صدقه جاریه با سرنوشتی نامعلوم/ طرح‌های کلنگ خورده اما زمین مانده

به گزارش خبرگزاری بین المللی قرآن(ایکنا)، وقف یکی از سنت‌های حسنه اسلام است، که از آن به‌ عنوان صدقه جاریه نام برده شده و بزرگان دین همواره در طول تاریخ بر جایگاه و ضرورت آن تاکید داشته‌اند. پیامبر گرامی اسلام(ص)، نیز در اینباره فرموده است: «هرگاه فرزند آدم بمیرد عمل او قطع می‌شود مگر از سه چیز، صدقه جاریه (وقف)، عملی که از آن سود برده شود و فرزند صالحی که برای او دعا کند».

‌‌سالیان ‌متمادی است که وقف یکی از موارد مورد تاکید رهبر معظم انقلاب بوده؛ تا جایی که ایشان در دیدار خود با مسئولان سازمان اوقاف و امور خیریه به اهمیت آن در جامعه تاکید کرده‌اند و می‌فرمایند: «باید از طریق تشویق مردم به وقف و همچنین ادای صحیح حق واقف در مورد موقوفه‌اش، سنت وقف را بیش از‌پیش در جامعه ترویج کرد». اکنون عرصه‌های متعددی برای وقف معرفی شده است که از جمله آن می‏‌توان به وقف در حوزه سلامت، مذهب، علم و آموزش، تحقیقات و پژوهش، علوم جدید، محیط زیست و ترویج دین به شکل‌های مدرن اشاره کرد. از سال‎های دور تا به حال افراد زیادی مال و اموال خود را وقف کرده‎اند که با تشکیل سازمان اوقاف و امور خیریه، رسیدگی به اجرای امینانه نیات واقفان مهمترین هدف این سازمان قرار گرفت تا موقوفات در مسیر خود و بنا به نیت واقف و جلوگیری از هرگونه سو استفاده هدایت و راهبری شوند.

با همین شعار سازمان اوقاف بود که افراد بسیاری تمام و یا بخشی از دارایی خود را در جهت کار خیر و صدقه جاریه وقف کردند تا هم دنیا و آخرتشان را به واسطه این کار نیک خریده و با خیال راحت پا به دنیای ابدی بگذارند. با توجه به همین نیات، وقف یکی از مهمترین و حساس‎ترین مسائل کشور شد تا حدی که برای کمک به سایر بخش‎های دولتی و خصوصی برای خدمات بهتر به مردم پا به عرصه گذاشت. جلسات فراوانی برپا شد، انجمن‌هایی با عنوان یاوران وقف تشکیل و بخش سلامت یکی از مهمترین عرصه‌ها در این حوزه مورد توجه قرار گرفت.

امروز یکی از گسترده‎ترین موقوفات در همین بخش رقم خورد، که اگر هرکدام از نیات به صورت صحیح اجرا و عملیاتی شود قطعا شاهد بهبود وضعیت حوزه سلامت و درمان جامعه خواهیم بود؛ موقوفاتی که بعضا زمین‎های پهناور و رقبات بسیاری را به حوزه درمان اختصاص داده‌‏اند تا از کمبودها و ضعف‎های این حوزه بکاهند. مسئولان نیز آستین‌های خود را بالا زدند که در این راستا کمک‌های خرد و نیت‌های واقفان خیراندیش را با ساخت پروژه‌های اساسی گره بزنند؛ از‌جمله این کار ویژه‌ها طراحی اوراق وقف بود که ...

طراحی و فروش این اوراق از اواخر سال 1392 شروع شد و بعد از چند ماه به دلایلی متوقف شد؛ اما بعد از زمان کوتاهی دوباره در اواسط سال 1393 و با هدف مشارکت مردمی در ساخت بیمارستان تخصصی سرطان در چندین نقطه از کشور از جمله، شیراز، مرکزی، همدان، چهارمحال بختیاری و تهران آغاز شد. برای هر کدام از این بیمارستان‌ها اوراق وقف مشارکتی با مبالغ میلیارد‌ی تخصیص داده شد و در بخش‌‌های زیادی به فروش رسید.

‌اولین اتفاقی که قرار بود با طراحی‌ این اوراق رقم بخورد، راه‌اندازی بیمارستان تخصصی سرطان بود؛ کلنگ‎هایی که به زمین خورد برای افتتاح، مسئولانی که حاضر شدند و امیدهایی که ایجاد شد، خیرانی پای کار آمدند و ... اما زنهار که این کلنگ‎ها در زمین به حال خود رها ‎شدند.

