا به مرور از بین بروند و یا باید با رعایت احترام در كارگاه‌های كاغذسازی خمیر شده و تغییر شكل یابد.
با این حال، برخی از علمای مسلمان معتقدند اگر هیچ یک از این روش‌ها امکان‌پذیر نباشد می‌توان آن نسخه از قرآن را با احترام سوزاند.
در کشورهای اسلامی، معمولاً ادارات اوقاف یا سازمان‌های اسلامی مسئولیت امحای قرآنهای فرسوده را بر عهده دارند.
در مالزی، اداره توسعه اسلامی(جاکیم) کمیته‌های ویژه‌ای را برای از بین بردن قرآنهای فرسوده و پاره‌شده ایجاد کرده که این کار را از طریق آتش زدن و یا غرق کردن آنها در اعماق دریا انجام می‌دهند.
اخیراً حکومت ایالت ترینگانو در شمال این کشور در برنامه‌ای ۴ماهه همه قرآنهای فرسوده را از بین مردم، مساجد و مدرسه‌های دینی جمع‌آوری کرد و آنها را سوزاند.
همچنین در یکی دیگر از ایالت‌های این کشور قرآنهای فرسوده سوزانده شده و خاکستر آنها که حدود ۲۰۰ کیلوگرم می‌شد، در محفظه‌های مخصوصی قرار داده شده و در دریای چین جنوبی غرق شد.
محمد نوح الرملی، یکی از مسئولان دینی در مالزی، معتقد است از بین بردن اوراق و کتاب‌هایی که کلام خدا در آن نوشته شده، مسئولیتی بزرگ است و این کار باید در مراسمی که احترام به قرآن و مقدس بودن قرآن در آن مشهود باشد، انجام شود.
وی تأکید می‌کند که مردم باید نسخههای فرسوده و آسیب دیده را به مراکز دینی تحویل دهند و قرآن را به تنهایی از بین نبرند، زیرا کمیته‌های ویژه صفحات قرآن را قبل از آتش زدن به‌صورت شیمیایی از بین می‌برند و انجام این کار به‌صورت فردی مشکل است.
مردم مالزی عادت ندارند که نسخههای قدیمی و پاره شده قرآن را به‌صورت فردی از بین ببرند. آنها این قرآن‌ها را به مکان‌های مخصوص در کمیته‌های دینی ایالت‌ها تحویل می‌دهند تا در مراسمی رسمی این کار انجام شود.
دکتر رضوان الاطرش، استاد دانشکده فقه اسلامی دانشگاه جهانی اسلامی مالزی می‌گوید که مردم از ترس این که با انجام این کار در گناه بیفتند و به قرآن توهین کنند و این مسئله تأثیر منفی در زندگیشان داشته باشد، این عمل را انجام نمی‌دهند و این قرآن‌ها را به مراکز مخصوص تحویل می‌دهند.
به گفته حاجی مظفر علی، مسئول این مکان، حداقل پنج میلیون بسته از قرآنهای فرسوده در این تپه دفن شده و ظرفیت آن رو به اتمام است و مسئولان در صدد ایجاد فضای جدیدی برای دفن صدها بسته دیگر از این دست نسخههای قرآن هستند.
عرفان قادر، دبیر انجمن قرآن ایالت پنجاب، که بر جمع‌آوری و امحاء صفحات قرآن نظارت دارد، تأکید می‌کند که تنها مسلمانان مجاز به انجام این کار هستند.
به گفته وی در حال حاضر یک نهاد خصوصی برای بازیافت تعداد محدودی از صفحات پاره شده قرآن راه‌اندازی شده است. این صفحات همراه با آب در محفظه‌ای قرار می‌‌گیرند و کلمات به این ترتیب شسته شده و از بین می‌‌روند. این آب به داخل چاه عمیقی در زمین فرو می‌رود و خمیر باقی مانده از صفحات برای تولید کاغذ یا مقوا استفاده میشود.