‌ یکی از نمونه‌هایی که در آن از اوراق وقفی استفاده شد، بیمارستان موقوفه آیت‌الله خوانساری اراک بود، که در فاز دوم آن و برای احداث بیمارستان بخش سرطان استفاده شد؛ حجت الاسلام سید محمد‌باقر حسینی اراکی، مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان مرکزی در گفت‌وگو با ایکنا، در رابطه با روند احداث این بیمارستان، گفت: یکی از کارهای شاخصی که در سال‌های اخیر اتفاق افتاد، ایجاد وقف مشارکتی بود که آنها را در بعضی از استان‌ها با هدف درمانی و سلامت رونمایی کردند.

وی افزود: یکی از استان‌هایی که اوراق وقف مشارکتی برای احداث بیمارستان به آن تخصیص داده شد، استان مرکزی بود؛ 5 میلیارد تومان اوراق مشارکت وقفی برای این استان منتشر شد که از ابتدای سال 95 تا به امروز نزدیک به 1 میلیارد و 200 میلیون تومان در فاز دوم بیمارستان تخصصی سرطان که موقوفه حضرت آیت‌الله خوانساری است از این اوراق فروخته شد؛ هم‌اکنون کارهای ساخت و ساز آن در حال اتمام است و مصر بر این هستیم که از مشارکت خیرین و واقفین در ادامه این طرح هم کمک بگیریم.

حسینی ادامه داد: این بیمارستان در فاز دوم در حال آماده شدن برای تجهیز است. قبل از تحویل سال 1396 هم با توجه به بازدیدی که از این مکان داشتیم بنا شد فاز سوم این بیمارستان با عنوان یک مرکز جدید برای کودکان سرطان دایر شود؛ البته فاز سوم هم گود‌برداری شده است. در این فاز هم از هیچ کوشش، تلاش و یاری کوتاهی نخواهیم کرد.

مدیرکل اوقاف و امورخیریه استان مرکزی بیان کرد: پیش‌رفت ساختمان از نما هم گذشته و ساخت آن به اتمام رسیده است؛ نمای ساختمان هم در فاز دوم به اتمام رسیده که تمامی این ساخت و ساز‌ها با فروش اوراق مشارکتی وقف و کمک خیرین و متمولین استان تامین شده است؛ این پروژه در حال حاضر در مرحله نازک‌کاری قرار دارد و با پیشرفت بالای 80 درصد کار خود را ادامه می‎دهد.

وی با اشاره به اینکه فاز اول این بیمارستان توسط مرحوم آیت‌الله خوانساری احداث شده، افزود: فاز دوم و سوم این پروژه در حال تکمیل است؛ البته شرایط استان‌ها با یکدیگر در روند ساخت و احداث متفاوت است و قطعا کمک خیرین و متمولین در این حوزه هم متفاوت است؛ البته آنچه که باعث پیشرفت کار شد نشست با متمولین، اطلاع‌رسانی به مردم، تبلیغات انجام شده، حضور مسئولین و گزارش در شوراهای اداری بود.

آنچه که در ابتدای مراسم کلنگ زنی این بیمارستان به آن تاکید شد، اتمام آن در مدت سه سال یعنی، شهریور سال 96 بود که باید این بیمارستان به طور رسمی فعالیت خودش را آغاز کند. بیمارستانی که با ظرفیت ۵۰۰ تختخواب در فاز نهایی و در فاز اول ۲۲۴ تختخواب آن به مساحت ۱۱ هزار متر مربع اجرایی خواهد شد. در بیمارستان تخصصی سرطان بخش‏‌هایی مانند اورژانس، جراحی، سرطان، بخش داخلی، واحدهای پاراکلینیک(رادیوتراپی و...) واحدهای کلینیک(رادیولوژی و آزمایشگاه و... ) مراقبت‏‌های ویژه، بخش تسکین، بخش بستری، بخش آموزشی، فضاهای اداری و پشتیبانی و پارکینگ جانمایی شد.

اما بعد از تمام این طرح‌ها و جانمایی‌ها، بعد از گذشت بیش از 2 سال از کلنگ‎زنی و اتفاقات فراوان در رابطه با آن هنوز قدمی امیدوارکننده برای آن برداشته نشد، و چیزی که شاهد آن هستیم تنها یک گود‌برداری ناقص و نیمه تمام و اجرایی کمتر از 5 درصدی در این طرح است. در اینجا باید به این سوال پاسخ داده شود که چه موانع و محدودیت‎هایی باعث شد نیت واقف بر زمین بماند و مدیران خلف وعده کنند.

بر اساس  گزارش ایکنا درست 7 ماه قبل از مراسم کلنگ‎زنی این طرح یعنی در اسفندماه سال 1392 بود که از اوراق وقفی بیمارستان تخصصی سرطان طی مراسمی با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین علی محمدی، رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه، حجت‌الاسلام والمسلمین ابوترابی‌فرد نایب رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، حجت‌الاسلام حاتمی معاون اوقافی، حقوقی و امور مجلس سازمان اوقاف و امور خیریه، زالی رئیس سازمان نظام پزشکی، نوده فراهانی رئیس شورای اصناف و جمعی از هنرمندان و مقامات کشوری و لشگری در محل سالن همایش‎های صدا و سیما رونمایی شد.

حال با وجود فروش اوراق وقف برای تکمیل این بیمارستان بعد از گذشت بیش از 2 سال، هنوز فعالیت شاخصی در روند اجرای این مرکز دیده نشد، این درحالی است که حجت الاسلام غلامرضا محمدزاده، مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان تهران در گفت‌وگو با ایکنا، در خصوص چرایی عدم پیشرفت این پروژه با وجود فروش اوراق وقفی، می‌‏گوید: اراضی که برای بیمارستان وقف کرده‌اند تنها زمین بوده که هیچ پشتوانه مالی در آنها وجود نداشته است.

وی با تاکید بر اینکه باید واقف این زمین، اعتباری را هم برای ساخت بیمارستان قرار می‌داد، افزود: متاسفانه‌ معمولا در وقف‌‌‌ها چنین چیزی انجام نمی‌شو‌د. مانند موقوفه آرش که در خیابان شهید باقری 60 سال قبل وقف شده، اما هیچ پولی برای ساخت بیمارستان نگذاشته‌اند و اگر قرار شود بیمارستانی با نیت واقف در این مکان ساخته شود مبلغی بالغ بر 500 میلیارد تومان لازم است.

محمدزاده در مورد بیمارستان روحانی‌نژاد گفت‌: این بیمارستان بیش از 50 سال است که وقف شده اما پشتیبانی مالی برای احداث آن وجود نداشته است هرچند که بخشی از زمین مرحوم روحانی نژاد در کاربری شهری و شهرداری قرار گرفت، اما باید برای ساخت هر بیمارستان پول جمع کرد و برای ساخت بیمارستان روحانی نژاد حداقل 300 میلیارد تومان لازم است.

مدیرکل اوقاف استان تهران بیان کرد: ما در حال حاضر در نحوه روند اجرایی بیمارستان روحانی نژاد عقب نیستیم چراکه باید هم موافقت‌نامه اصولی گرفته شود و هم نقشه‌های آن طراحی شود که در کنار کارهای اداری کار گود برداری آن هم انجام شده است!

وی ادامه داد: بیمارستان روحانی نژاده در 2 فاز تعریف شده و فاز مربوط به درمان آن شروع به ساخت کرده است و فونداسیون و اسکلت آن نیز در حال ساخت است.

محمدزاده در پاسخ به این سوال که چرا از اوراق وقفی برای تکمیل این بیمارستان بعد از 3 سال استفاده نمی‌شود، گفت: معمولا و غریب به اتفاق تمام موقوفاتی که وقف بر ساخت درمانگاه‌ها و یا بیمارستان‌ها شده‌اند مربوط به موضوع خاص خودشان بوده‌اند و نمی‌توان از هزینه‌های آنها برای ساخت بیمارستان دیگر وقفی استفاده کرد. به عنوان مثال موقوفه مفرح وقف شده که مربوط به خودش است و یا موقوفه فرمان‌فرما وقف شده است که مربوط به خودش است از این موقوفه جای دیگری نمی‌توانیم استفاده کنیم.

وی افزود: در بین موقوفات هزینه‌ای برای اینکه کسی مستقلا در استان تهران وقف برای ساخت یک مجموعه حوزه سلامت کرده باشد نداریم. وقف هزینه درمان و کمک به بیماران داریم که درحال انجام است اما هزینه مستقل برای ساخت و یا احداث یک مجموعه خاص در موقوفات نداریم.

با وجود تمامی این صحبت‌ها هنوز به این سوال پاسخ داده نشد، اگر اوقاف استان تهران قادر به توانایی ساخت این مجموعه نبود چرا آن را بر عهده گرفت و شروع به ساخت کرد؟ چرا وزارت بهداشت در این زمینه ورود نکرده؟ و چرا اوراق وقفی که بنا به گفته خود مسئولان فروش خوبی داشته برای احداث هزینه نشده است. وعده‌های مدیران این اداره در ابتدای امر سخنی دیگر و گویای تخصیص زمینه موقوفه برای ساهت بیمارستان به کمک اوراق وقف بود. و ما برای پاسخ به برخی از این سوالات به سراغ سید هادی ایازی، قائم مقام وزیر بهداشت در امور مشارکت‌های اجتماعی‌ نیز رفتیم.