طرح ایران برای جمع‌آوری مصاحف فرسوده
به گزارش ایکنا، در ایران طرح تعویض قرآنهای فرسوده با قرآنهای جدید هم‌زمان با پانزدهمین روز ماه مبارک رمضان سال 1395 در بیست‌و‌چهارمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن آغاز شد. این بخش كه برای اولین‌بار در نمایشگاه قرآن اجرا شد؛ در واقع طرح تعویض، ترمیم و تجمیع قرآنهای فرسوده با قرآنهای نو بود. بخش احیای قرآنهای فرسوده با حمایت مركز هماهنگی، توسعه و ترویج فعالیت‌های قرآنی كشور راه‌اندازی شده است.
در ایران سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلفی عهده‌دار شده‌اند تا برای رسیدگی به اینگونه قرآنهای که غیر قابل استفاده شده‌اند اقداماتی را صورت دهند. این اقدامات باتوجه به میزان فرسودگی قرآن صورت می‌گیرد. برخی از قرآن‌ها به قدری قدیمی و غیرقابل استفاده می‌شوند که با گذشت سالیان بسیار متن قرآن کریم نیز حتی از روی آنها پاک میشود. قسم دیگری از قرآنهای فرسوده باید به صورت خمیر درآید تا از آن اوراق جدیدی ساخته شود و نوع اقدامات در جهت رسیدگی به قرآن‌ها به نسبت میزان صدمه و فرسودگی متفاوت خواهد بود.
استفتاء از مراجع عظام
اخیراً با توجه به شیوع و رایج شدن اینگونه روش‌ها، استفاده از روش‌ها مورد تردید واقع شده و حکم شرعی آن مورد پرسش بسیاری قرار گرفته است، برای دریافت پاسخ این سؤال، از تعدادی مراجع استفتایی به عمل آمد که متن سؤال و پاسخ‌های برخی از علما و مراجع عظام تقلید به شرح زیر است:
«محضر مبارک مراجع با اهدای سلام و تحیات؛ همان‌گونه که حضرات‌عالی استحضار دارید، هر ساله مقدار زیادی از قرآنهای فرسوده و غیر قابل استفاده و اسماء متبرک الهی از افراد و مراکز مختلف به سازمان‌های مختلف تحویل داده میشود، در چنین موقعیت‌هایی سوالاتی مطرح میشود:
1. آیا خمیر کردن اوراق قرآنی باید به شیوه خاصی انجام شود؟
2. آیا کاغذ استحصالی ـ در صورت از بین رفتن کامل خطوط قرآن ـ باید در مصارف خاص متناسب با شأن قرآن کریم استفاده شود؟
3. آیا عنوان «باسمه تعالی» در سربرگ اوراق اداری در صورت مس، حکم سایر اسماء الهی ـ مبنی بر وجوب طهارت ـ را داراست؟
4. آیا لوح‌های فشرده قرآنی از جهت لزوم رعایت احکام طهارت و آداب، به قرآن مخطوط ملحق می‌شوند؟
«دفتر مرجع عالی‌قدر آیت‌الله العظمی سید علی‌خامنه‌ای»:
1ـ شیوه خاصی ندارد، همین که موجب هتک حرمت نباشد، کافی است.
2ـ واجب نیست.
3ـ این حکم را ندارد
4ـ مس آن بدون وضو اشکال ندارد.
«دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی»:
1. روشی اتخاذ شود که توهین به اسماء متبرک الهی محسوب نگردد.
2. مصرف خاصی شرط نیست.
3. حکم اسماء الهی را ندارد هر چند رعایت احتیاط خوب است.
4. احکام قرآن مخطوط را ندارد.
«دفتر آیت‌الله العظمی بهجت»:
1. جایز نیست مگر با محو کردن کامل خطوط قرآن از اول به وسیله رنگ یا امثال آن.
2. اگر کسانی که آنها را دادند، به نیت تبدیل شدن به قرآن بوده، باید همان طور عمل شود و در غیر اینصورت هم مصارف مناسب با شأن قرآن اولی است.
3. بله، ضمیر حکم اسماء را دارد.
4. خیر.
«دفتر آیت‌الله العظمی سید علی سیستانی»:
1. عرفاً هتک محسوب نشود.
2. لازم نیست.
3. ندارد.
4. ملحق نمی‌شود.