وی در گفت‌وگو با ایکنا و در پاسخ به سوالات بالا در خصوص بیمارستان موقوفه روحانی‌نژاد شهر ری، گفت: این موقوفه را خود سازمان اوقاف و امور خیریه با توجه به رقباتی که داشته و منابعی که خودشان پیش‌بینی کرده بودند اداره کردند.

ایازی افزود: سازمان اوقاف با فروش اوراق وقفی که در اختیار مردم قرار دادند به دنبال این بودند که این مجموعه را بسازند و تکمیل کنند و جزو تعهدات خود سازمان اوقاف بود که این مجموعه را بسازند. البته خیرین بسیاری هم هستند که علاقه‌مند مشارکت در این کارهای خیر هستند که این پروژه زودتر به نتیجه برسد.

قائم مقام وزیر بهداشت در امور مشارکت‌های اجتماعی‌ تصریح کرد: این موضوع در جلسه‌‌ای که وزارت بهداشت با سازمان اوقاف اخیرا داشت توسط مدیر کل اوقاف تهران هم مطرح شد و مقرر شد وزارت بهداشت هم کمک کند البته از طریق خیرین تا بتوانیم این کار را به پایان برسانیم.

وی با بیان اینکه مدیرکل امور خیرین وزارت بهداشت را مسئول رسیدگی به روند اجرایی و پیگیری این طرح کردیم، گفت: با توجه به ارتباطی که با سازمان اوقاف استان تهران و انجام شده است در تلاش هستیم که ببینیم چه اقدامات و کارهایی را باید انجام دهیم تا بتوانیم این کار را انجام دهیم و امیدواریم در جلسه آینده ساز و کاری که سازمان اوقاف پیشنهاد خواهد داد منجر به این شود که بتوانیم در این بخش هم مشارکت خیرین را به طور گسترده‌تر داشته باشیم و این پروژه به نتیجه برسد.

در این باره نیز حجت‌الاسلام و المسلمين محمدمهدی حاتمی، معاون اوقافی، حقوقی و امور مجلس سازمان اوقاف و امور خیریه، در گفت‌و‏گو با ایکنا، به تفاهم‌نامه بین وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با سازمان اوقاف و امور خیریه کشور اشاره کرد و گفت: این تفاهم‌نامه در جهت یکپارچه‌سازی مدیریت مراکز درمانی و بهداشتی موقوفه از طریق ساختارسازی، هدف‌گذاری و ارتقاء بهره‌وری موقوفات و جزئیات آن است. این توافق به شناساندن عملکرد اوقاف و وزارت بهداشت کمک بسزایی خواهد کرد.

وی افزود‌: این توافق صورت گرفت تا بتوانیم به گونه‌ای بهتر و بدون هیچ ممانعتی به اجرای امور خیریه بپردازیم، به طوری که ساخت درمانگاه‌ها و کلینیک‌های ویژه به آسانی صورت گیرد.

معاون اوقافی، حقوقی و امور مجلس سازمان اوقاف اضافه کرد: در این توافقنامه مصوب شد تا طرفین از هرگونه طرح دعوی در مراجع قضایی پرهیز کنند و اختلاف در جلسات و کارگروه‌های داخلی مطرح و حل و فصل شود که این کار سبب تسهیل در امور و کاهش میزان پرونده‌های ارجاعی به قوه قضاییه می‌شود.

وی ادامه داد: طی دو سال گذشته حدود ۱۵۰۰ میلیارد تومان برای اجرای پروژه‌ها با همکاری وزارت بهداشت و درمان هزینه شده و این رقم بسیار خوبی در موضوع پروژه‌ها است که اتفاق خوشایندی در حوزه بین بخشی دولت به شمار می‌آید.

با این وجود باید منتظر ماند تا نتیجه فعالیت‌های اخیر سازمان اوقاف و امور خیریه و وزارت بهداشت را در خصوص این بیمارستان و تکمیل آن ببینیم. آنچه که مشهود است عدم تحقق وعده مسئولان در خصوص اتمام فاز اول این پروژه با وجود جمع‌آوری اوراق وقفی در سال‌های اخیر است.

حال باید دید سازمان اوقاف و دستگاه‎های وابسته در این حوزه برای پروژه‎های زمین مانده و نیمه کاره‎ای که در حوزه سلامت آغاز کرده‌اند و بسیاری را پای کار آورده‌اند و برخی دیگر را امیدوار کرده‌اند، چه تمهیداتی اندیشیده‌اند؟

وهاب خدابخشی